Режа: Қуритиш жараёнининг назарий асослари. Қуритиш ускуналари. Оқувчан материаллар ва шламларни қуритиш ускуналари

8-Маъруза: Қуритиш жараёнининг назарий асослари. Қуритишнинг моҳияти. Қуритиш ускуналари. Оқувчан материаллар ва шламларни қуритиш ускуналари.
Режа:
1. Қуритиш жараёнининг назарий асослари.
2. Қуритиш ускуналари. Оқувчан материаллар ва шламларни қуритиш ускуналари.
Таянч сўзлар: Қуритиш жараёни, Оқувчан материалар, Шламларни қуритиш.
Қуритиш – материалдан физик – механик ва физик – кимёвий намликни юкотишдир. Намлик билан материалнинг ўзаро боғлиқлигининг шакллари:

• 
  Кимёвий - нисбатан мустахкам, аниқ белгиланган миқдорда мавжуд бўлади, юқори ҳароратли жараёнларда йўкотилади.
  
• 
  Физик –кимёвий боғликлик- мустахкамлиги нам, модданинг туз қобикли кислоталарида бўлади, 200⁰ С гача бўлган ҳароратда йўқотилади.
  
• 
  Физик- механик боғликлик- нисбатан кучсиз, модда ғоваклари, капилярларида аник бўлмаган миқдорда бўлади, 105-150⁰ С гача бўлган ҳароратда йўқотилади.
  

Қуритиш мақсади:

• 
  Ҳамма сопол маҳсулотлар маълум мустахкамликка эришиш учун қурититлади.
  
• 
  Ҳамма иссиқлик химоя маҳсулотлари мустахкамликка эришиш учун тайёр маҳсулот омборига юборишдан олдин куритилади.
  
• 
  Намликни камайтириш учун ҳамма сочилувчан материаллар (масалан, бетон тулдирувчилари) куритилади.
  
• 
  Сочилувчан материаллар майдаланишдан олддин электр энергияси сафини камайтириш учун куритилади.
  

Қуритиш жараёни графиги

G = G_c+W

G- нам материал вазни, G_c -қуруқ материал вазни,материалнинг нисбий намлиги:
W=W/G100%
Материалнинг нисбий намлиги:
ω=W/G_c 100%
Тартибидаги намлик:
U_c= W_i/G_ci; кг/кг
Бошлангич ҳарорати tо, таркибидаги намлиги U₀, Қуритиш тезлиги gо булагн материал мухит ҳарорати const бўлган газ мухитига киритилади. Қуритиш тезлигини намлик миқдори белгилайди, намлик вакт бирлигида буғланади.
τ₁- материал киздирилиши, бунда ҳарорат t₁ гача ошади. U₁ гача намлик тушиб кетади, Қуритиш тезлиги g₁ гача ошади.
τ₂–Қуритишнинг биринчи даври, t=t_мат =const, таркибидаги намлик критик катталик бўлади, Қуритиш тезлиги доимий бўлади.
τ₃ - материал Қуритишни инг иккинчи даври, бунда материал ҳарорати кескин ошади ва атроф - мухит ҳароратига етади. Рамлик тенг катталиккача тезлик = > 0 гача тушади, Қуритишниниг иккинчи даври қуритиш жараёнини тугаллайди.

Сочилувчан, бўлакли материаллар ва қуритиш қурилмалари

Қуритиш ускуналарини синфланиши иш тартиби бўйича:

даврий ҳароратли қуритгичлар; тўхтовсиз ҳаракатдаги қуритгичлар; ишлов бериладиган материал тури : сочилувчан; оқувчан ва донали, варақсимон маҳсулотлар;
Конструкцияси бўйича: сачратувчан осилган ҳолда босим остида ҳаво оқими воситасида қуритиш; барабанли; тунелли; кантактли; қуритиш майдалагичли.
Сочилувчан ва булакли материаллар учун қуритгичлар.
1.Барабанли қуритгичлар – ўз ўқи атрофида айланувчи горизонт ўқига 4-5⁰ қия, ғовакли барабандир.

1) айланаётган барабан ишчи бушлиги;
2) таянч бандажлари ;
3 ) винтли шестерня;
4) роликли таянч;
5) камера олди жойи;
6) зичлаш халқалари;
7-9 – тайёр маҳсулот конвейери;
8) циклонлар;
12) пуфлайдиган вентилятор;
13) Ёкилғи ёкиш форсунка ёки горелкаси;
14)ишкорли ёпиш жойи;
15) суриб олувчи вентилятор.
Тутун, газ ва хом ашё орасидаги иссиқлик алмашинишини яхшилаш учун барарбаннинг ички бўшлиғи қуйидаги иссиқлик алмашинув ускуналари билан таъминланади.

1. 
   Қайтарма- белкуракли система йирик бўлакли материаллар учун қўлланилади, барабан диаметри ошганда газ ҳаво аралашмасининг ёйилиши содир бўлади.
   

2. 
   Секторли система кам сочилувчан катта зичликли материаллар учун қўлланилади.
   

3. 
   Ёпиқ ўчириш системаси материалнинг ёйилишга мойил юпқа ва фракциялари учун қўлланилади.
   

4. 
   Оқувчан материаллар(шламлар)ни қурутишда ҳалқали парда қўлланилади. Ҳалқали парда бир вақтнинг ўзида иссиқлик узатувчи ва майдаловчи агрегат бўлиб хизмат қилади.
   

схемаси
а)туғри оқим б)карама-карши оқим

Қуритиш агентидан келувчи ҳарорат қарама –қарши оқимда,туғри оқимдагига нисбатан паст бўлади, демак қарама –қарши оқимда иссиқлик энергиясини нисбатан тўлиқ ишлатиш мумкин. Материал қарама-қарши оқимда туғри оқимдагига қараганда кўпрок кизийди. Ҳамма материалларни ҳам қарама- қарши оқим билан қуритиб бўлмайди. Туғри оқим билан гипсли тош ва лой қуритилади. Чунки материалнинг юқори ҳарорати гипсли тошни ажралиб кетишига, лойни дегидратациясига олиб келиши мумкин.
Барабанли қуриткичларда иссиқлик сарфи 4000-6000 кДж/кг намлик буғланишини ташкил қилади. Барабанли қуритгич ичида материал туриш вакти куйидаги формула бўйича ҳисобланади:

Кайнаган қатламда қуритгич

Қуритиш учун майда фракцияли сочилувчан материаллар қўлланилади. Қуритгичларни алоҳида хусусиятлари қуритиш ва синфланиш фракциялар бўйича содир бўлади.

1. 
   пуфлайдиган вентилятор;
   
2. 
   ёкилғи ёкиш горелкаси;
   
3. 
   ёкилғи ёкиш печи;
   
4. 
   аралаштириш камераси;
   
5. 
   қуритиш камераси буғдойли панжараси тагига ёнувчи газларни келтириш;
   
6. 
   қуритиш камераси ишчи ҳажми;
   
7. 
   буғдойли панжара;
   
8. 
   материал узайтириш оқими жойи;
   
9. 
   тайёр маҳсулот артиш жойи;
   
10. 
    циклонлар;
    
11. 
    тайёр маҳсулот конвейерлари ;
    
12. 
    конвейерли ўра;
    
13. 
    сўрувчи вентилятор;
    
14. 
    ёпгич.
    

Пуфлайдиган вентилятор кувватини ошириш учун қуритгичлар электр энергиясининг катта сарфини талаб қилади. Пуфлайдиган вентилятор қувватини пасайтириш учун буғдойсимон панжарага вибратор уланади, бу вибратор қушимча қатнайдиган қатлам ҳосил килади. Бундай қуритгичлар вибро қайнайдиган қатламли қуритгичлар дейилади.
Оқувчан материалларни шлам ва суспензияларни қуритиш учун мўлжалланган қуритгичлар.

1. 
   контактли қуритгичлар;
   

2. 
   ишчи бассейн;
   
3. 
   ўз уқи атрофида айланувчи барабанлар;
   
4. 
   юмшоқ варақсимон пўлатдан ясалган пичоқлар.
   

Бу қуритгичларниниг асосий ютуғи ихтиёрий ташувчини қўллаш мумкин (буғ, иссик сув), чунки иссиқлик ташувчи қуритилаётган материал билан бевосита контактга киритишмайди.
Суспензиялар учун минорали турдаги қуритиш қурилмалари

А - тугуни сачратиши учун марказдан қочувчи диск
1) диск корпуси;
2)диск лакенкаси;
3)диск қопқоги;
4) суспензия сиғиш белкураклари;
5) диск ликопчасига суспензия узатиш;
6) вентилятор босими остидаги иссиқ тутунли газларни узатиш;
7) қурилиш камерасини ички минораси;
8) тайёр маҳсулотни тушириш ёпиш жойи;
9) тайёр маҳсулот конверлари;
10)циклонлар;
11)сўрувчи вентилятор;
12) пуфлайдиган вентилятор.
Шаклланган маҳсулотлар учун қуритиш ускуналари

1. 
   камерали қуритгичлар;
   
2. 
   қуритиш ускунаси;
   
3. 
   иссиқлик ҳимоя девори;
   
4. 
   шаклланган маҳсулот таглиглари;
   
5. 
   қуритиш агентлиги;
   
6. 
   қуритиш каналлари.
   

Қуритиш агентини чиқариш каналлари
Баландлиги 3,5 м бўлган камерали қуритгичлар 10 та қатор юклашга мўлжалланган. Камера узунлиги 10,15м ни ташкил қилади.20,30 донадан блокларга бирикади ва қуритиш агентлиги таъминотига эга.
Камерали қуритгичлар - даврий ҳаракатдаги қуритгичлар бўлиб қуритгичларнинг бутун блоки бирданига юкланади. Қуритиш агенти камерага кириб, девор бўйича юқорига кўтарилади. Маҳсулотни қиздиради, кейин совиб, ҳаво йўли маркази орқали чикарилади. Қуритиш тезлигини текислаш учун камеранинг урта қисми чўкиш зичлигига эга бўлади.
Камерани қуритгичларда ғиштнинг қуриш вақти 2-3 суткани ташкил қилади. Қуритиш тугагандан сўнг ҳамма камералар маҳсулотлардан тозаланади, маҳсулотлар билан юкланади, цикл такрорланади.
Тунелли қуритгичлар. Тўхтовсиз ҳаракатли қуритгич тунел кўринишда бўлади. Унинг бир томонидан маҳсулот юкланади, иккинчи томонидан маҳсулот туширилади. Тунел узунлиги 10 м дан 100 м гача бўлиши мумкин, тунел эни йўллар сонига боғлик. Тунел баландлиги маҳсулот ўлчагич қаватлар сонига боғлик. Маҳсулотларни кетма-кет жойлаштирганда тунел баландлиги 1-2 м га тенг. Маҳсулотллар икки қават қилиб жойлаштирганда тунел баландлиги 2,5-3 м га тенг.

1) тунелли қуритгич ишчи камераси;
2) қуритгич агентини келтириш учун канал;
3) шибир- сургич;
4) қуритиш агентини чиқариш учун канал;
5) итаргичлар;
6) девор иссиқлик ҳимояси;
7) маҳсулотлар юклаш таглиги;
8) штабелли ётқизгич;
9) конвентрли тагчали садка;
10) вертикал холатдаги тагликлар.
Штабелли ётқизиш маҳсулот мустаҳкамлиги етарли бўлганда қўлланилади. Шундагина уларни устма - уст тахлаш мумкин. Маҳсулот мустахкамлиги кичик бўлганда тенгчали ётқизиш мумкин бўлади.
Штабелли ётқизиш қуйидагича бўлиш керак:

1. 
   зич, тунел ишчи хажмини синаш учун;
   
2. 
   мустахкам, вагенткалар итарилагнда бузилмаслиги учун;
   
3. 
   газни бир текисда утказиш керак;
   

Варақсимон маҳсулотлар учун қуриткичлар

1. 
   ишланган қуритиш агентини чикариш учун ҳаво утказгичлар;
   
2. 
   вентиляторлар;
   
3. 
   куритилаётган агентни қиздириш калориферляри;
   
4. 
   камерага куритиладиган агентни узатиш ҳаво утказгичлари;
   
5. 
   тайёр маҳсулотни ҳаракатланиши учун профилактик воситалар;
   
6. 
   қатламсимон маҳсулотлар;
   
7. 
   қуритиш камерасини қушимча иситиш регистирлари.
   

Қатламсимон маҳсулотлар деб - катта ташқи юзали ва кичик қалинликка эга бўлган маҳсулотларга айтилади: қуруқ гипс, ёғоч толали плиталар, ёғоч чиқиндили плиталар. Бундай маҳсулотлар қуритиш ускунасида ёриқлар ҳосил қилмасдан бутун юзаси буйлаб бир текисда қиздириш имконнин беради. 6 қаватли қуритгич тунел типидаги тўхтовсиз ҳаракат қилувчи ускуна бўлиб, тунел узунлиги 6-7 м, эни 3,5м, баландлиги 3,7 м га тенг. Тунел узунлиги буйича 3га бўлинади: қиздириш; бирламчи қуритиш; қуритишнинг иккинчи даври.
Биринчи қарама-қарши оқим бўйича, иккинчи ва учинчи туғри оқим бўйича ишлайди. Қатламли маҳсулотлар ҳар бир каватга юклаш кўприкчаси воситасида узатилади ва транспортёр ленталарида ҳаракатланади. Қуритиш камераси охиридаги юклаш қисмида ишлов берилган маҳсулотлар вентилятор томонидан танлаб олинади. Қиздириш учун калориферга узатилади. Киздириш охиридаги ҳар бир қават тақсимлагич ҳаво йулларига ўтказилади. Калорифердаги танлаш, қиздириш ва қуритгичга узатиш иккинчи ва учинчи учун бир хилдир. Қуритиш камерасида маҳсулотлар бўлиш вақти ва транспорт лентаси ҳаракатланиш тезлиги қуритиш жараёни вақтига тўғри келади, бу вақт қуритиш графигида аниқланади.


Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.


1. Махмудова Н.А., Юнусов Ж.Я. Учебное пособие. Теплотехника и теплотехнические оборудование. ТАСИ. Ташкент 2005.
2. Перегудов В. В. «Теплотехника и теплотехническое оборудование» М.:Стройиздат, 1990.
3. Махмудова Н. A. Иссиклик техникаси ва иссиклик техникаси ускуналари. Укув кулланма ТАКИ. Тошкент 2012.