Reja: Trener va unga qo’yiladigan talablar

5.Ijtimoiy  psixologik  treningni  tashkil  etishning  xududiy  va  milliy 

jixatlarini xisobga olish deganda nimalarni tushunamiz 

 

 

Birinchidan,  har  bir  treningning  maqsadiga  oydinlik  kiritilayotganda, 

uning  qaysi  toifali  kishilarga  mul-jallanganligiga  qarab  taxlil  qilish. 

Masalan, ayrim psixodramatik o’yinlarda kapalar va kichiklar, erkaqlar 

va  ayollar,  xattoki,  turli  kasb  egalari  va  nasab  vaqillari  aralash  ishtirok 

etilavergan.  Lekin  bizning  haroitimizda  agar  kapa  yoshlilar  bilan 

yoshlarni,  man-sabdorlar  bilan  oddiy  fukarolarni,  erkaqlar  bilan 

ayollarni  kushib  trening  o’tkazish  rejalashtirilsa,  u  o’zining  yaxshi 

samarasini  bermasligi  mumkin.  Bizning  tajribalardan  shu  narsa  ayon 

bo’ldiki, treningni boshlashdagi kirish kismida ishtirokchilar o’rtasidagi 

psixoemotsional  tanglikning  oldini  olish  uchun  erkin  muloqot  yoki 

xushomadlar  qilish  mashqlari  ham  aralash  jinsli  auditoriyalarda  juda 

qiyinchilik bilan kechdi. Eki boshlik bilan xodim birga bo’lgan xollarda, 

tashabbus  negadir  doimo  boshliq  qo’lida  qolaveradi.  Odatda  rollar 

almashinuvi  mavjud  bo’lib,  ular  sun'iy  ravishda  o’zgartirilganda  ham, 

ular  xulqida  tortinchoqlik  ko'nglidagi  bor  gaplarni  ayta  olmasLiklarni 

uchratish  mumkin.  Shuning  uchun  qisqa  vaqt  orapigida  o’tkazilgan 

treninglarda  gurux  a'zolarini  o’ziga  moe  toifalarga  kuhish  jonlirok 

muloqotlarga 

sabab 

bo’ldi. 

 

Ikkinchidan,  treningda  ishtirokchilarning  yashash  shart-sharoitlari, 

yashash xududi ham xisobga olinishi zarur. Masalan, shahar va qishloq 

ishchilar  shaharchasi  vaqili  bilan  dexkonlar  o’rtasidagi  muloqotlardan 

tez samara olish ham oson emas. Xattoki, bunday toifali insonlar "tiliga" 

xos jixatlar ham mavjudki, ular muloqot paytida qiyinchiliklar va ruxiy 

anglashilmovchiliklarni  keltirib  chiqardi.  Uchinchidan,  o’yin  usullarini 

T-guruxlarda  qo’llashda  ham  kutilgan  natijaga  erihish  uchun  milliy 

kadriyatlar,  milliy  ta'b  va  did  xisobga  olinishi  kerak  Kattalar  guruxida 

o’yinni  tashkil  etish  uchun  gurux  ishtirokchilarini  ko’prok 

psixoemotsional  ko’nikishlariga  imkon  yaratish,  bir-birlarini  yanada 

yaxshi  tanib  olishlariga  haroitlar  yaratish  zarur.  Chunki  bizning 

xalkimizda  begonalar  oldida  o’z  xissiyotlarini  yashirish,  tortinchoklik 

istixola  qilish  sifatlari  borki,  shu  sababli  odam  sun'iy  o’yin  haroitiga 

kunikish uchun ma'lum vaqt talab qilinadi. Bundan tashkari, o’tkazilgan 

ko’zatishlardan  shu  narsa  ma'lum  bo’ldiki,  bir  seansda  o’ynagan  rolga 

taqlid  qilib,  uni  kaytarish  xollari  ham  milliy  psixologiyada  shaxsan 

ma'kul  bo’lgan  xulq  shaqliga  taqlid  qilish  va  ta'sirlanishdan  kelib 

---

chikadi.  Shuning  uchun  bu  holatning  oldini  olish  uchun  o’yinchilarga 

oldindan  turli  variantli  xulq-atvor  shakllari  haqidagi  stsenariylar  bilan 

tanishtirilgani  ma'kul,  aks  xrlda,  kutilganidek  ko’p  variantli  harakatlar 

modeli  vujudga  kelmaydi.  Turtinchidan,  azaldan  o’zbek  oilasi  va 

maxallalar 

faoliyatida 

ustuvor 

 

bo’lgan  jixat  sho’qi,  ayollar  va  erkaqlar  aloxida  etalonlar  bilan 

tarbiyalangan  va  ko’p  xollarda  ular  faoliyati  aloxida-aloxida  tashkil 

etilgan. Shuning ta'sirida bo’lsa kerak T-guruxlarda jinslararo aralashuv 

ruy  berganda,  erkin  fikrlash  yoki  harakatlar  o’z-o’zidan  cheklana 

boshlaydi.  Shuning  uchun  mu-nozara,  bax;s  yoki  rolli  o’yinlar  tashkil 

etishda  ham  jinsiy  o’ziga  xosliklar  inobatga  olinishi  yoki  o’yinchilarni 

maksimal  tarzda  faollik  ko’rsatishlari  maqsadida  guruxlararo  jinsiy 

bo’linishlarni 

ham 

xisobga 

olish 

darkor. 

 

Eksperimental  kuzatishlar  shuni  ko’rsatdiki,  masalan,  qizlar  guruxi 

aloxida  o’yin  haroitiga  qo’yilganda,  bemalol,  emotsional  jixatdan  boy 

treninglar  ko’rsatdilar, unda ular  ham  erkak ham  ayol,  ham  katta, ham 

kichik  rollariga  bemalol  kira  oldilar.  Yigitlarning  sof  guruxida  ham 

ikkala rolni uddalash xollari ko’zatildi. Lekin aralash guruxlar haroitida 

bunday  samaraga  erihish  uchun  ko’proq  vaqt,  psixologik  maxorat  va 

qaytarishlar  talab  qilindi.  Beshinchidan,  maxalliy  haroitda  shaxsning 

erkin o’z fikrini oxirigacha bayon etishga urgatish ma'lum qiyinchiliklar 

bilan  ruy  beradi.  Chunki  xalk  ongida  o’zgalar  fikri  bilan  xisoblahish, 

"obruli birovning" ishiga taqlid, o’qituvchi aytgan fikrni tankidsiz kabo’l 

qilish  an'analari  mavjud.  Bu  jixat  ham  samarali  treningni  maqsadga 

muvofik  tarzda  tashkil  etishga  ko’pincha  tusik  bo’ladi.  Shuning  uchun 

ham O’zbekiston sharoitida ijtimoiy psixologik treningni tashkil etishga 

juda puxta tayyorgarlik ko’rish, guruxlarni shaqllantirishda yosh, jins va 

mavqega 

boglik 

jixatlarni 

xisobga 

olish, 

mashqlantirishni 

(trenirovkalarni) ma'lum ma'noda o’zokrok muddatli qilib tashkil etishga 

e'tibor  berish  zarur.  Ayniqsa,  bu  urinda  boshlovchi-trener  shaxsiga 

beriladigan  e'tibor  katta.  Chunki,  agar  u  ko’prok  tashabbuskorlik  qilib, 

o’z "eruditsiyasini" namoyon qilib kuysa, munozara qisqa bo’lishi, yoki 

tajribasizligi  ayon  bo’lib  qolsa  ham  muloqot  samarasiz  yakunlanishi 

mumkin.  Shuning  uchun  ham  jiddiy  tayorgarlikdan  utgan,  trening 

tajribasiga ega bo’lgan malakali mutaxassis bo’lishi maqsadga muvofik- 

u  nafaqat  ayrim  shaxslar  va  guruxlar  psixologiyasini,  balki  milliy 

psixologiyani maxsus ravishda o’rgangan, uta ko’zatuvchan va bilimdon 

shaxs  bo’lishi  joiz.  O’zbekistonda  mavjud  bo’lgan  psixologlar 

---

tayyorlovchi  oliygog`par  o’z  dasturlari  doirasida'ana  shunday  nazariy 

hamda  amaliy  malakalarga  ega  bo’lgan  mutaxassislarni  tayyorlashga 

aloxida  e'tiborni  qaratmoklari,  pedagogika  oliygoxG`1ari  va  boshqa 

yunalishdagi  o’quv  yurtlarida  ham  ijtimoiy  psixologik  trenerning  usha 

ixti-soslikka  alokador  mashqlarini  o’quv  dasturlariga  kiritish  lozim. 

 

Faqat  shundagina,  biz  sinfga  kirib  o’quvchilardan  chuchimaydigan, 

balki ular faoliyatini ilmiy jixatdan to’g’ri tashkil eta oladigan bilimdon 

o’qituvchilarni,  o’z  jamoasidagi  xdr  bir  a'zo  bilan,  boshlik  yoki 

buysunuvchi  xodim  (tobe  odamlar)  bilan  to’g’ri  munosabatlar  urnata 

oladigan ziyoli shaxslarni ijtimoiy faoliyatning turli soxalariga oldindan 

kisman  tayyorlagan  bo’lamiz.  Shu  narsani  yana  xisobga  olish  lozimki, 

IPTlar  mexnat  jamoalaridagi  ijtimoiy  xodimlar  -  psixolog,  sotsiolog  va 

boshqalarning  ham  odatiy  ishlaridan  biriga  aylanishi,  joylardagi 

mutaxassislarni  psixologik  korrektsiya  qilishda  treninglardan  unumli 

foydalanish  kerak  Ana  shundagina,  mamlakatimizda  demokratik 

jarayonlarga  odamlarni  va  yaxlit  guruxlarni  tayyorlash  ishi  yanada 

jadallashadi  va  sharqona  demokratik  tamoyillar  har  bir  shaxsning  ongi 

(shuuri)ga aylanadi