Reje: Kirisiw Tutınıw hám jamǵariw, olardıń grafiklerı Tutınıw hám jamǵariw funksiyaları Tutınıw hám jamǵariwǵa ortasha hám de shegaralanǵan beyimlik Investitsiyalardıń mánisi

Investitsiyalardıń mánisi, grafigi hám funkciyası.
JIÓniń ekinshi komponenti bolǵan investitsiyalarǵa toqtalıp ótemiz.
Investitsiyalar yamasa kapital qoyılmalar - bul, ele materiallaspaǵan, biraq islep shıǵarıw qurallarına qoyılǵan kapital bolıp tabıladı. Óziniń finanslıq formasına kóre, olar payda alıw maqsetinde xojalıq iskerligine qoyılǵan aktivler esaplansa, ekonomikalıq mánisine kóre investitsiyalar jańa kárxanalar qurıw, uzaq múddet xızmet kórsetiwshi mashina hám ásbap -úskenelerdi juwmaqlawshı satıp alıwǵa hám de usınıń menen baylanıslı bolǵan aylanba kapitaldıń ózgeriwine ketken qárejetler bolıp tabıladı. Sonıń menen birge investitsilar quramına turaq-jay qurılısına ketken qárejetler de kiritiledi.
Investitsiyalardı túrli gruppalaw múmkin. Makroekonomikalıq analizde eń kóp dus kelinetuǵın gruppalawda investitsiyalar investitsiyalaw ob'ektine kóre úsh túrge bólinedi.⁶
1. Islep shıǵarıw investitsiyaları;
2. Tovar -materiallıq rezervlerine investitsiya;
3. Turaq-jay qurılısına investitsiya.
Makroekonomikalıq analizde investitsiyalar dinamikasın belgileytuǵın faktor retinde real procent stavkası qaraladı. Real procent stavkası menen investitsiyalar kólemi azayıwın baqlawımız múmkin. Sebebi investorlar ushın qarız bahası artıp, olar kórsetetuǵın payda normasın tómenletip qóyadı.
Avtonom investitsiyalardıń grafigi investitsiyalar kólemi procent stavkası dinamikasına teris proportsional tárzde ózgeriwin kórsetedi.
Avtonom invstitsiya funkciyası tómendegi kóriniske iye:
I = e - dR
Bul jerde: I - avtonom investitsiya qárejetleri:
e - procent stavkası 0 ge teń bolǵandaǵı investitsiya qárejetleriniń maksimal kólemi. Ol sırtqı ekonomikalıq faktorlar, resurs múmkinshilikleri, jer, paydalı qazilma baylıqları hám basqalar menen belgilenedi; R - real procent stavkası;
d - investitsiyalardıń real procent stavkası dinamikası ózgeriwge tásirliligin muǵdarlıq belgileytuǵın empirik koefficiyent.
Grafiktan e noqatı sonı ańlatadı, bankler nolge teń procent stavkası menen kredit bergenlerinde hám de olardıń kredit resursları sheksiz kóp bolǵanda da mámlekettegi basqa resursları muǵdarınıń sheklengenligi sebepli investitsiya qárejetleri málim muǵdar menen shegaralanadı.

2-sızılma. Avtonom investitsiyalar grafigi⁷
5. Investitsiyalar dinamikasın belgileytuǵın procent stavkasinan basqa faktorlar. Akselerator modeli.
Investitsiyalar dinamikasın belgileytuǵın eń zárúrli faktorlardan biri bolıp kútilip atirǵan sap payda norması esaplanadı. Eger real procent stavkası menen investitsiya qárejetleri muǵdarı ortasında teris baylanıslılıq bolsa, kútilip atirǵan sap payda norması (KASPN) dinamikası menen investitsiya qárejetleri ortasında tuwrı baylanıslılıq bar.
Egerde kútilip atirǵan payda norması procent stavkasınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı hám kerisinshe, procent stavkası kútilip atirǵan payda muǵdarınan joqarı bolsa, investitsiyalaw paydalı bolmay qaladı.
Mısal ushın, zavodqa 100 000 sumlıq jańa stanok satıp alındı. Jańa stanoktı qollawdan zavod 10 000 swm sap payda alǵan bolsın. Kútilip atirǵan sap payda norması tómendegishe anıqlanadı:
KASPN = 10000 / 100000 x 100 = 10%.
Investitsiya qárejetleri payda keltiriwin anıqlawda nominal procent stavkası emes, bálki real procent stavkası esapqa alınadı. Real procent stavka bahalar dárejesiniń ózgeriwin sáwlelendirip, nominal stavkadan inflyatsiya dárejesi ayırması kórinisinde anıqlanadı. Mısalı, nominal procent stavkası 16% ke teń bolsa, inflyatsiya dárejesi jılına 12% ti qurasa, ol jaǵdayda real procent stavkası 4 procentin (16%-12%) quraydı.
Investitsiya qárejetleri dinamikasına tásir etiwshi basqa faktorlar tómendegiler kiredi:
1. Salıqqa tartıw dárejesi;
2. Islep shıǵarıw texnologiyalarındaǵı ózgerisler;
3. Bar bolǵan tiykarǵı kapital muǵdarı;
4. Investorlar kútiwi;
5. Jalpı dáramatlardıń ózgeriwi.
Salıqqa tartıw dárejesiniń tómenlewi hám de jańa texnologiyalardıń payda bolıwı kútilip atirǵan sap payda normasınıń (real procent stavkası ózgermegen shárayatta da) kóbeyiwge alıp keledi. Bul bolsa investitsiya qárejetleriniń artıwına túrtki beredi.
Investitsiyalar kóleminiń JIÓ yamasa dáramatlar dárejesine baylanıslılıǵın akselerator modeli sáwlelendiredi:
I = f (Y), yaǵnıy investitsiyalar (I) JIÓ (Y) nıń funkciyası eken.
Akselerator modeliniń tolıqlaw kórinisi tómendegishe boladı:
I = Ireje+ γY bul jerde:
Δ I Íyt -I t-1
γ = ----------- = ------------------
Δ Y Yt - Yt-1
Ireje - joybarlastırılǵan investitsiyalar; Y - JIÓ (dáramat ) kólemi.
Akseletator modelin esapqa alıp, investitsiya funkciyasın tómendegishe jazıw múmkin:
I = e - dR + γY
JIÓ kólemi asıwı kárxanalar paydasınıń kóbeyiwine alıp keledi. Kárxana paydası investitsiyalardıń deregi ekenligin esapqa alsaq, bul jaǵdayda investitsiya qárejetleri asadı. JIÓ kólemi tómenlep ketkende bolsa, yaǵnıy ekonomikalıq aktivlik tómenlewi shárayatında bos turǵan quwatlar bar ekenligi sebepli, investitsiya qárejetleri tómenlep ketedi. Biraq JMÓnin dáwirli terbelisleri, innovatsiyalardı mudam da bir tegiste bolmawi, úskenelerdi uzaq múddet xizmet etiwi, ekonomikalıq kútiwdegi qáwipler sebepli investitsiyalar kólemi turaqlı bolmaydı.


Juwmaq
Ózbekstanda keyingi jıllarda ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan ekonomikalıq reformalar investitsiya processleriniń aktivlesiwin talap etpekte. Ekonomikada jańa tarmaq hám tarawlardıń jolǵa qoylıwı, ámeldegi islep shıǵarıw quwatlarınıń keńeytiriliwi, jumıs orınlarınıń dúziliwi barǵan sayın kóbirek aqsha hám resursların tartıwdı xoshametlep atır. Atap aytqanda, 2017-jılda ekonomikanı rawajlandırıw ushın barlıq finanslıq derekler esabınan 6, 4 milliard AQSh dolları muǵdarında investitsiya qosıldı. Bul 2017-jıl menen salıstırılaganda, 28,3 procentke kóp bolıp, jalpı ishki ónimge salıstırǵanda investitsiyalar kólemi 23 protsentti quradı.
2009-jılda barlıq finanslıq támiynlew derekleri esabınan tiykarǵı kapitalǵa investitsiyalar kólemi 744,5 mlrd. swmdı quraǵan bolsa, 2017-jılǵa kelip bul kórsetkish 8483,7 mlrd. swmga jetti. Investitsiya salasında qáliplesken unamlı dinamika ekonomikanıń ósiwine sezilerli dárejede tásir kórsetti (2-keste).
2-keste
Ózbekstan Respublikasında tiykarǵı kapitalǵa investitsiyalar dinamikası tuwrısında maǵlıwmat⁸

Jillar	Ámeldegi bahalarda,mlrd swm.	Ótken jılǵa salıstırǵanda ósiw (protsentte)
2009	744,5	101,0
2010	1320,9	104,0
2011	1442,4	103,8
2012	1899,2	104,5
2013	2473,2	105,2
2014	3012,9	107,0
2015	3838,3	109,1
2016	5479,7	122,9
2017	8483,7	128,3