Reje: Kirisiw Tutınıw hám jamǵariw, olardıń grafiklerı Tutınıw hám jamǵariw funksiyaları Tutınıw hám jamǵariwǵa ortasha hám de shegaralanǵan beyimlik Investitsiyalardıń mánisi

Tutınıw (C)
Jamǵariw (S)
1 2 3 4 5 6 7	370 390 410 430 450 470 490	375 390 405 420 435 450 465	-5 0 5 20 15 20 25

Íqtıyarındaǵı dáramat kólemi 370 shártli birlikke teń bolǵanda úy xojalıqları tutınıwı 375 sh.b. ke teń, yaǵnıy ıqtıyarındaǵı dáramattan 5 sh.b. ke kóp boladı. Yaǵnıy úy xojalıqları 5 sh.b. ke teń muǵdarda qarız esabına yamasa ótken jıllarda tóplanǵan fondlar esabına tutınıw qárejetleri etedi.

Úy xojalıqları ıqtıyarındaǵı dáramatlar 390 sh.b. ke teń bolǵanda, onıń muǵdarı tutınıw muǵdarı menen teńlesedi.
Tutınıw grafigi (1-sizilma)³ eki tuwrı sızıq kórinisinde berilgen. Bissektrisa kórinisindegi Yd=C tuwrı sızıǵınıń hár bir noqatında tutınıw hám ıqtıyarındaǵı dáramat kólemleri teń boladı. Haqıyqıy tutınıw (S) grafigi haqıyqıy tutınıw hám dáramat teń bolǵan noqatta (α) bissektrisa menen kesilisedi. Bosaǵalıq noqattan tómende haqıyqıy tutınıw dáramattan aslam. Bul jaǵday insanlardıń qarız esabına turmıs keshiriwin ańlatadı. α - noqatda joqarıda haqıyqıy tutınıw dáramattan kem hám de olar ortasındaǵı parq jamǵariwdi quraydı. Haqıyqıy tutınıw tuwrı sızıǵı tutınıw kólemin belgileytuǵın vertikal oqti a noqatta kesip ótedi. Bul úy xojalıqları ulıwma dáramat almaǵanlarında da málim muǵdarda tutınıw etiwlerin ańlatadı. a - noqat bolsa avtonom tutınıw kólemin ańlatadı.

C Yd =C
420

390
375
a
Tutınıw hám jamǵariw funksiyaları
Baptın birinshi sorawında keltirilgen maǵlıwmatlar hám grafiklerge súyene otirip tutınıw funkciyasın jazamız:
C = a + b x Yd, bul jerde: a - avtonom qárejetler; Yd - ıqtıyarındaǵı dáramat (Yd =Y-T), bul erda: T - salıqlar ; b - tutınıw kóleminiń ıqtıyarındaǵı dáramatqa baylanıslılıǵın ańlatiwshı koefficiyent, basqasha aytqanda tutınıwǵa shegaralanǵan beyimlik.
ΔS
b = --------- x 100
Δ Yd
Sonday eken, tutınıw kólemi avtonom tutınıwǵa, ıqtıyarındaǵı dáramat kólemine hám tutınıw kóleminiń ıqtıyarındaǵı dáramat ózgeriwine tásirliligine baylanıslı.
Jiynaw grafigin de tutınıw grafigine uqsap algebraliq ańlatıw múmkin, yaǵnıy jiynaw funkciyası tómendegi kóriniske iye:
S = -a + (1 -b) x Yd
Tutınıw hám jamǵariw kólemine ıqtıyarındaǵı dáramat dinamikasınan tısqarı tómendegi faktorlar, aniqlaw aytsa bul faktorlardaǵı ózgerisler de tásir kórsetedi:⁴
1. Úy xojalıqları dáramatları.
2. Úy xojalıqlarında toplanǵan múlk kólemi.
3. Bahalar dárejesi.
4. Ekonomikalıq kútiw.
5. Qarıydarlar qarızları kólemi.
6. Salıqqa tartıw kólemi.
Dáslepki bes faktor tásirinde tutınıw hám jamǵariw grafiklerı óz-ara teris jaǵına jıljıydı. Bul bes faktor tásirinde ámeldegi ıqtıyarındaǵı dáramat quramında tutınıw hám jamǵariw úlesi koefficientler ózgeredi. Salıqqa tartıw dárejesiniń ózgeriwi iqtiyardagi dáramat kólemin ózgertirgeni sebepli onıń tásirinde tutınıw hám jiynaw grafiklerı bir tárepke qaray jıljıydı. Tutınıw funkciyasın anıqlaw boyınsha izertlewler, onıń kólemi sonıń menen birge xalıqtıń dáramatları kólemi hám toplaǵan múlk kólemine kóre qatlamlarǵa bóliniwi dárejesi hám de xalıqtıń sanı hám jasına kóre quramına da baylanıslılıǵın kórsetdi.