Reje: Kirisiw is-lm modeli túsinigi ha’m mazmuni is-lm modeliniń túsinigi hám as-ad modeli menen baylanısı. is-lm modeli hám ondaǵı teń salmaqlılıqti analiz

(IS) U = S(U-T)+I(i)+G; (LM) M/P= f(i,U);⁵
Byudjet-salıq siyasatı G hám T Pul-kredit siyasatı M hám bahalar dárejesi R modelde ózgeriwshi faktorlar sıpatında berilgen. Bul eki IS hám LM iyri sızıqların birlestiriwde payda bolatuǵın grafikti biz, IS-LM modeli dep atawımız múmkin.
IS – qiya sızıǵı – bul tovarlar bazarındaǵı teńsalmaqlılıq iyri sızıǵı. Ol ózinde tovarlar bazarındaǵı teńsalmaqlılıqtı támiyinlewshi procent stavkası k nıń hám dáramat u dıń barlıq óz-ara birliklerin kórsetedi. LM iyri sızıǵı bolsa, pul bazarındaǵı teńsalmaqlılıq shártlerin qanaatlandırıwshı k hám u dıń óz-ara birlesiwin beredi.
IS-LM iyri sızıqları kesilsetuǵın tochka IS-LM modelindegi ekonomikalıq teńsalmaqlılıq jaǵdayı. Bul tochka ózinde usınday procent stavkası i-nı hám dáramat dárejesi U-nı anıqlap beredi, qashan olar real pul qarjılarına bolǵan talap olardıń usınısına teń kelgen jaǵdaydı xarakterleydi. Ónimler pul bazarında hám teńsalmaqlılıq shártlerine ámel yetse, pulǵa bolǵan ulıwma talap procent stavkası muǵdarındaǵı yamasa puldıń isletiliw bahasına salıstırǵanda keri baylanısta boladı.
Solay etip IS-LM modeli ekonomikalıq siyasattıń aqıbetlerin qısqa múddetli dáwirge makroekonomikalıq tallaw jasawda keńnen qollanıladı.
IS–LM modelleriniń ózgeriwine tásir etiwshi faktorlar
IS–LM modeline hár qıylı faktorlarlar tásir etedi hám usı faktorlardıń sebebine model ózgeredi. Eń tiykarǵı faktorlar tómendegishe⁶:
- pul-kredit siyasatı;
- mámlekettiń qárejetler siyasatı;
- mámlekettiń salıq siyasatı.
IS–LM modeline pul-kredit siyasatınıń tásirin kórip ótsek. Mámleket tárepinen pul usınısı kóbeyse LM qıya sızıgı tómenge jıljıydı. Sonıń sebebinen teńsalmaqlılıq tochkası A tochkasınan V tochkasına kóshedi, procent stavkası R1 –den R qaray jıljıydı, al milliy ónim bolsa Y1 kóleminen Y2 kólemine deyin kóteriledi. Solay etip, mámlekettiń maqseti milliy ónimniń kóbeywi bolsa, ol pul usınısın kóbeytedi. Onıń nátiyjesinde procent stavkalar túsedi, investiciyalar artadı hám tovarlar hám xızmetlerge bolǵan talap kóbeyedi, aqırǵı nátijede milliy dáramat artadı.⁷
Mámleket qárejetlerin kóbeytken jaǵdayda IS qıya sızıǵı ońǵa qaray jıljıydı. Onıń jıljıǵanı DG *1/(1 – MRS) aralıǵına teń boladı. Bul jerde DG- mámleket qárejetleriniń kóbeywi, al 1/(1 – MRS) – mámleket qárejetleriniń multiplikatorı. Nátiyjede teńsalmaqlılıq A tochkadan V tochkaǵa koshedi, procent stavkalar R1 den R2 deyin kóteriledi, al milliy dáramat Y1 den Y2 deyin artadı.
Eger mámleket salıqlardı DT-muǵdarına kemeytse, IS qıya sızıǵı ońǵa jıljıydı, onıń jıljıǵanı DT *MRS/(1 – MRS) aralıǵına teń boladı. Bul jerde DT- salıqlardıń kemeygen muǵdarı, al MRS/(1 – MRS) – salıq multiplikatorı.
Bunıń nátiyjesinde teńsalmaqlılıq A tochkadan V tochkaǵa kóshedi, procent stavkalar R1 den R2 deyin kóteriledi, al milliy dáramat Y1 den Y2 deyin artadı. Sonıń menen biz kelesi juwmaqqa kelemiz, mámleket ekonomikanı byudjet salıq siyasatı arqalı xoshametlese procent stavkalar artadı hám jeke investiciyalıq qárejetler bazardan shıǵarılıp taslanadı.
Real haqıyqatta ekzogen faktorlardıń ózgeriwi bir waqıtta payda boladı. Olardıń tásiriniń nátiyjeleri bir-birine teńsalmaqlı keledi.