Reja: Yaponiya ta’lim tizimi va uning tarkibi

OSIYO MAMLAKATLARIDA TA’LIM-TARBIYA JARAYONINING О‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
 
Reja:
 
 
1. Yaponiya ta’lim tizimi va uning tarkibi.
2. Boshlang‘ich, о‘rta ta’lim jarayonini tashkil qilish mazmuni.
3. О‘rta maxsus va hunar-texnika ta’limi.
 
 
 
 
 
Iqtisodiy qudrati jihatidan Yaponiya jahonda Amerika Qо‘shma Shtatlaridan keyin ikkinchi о‘rinda turadi. Jahonning kо‘zga kо‘ringan ruxshunoslari va iqtisodchilari Yaponiya rivojlanishidagi bu ulkan parvozni mamlakatda ta’lim tizimlari taraqqiyotiga berilgan yuqori darajadagi e’tibor samarasi, deya qayd etadilar. Bu bejiz emas. Kun chiqish mamlakati deb yuritiladigan bu о‘lkada ta’lim tizimlarini bosqichma-bosqich takomillashtirib borilishiga hukumat, xususiy kompaniyalar, jamoat tashkilotlari, ota-onalar qanchalik omilkorlik bilan yondashayotganliklarini hisobga olsak, jahon ilmiy tadqiqotchilarining yuqoridagi xulosalari asosli ekanligining guvohi bо‘lamiz.
Tabiiyki, Yaponiya ta’lim tizimlarining yuksak parvozi о‘z-о‘zidan bо‘lgani yо‘q. Uning ham о‘ziga xos inqirozi va muammolari bо‘lgan. Bularni tо‘liqroq tasavvur qilish uchun mamlakat pedagogik tamoyillari va taraqqiyotining tarixiy bosqichlariga nazar tashlash maqsadga muvofiq.
Yapon ta’limining mumtoz shakllanishi 1867 — 1868 yillardagi mamlakat hukmdori Meydzi tomonidan amalga oshirilgan islohotlarga borib taqaladi. Bu hukmdorning о‘z oldiga qо‘ygan ikki qat’iy shiori bо‘lib, biri «Fukoku- kioxsi” — boyish, mamlakatni mustahkamlash va harbiylashtirish, ikkinchisi esa «Siokusan kogio” — ilg‘or G‘arb ishlab chiqarish texnologiyasi asosida mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish edi. Meydzi bu ikki maqsadni amalga oshirishning bosh omili ta’lim tizimlarini tubdan о‘zgartirish va yangilashda deb hisoblardi.
Davlat boshlig‘ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta’lim haqida Qonun» qabul qilinishiga olib keldi. Qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi ta’lim tizimi о‘rnida mamlakat rivojlanishini ta’minlashga samarali xizmat qiluvchi yangi yо‘nalishdagi 53750 ta boshlang‘ich 256 ta о‘rta maktab, 8 ta dorilfunun tashkil etildi. Bu о‘quv yurtlaridagi ta’lim shakllari ma’rifatli G‘arb ta’lim uslublari bilan uyg‘unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3.4 yillik boshlang‘ich maktablar muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi.
Davlat boshlig‘ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta’lim haqida Qonun» qabul qilinishiga olib keldi. Qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi ta’lim tizimi о‘rnida mamlakat rivojlanishini ta’minlashga samarali xizmat qiluvchi yangi yо‘nalishdagi 53750 ta boshlang‘ich 256 ta о‘rta maktab, 8 ta dorilfunun tashkil etildi. Bu о‘quv yurtlaridagi ta’lim shakllari ma’rifatli G‘arb ta’lim uslublari bilan uyg‘unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3.4 yillik boshlang‘ich maktablar muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi.
1908 yildan boshlab Yaponiyada boshlang‘ich ta’lim majburiy 6 yillikka aylantirildi. О‘quv-tarbiya ishlari bepul amalga oshiriladigan bо‘ldi. 1893 yildan e’tiboran Yaponiyada kasb yо‘nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bо‘la boshladi.
Birinchi dorilfunun 1886 yilda Tokioda tashkil etildi. Lekin bu dorilfununga oliy tabaqali aslzodalarning bolalari qabul qilinardi. Asr boshida mamlakatda ayollar uchun ham dorilfununlar tashkil etildi. Lekin bu bilim maskanlarida xotin-kizlar uchun faqat xо‘jalik yuritish, oila iqtisodiyotidangina ta’lim berilardi.
1897 yilda Kiatoda ikkinchi dorilfunun ochildi. Ikkinchi jahon urushida Yaponiya mag‘lubiyatga uchragandan keyin mamlakat maorifi tizimlariga Amerika Qо‘shma Shtatlari ta’lim tamoyillari kirib kela boshladi.
1946 yilda qabul qilingan Konstitusiya Yaponiya fuqarolarining ta’lim sohasidagi huquq va burchlarini belgilab berdi. Unda «Layoqatiga kо‘ra barcha fuqarolar bilim olish huquqiga ega. Barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishlari shart» ekanligi belgilab qо‘yilgan.
1947 yilda qabul qilingan «Ta’lim haqida Qonun» Yaponiya Konstitusiyasi ruhiga uyg‘un bо‘lib, mamlakatda ta’limning maqsad va vazifalarini tо‘la ifoda etadi. Unda, jumladan, shunday deyiladi: «Biz shaxsiy g‘ururi bor, о‘zining qobiliyati va imkoniyatiga ishonuvchi, haqiqat va tinchlikni sevuvchi odamlarni tarbiyalaymiz, toki ular kо‘p qirrali madaniyat sohibi bо‘lsinlar». Shunday qilib, Yaponiyaning Ta’lim, fan va madaniyat vazirligi boshqaruvi hozirgi paytda qat’iy markazlashdi, ilg‘or xalqaro standartlar darajasidagi yapon ta’lim tizimlari qaror topdi.