Respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari yo‘nalishi Biznesda axborot tizimlari asoslari Modulidan

People resources:
Resurs sifatida odamlar tashkilotlar uchun muhim manbadir, chunki ularning har biri tashkilot maqsadlariga erishish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan noyob ko'nikmalar, iste'dodlar va bilimlarga ega. Tarmoqlar va tashkilotlar kontekstida odamlarning manba sifatidagi tushunchasi har qachongidan ham dolzarbdir. Inson kapitali global iqtisodiyotda o'sish va samaradorlikning asosiy omili hisoblanadi, chunki korxonalar bilimga asoslangan modelga o'tadi. Ushbu siljish odamlarni resurs sifatida ko'proq e'tirof etishga olib keldi va ularning nafaqat xodimlar emas, balki novatorlar, muammolarni hal qiluvchi va yaratuvchisi sifatidagi qadriyati. Ushbu blogda biz odamlarning resurs tushunchasi, ular nima uchun shunday deb hisoblanishi va qimmatbaho xodimlarni yo'qotish narxini bilib olamiz. Oxir oqibat, ushbu blog manba sifatida odamlarning qadr-qimmatini har tomonlama tushunishga qaratilgan. 
Software resources:
Dasturiy ta'minot resurslarini boshqarish - bu dasturiy ta'minot va veb-loyihalarni maksimal samaradorlik bilan yetkazib berish uchun jamoangizni, ularning vaqtini va byudjetini prognozlash, taqsimlash, rejalashtirish, kuzatish va optimallashtirishdir. Resurslarni rejalashtirishning boshqa afzalliklari orasida to'g'ri rejalashtirish va resurslar mavjudligini bashorat qilish, ishdan qoniqish va jamoangizda saqlanish darajasini oshirish, xodimlaringizning yonib ketishining oldini olish va mijozlar bilan munosabatlaringizni yaxshilash kiradi. Dasturiy ta'minot loyihalarida resurslarni boshqarishni ajratib turadigan narsa shundaki, boshqa loyihalardan farqli o'laroq, dasturiy ta'minot loyihalari mavjud resurslardan maksimal darajada foydalanish uchun o'z ishlab chiqish davrlariga ega. Software Development Life Cycle (SDLC) - dasturiy ta'minotni rejalashtirish, yaratish, sinovdan o'tkazish va joylashtirish jarayoni. SDLC odatda quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi.

Hardware resourse.
Uskuna korxonalarining mashhurligi va talabi ortib bormoqda. Ushbu raqamli asrda iste'molchilar o'zlari ishonishlari mumkin bo'lgan brendlarni qidirmoqdalar. Natijada , elektron tijorat korxonalari o'zlari hamkor bo'lgan brendlarga nisbatan ehtiyotkor bo'lishdi.
Siz elektron tijorat korxonalarining gavjum bozorida potentsial mijozlar oldida ajralib turishingiz kerak. Shuning uchun siz o'zingizning apparat brendingizni oshirishga yordam beradigan biznesni rivojlantirish rejalariga e'tibor qaratishingiz kerak. Bundan tashqari, biznesingizni yanada rivojlantirishga imkon beradigan yuqori darajadagi apparat resurslariga sarmoya kiritishingiz kerak. Keling, ushbu apparat resurslarining ba'zilarini va ulardan o'z biznesingiz uchun qanday foydalanishingiz mumkinligini ko'rib chiqaylik. BusinessHAB Business toifasi bilan muvaffaqiyatli biznes egasi bo'lish bo'yicha mutaxassis maslahatini oling! Bizning bosqichma-bosqich maqolalarimiz sizga ochiq mas'uliyatli jamiyatni (PLC) tashkil etishdan tortib, mavjud kompaniyaning kompaniya o'sishini o'lchashgacha bo'lgan biznes olamining sirlarini o'rganishga yordam beradi. Qanday qilib kompaniyani birlashtirmaslik, sanoat tendentsiyalarini aniqlash, samaradorlik strategiyasini amalga oshirish va boshqalarni bilib oling! Siz maqolangizni quyidagi elektron pochta orqali bizga yuborish orqali chop etishni so'rashingiz mumkin. Internet orqali ish qilish, bugungi dunyoda katta ahamiyatga ega bo'lgan innovatsion va samarali usuldir. Internet orqali ish qilish, birey yoki tashkilot uchun ma'lumotlarga murojaat qilish, xizmatlar va mahsulotlarni sotib olish, malaka oshirish, va ish boshqarish jarayonlarini o'z ichiga oladi. Quyidagi muhim nuqtalarni internet orqali ish qilish haqida tushuntirish mumkin:
1. Uzoq Masofaviy Ish: Internet orqali ish qilish, odamlar va tashkilotlar o'rtasida uzoq masofaviy ish imkoniyatini yaratadi. Bu, har doim, har joyda bo'lishi mumkin bo'lgan xodimlar uchun ish boshqarish va ish bilan bog'liq komunikatsiya imkoniyatlarini ta'minlaydi.
2. Elektron Pochta va Video Murojaatlar: Elektron pochta va video murojaatlar orqali ish boshqarish, xodimlar bilan muloqot qilish, va qo'shimcha ma'lumotlarni o'z ichiga oladigan vosita sifatida internet samarali ishni ta'minlaydi.
3. Virtual Platformalar va Online Resurslar: Internet orqali ish qilishda virtual platformalar va onlayn resurslar, ta'lim olish, malakani oshirish, va yangi texnologiyalarga ega bo'lish uchun imkoniyatlarni yaratadi. Bu platformalar, uzluksiz ta'lim, onlayn kurslar, va ish bilan bog'liq boshqa ma'lumotlarga muvofiq ishlab chiqishda qo'llaniladi.
4. Ish Huquqi Va Xavfsizlik: Internet orqali ish qilishda ish huquqi va xavfsizlik muhim bo'lib, foydalanuvchilarga xususiy ma'lumotlarni himoya qilish, shaxsiy axborotlarga ega bo'lishi uchun kerakli tadbirlarni olib boradi.
5. Ish Boshqarish Tizimlari: Internet, tashkilotlarga xizmat ko'rsatish va operatsiyalarini boshqarish uchun kerakli dasturiy tuzilmalar va tizimlarni taqdim etadi. Bu tizimlar, ishni tashkil etish, boshqarish, va ish jarayonlarini optimallashtirish uchun muhimdir.
6. Mobil Ish Qilish: Internet orqali mobil qurilmalar orqali ish qilish, odamlarga istalgan joyda va vaqtda ish bajarish imkoniyatini beradi. Bu, ishni avvalgi cheklovga bog'liq qilmay, faollikni oshirish va samarali bo'lishda yordam beradi.
1.19-расм. Ахборот тизимининг компонентлари.
Барча ахборот тизимларида маълумот манбаларини ўзгартиришда ресурсларнинг кириши, чиқиши, жараёнларнинг содир бўлиши, ресурсларнинг сақланиши ва назорат қилинишини амалга ошириш учун одамлар, дастурий қурилмалар, дастурий таъминот, маълумотлар ва локал тармоқдан фойдаланилади.
3. Skydive Chicago: Самарадорлик ва тескари алоқа Рақамли маълумотлар. Skydive Chicago ( www.SkydiveChicago.com ) – парашютдан сакраш бўйича ташкил қилинган АКШнинг асосий курортларидан бўлиб, бошланғич ўрганувчилардан тортиб халқаро мусобақаларда иштирок этадиган парашютчиларга хизмат қилади. Ҳар бир талаба парашютдан бир неча маротаба прогрессив ўқув сакрашларни АКШда юқори рейтингга эга бўлган инструкторлар назорати остида амалга оширади. Парашютдан сакрашни ўргатиш механизмидаги ҳар бир сакрашда битта ёки иккита янги кўникмаларга эга бўлади. Инструкторлар ўрганувчи талабаларнинг парашютдан сакрашларини видеога олиб туради. Талабалар ушбу видеони таҳлил килиб, ўз ҳатоларини тузатишади. Улар кўп ҳолларда ушбу видеолардан кейинчалик фойдаланиш учун нусха олишади. Шунингдек, инструкторлар парашютдан яхши сакраган талабалар видеоларининг нусхаларини кутубхонага топширишади. Барча талабаларга парашютдан сакраш олдидан намунавий видео қўйиб берилади. Ушбу қадам орқали инструкторлар зарур кўрсатмаларни талабаларга ўргатишади ва ушбу видеолардан ўқитиш самарадорлигини баҳолашда фойдаланилади.
a. Ушбу ахборот тизими парашютдан сакровчи талабаларга қандай афзалликларни тақдим этади?
Ushbu axborot tizimining parashyutdan sakrovchi talabalarga afvzalligi shundaki, ular bu tizim orqali instruktorlar tomonidan beriladigan zarur kursatmalarni qayta o'rganish imkonini beradi, shuningdek ular yuklangan videolar VA ma'lumotlar orqali kursatmalarni qayta urganadilar. Talabalar sakrash jarayonida yo'l qo'ygan xato VA kamchiliklarini to'g'irlab keyingi galdagi sakrash mashqlarini yaxshiroq bajarishga imkon beradi. Bu jarayonni tashkil etishda talabalarning o'zlari sakragan videolar VA namunadagi videolar bn solishtirish natijasida keyingi gal ma'lum bir yutuqqa erishib ularning to'g'ri sakray olish jarayonini amalga oshirishda yordam beradi.
b. Ушбу ахборот тизими Skydive Chicago ташкилотига қандай афзалликларни тақдим этади?
Bu axborot tizimining skydive Chicago tashkilotiga avfzalligi shundaki, instruktorlar sakrash buyicha kursatmalarni qayta qayta berishmaydi VA bu jarayonni qayta qayta tashkil etish moliyaviy tomonlama ham sarflanishni yuzaga keltirishi mumkin bu axborot tizimi orqali buni oldi olinadi. VA shuningdek chet ellik parashyutdan sakrovchilar uchun ham qo'llanma bo'lib qo'shimcha daromad orttirish imkonini beradi. Masala ulardan ma'lum bir mablag' evaziga ushbu ma'lumotlardan foydalanishiga ruxsat beradi.
c. Ушбу ахборот тизими моделини шакллантиринг (1.19-расм).

Яратилаётган схемани фойдаланувчилар, аппарат воситалари, дастурий таъминот ва бошқа турдаги ресурслар билан тўлдиринг.

4. Ўқув қўлланмалар тарихи?
Ахборот тизимлари тенденциялари.
Интернет тармоғи орқали тақдим этилаётган бепул ахборотлар ҳажми жуда катта суръатлар билан ошиб бормокда. Google каби ахборот излаш тизимлари мавжуд зарур маълумотлардан амалиётда фойдаланиш имконини беради. Ушбу ўқув қўлланмада Интернет тармоғининг турли соҳаларга таъсирини тадқиқ қилинган. Келажакда ушбу ўқув қўлланмалар бепул интернет ўрнини боса оладими?
Kelajakda bu kabi o'quv qo'llanmalar bepul internet o'rnini bosa olmaydi. Chunki internettan biz faqatgina googlega kirish uchun foydalanmaymiz. Internet keng qamrovli bo'lib. Biz undan boshqa saytlardan, programmalardan foydalanish uchun ham ishlatamiz. Google Kabi o'quv qo'llanmalar faqatgina ma'lumot olishimiz uchun kifoya qiladi.

1. 
   www.google.com саҳифасига ўтинг ва ишлаш сатрида “End user” калит сўзини ёзиб излаш тугмасини босинг. www.google.com ҳосил қилинган рўйхатнинг биринчи бештасида ушбу курсга мос бирор керакли маълумот мавжудми?
   

End user kalit so'zini yozdim VA birinchi beshtalikda bizning kursga doir hech qanday ma'lumot topilmadi. Ushbu beshtalikda end user so'zining ma'nosi, bu Nima ekanligi Wikipedia orqali bilib olsa buladigan ma'lumot chiqdi. Qolganlarida ushbu so'zining ingliz tilidagi izohini topish mumkin.

2. 
   www.wikipedia.com га ўтинг ва излаш қисмига “Knowledge worker” қийматни киритинг. wikipedia қайтарган натижани ушбу китоб доирасида келтирилган маълумотлар билан солиштиринг. Қайси манбадан фойдаланиш сиз учун қулай? Wikipedia қандай афзалликларни тақдим этди? Ушбу ўқув қўлланма қандай афзалликларни тақдим этди?
   

Menga Wikipedia Dan foydalanish qulay. Chunki ushbu kitob haqida kitob qachon yozilgan, ma'nosi Nima, kitob avtori Kim, mavzusi qanaqa, Nima haqida yozilgan, qatnashgan qahramonlar haqida batafsil yozilgan. Ya'ni ma'lum bir tushunchaga ega bulishim uchun shular kifoya. Ammo, buni to'liqroq anglash uchun kitobni o'qigan foydaliroq. Wikipediani avfzalligi ma'lum bir narsa haqida boshlang'ich ma'lumotlar berib, shu narsa nimaligi haqida tushunchaga ega bo'lishga yordam beradi. O'quv qo'llanma esa batafsilroq ma'lumot berib, shu narsani to'laligicha o'rganishga yordam beradi.

3. 
   Google, Wikipedia ва ушбу ўқув қўлланма «Intranets» ҳақида муҳим ва тўлиқ маълумот бердими? Нега?
   

Xa to'liq VA muhim ma'lumot berdi. Chunki intranet bu internet texnologiyasi, dastur taʼminoti va qaydnomalari asosida tashkil etilgan maʼlumotlar ombori va elektron jadvallar bilan jamoa boʻlib ishlashga imkon beruvchi korxona va tashkilot miqyosidagi kompyuter tarmogʻi hisoblanadi. Yuqoridagi 2 ta topshiriqni bajarish jarayonida googledan wikipediani topib undan knowledge workerni nimaligini topib ma'lumotlarni solishtirish orqali ma'lum bir ma'lumotlar ega bo'ldim
5. Ахборот тизимида “карера“ Авария ҳолатида тизимни қайта тиклаш. “Сизнинг маълумотларингиз сиз учун қанчалик муҳим?” “Агар.....бўлса, қандай ҳолат содир бўлади?” Бизнес менеджерлар ташкилот бизнес-жараёнларини таҳлил қилиб, ахборот тизимида бажариладиган амалларни аниқлайдилар. Маслаҳатчилар эса ахборот тизимида назарда (кўзда) тутилмаган ҳолатлар юзага келганда қандай амалларни бажариш лозимлиги хақида фикр мулоҳаза юритадилар. Мутахассислар томонидан амалга оширилган ахборот тизимларини кенг миқёсидаги лойиҳалаштириш натижасида мижозларнинг ахборот тизимидаги фаолиятларида юзага келиши мумкин булган нохуш вокеаларни олди олинади. Ушбу мавзу доирасида дастурий таъминотда юзага келиши мумкин бўлган турли туман муаммолар таҳлил қилинсада, ДТни ўрнатишда, хавфсизлик сиёсати бузилганда, фойдаланувчиларнинг умумий хатоларини таҳлил қилиш жуда муҳимдир. Фойдаланувчилар томонидан юзага келтирилиши мумкин бўлган умумий хатоликлар:
• Тугалланмаган ишлаб чиқаришда тежалмаслик
• Резерв нусхалашни рад этиш.
• Турли жойларда асл ва резерв нусхаларини сақлашни рад этиш.
Юкорида қайд этилган умумий хатоликлар учун қуйидаги саволларга жавоб топинг:

1. 
   Ушбу муаммолар маълумотларнинг йуқотилишига қандай таъсир ўтказади?
   

Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu foydalanuvchining axborotlarini himoyalashga quyilgan me’yor va talablarni bajarishidir. Axborot xavfsizligi esa bu axborot foydalanuvchilariga va ko‘plab axborot tizimlariga zarar keltiruvchi tabiiy yoki sun’iy xarakterga ega tasodifiy va uyushtirilgan ta’sirlardan axborotlarni va axborot kommunikatsiya tizim obyektlarining himoyalanganligidir.
b. Ушбу муаммоларни бартараф қилиш учун сиз қандай амалларни бажарасиз
Muayyan axborot tizimining axborotni himoya qilish texnologiyasini tavsiflash uchun odatda axborot xavfsizligi siyosati yoki ko‘rib chiqilayotgan axborot tizimining xavfsizlik siyosati yaratiladi. Tashkiliy xavfsizlik siyosati (inglizcha: Organizational security policy) – tashkilot faoliyatida axborot xavfsizligi sohasidagi hujjatlashtirilgan qoidalar, tartiblar, amaliyotlar yoki ko‘rsatmalar to‘plami.
Axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari xavfsizligi siyosati (inglizcha: ІСТ security policy) – tashkilot va uning axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari ichida aktivlarni, shu jumladan muhim ma’lumotlarni boshqarish, himoya qilish va tarqatish usullarini belgilaydigan qoidalar, ko‘rsatmalar, o‘rnatilgan amaliyotlar.
Axborot xavfsizligi siyosatini shakllantirishda axborot tizimini himoya qilishning quyidagi yo‘nalishlarini alohida ko‘rib chiqish tavsiya etiladi ^[61]:

• 
  Axborot tizimi ob’ektlarini himoya qilish;
  
• 
  Jarayonlar, protseduralar va axborotni qayta ishlash dasturlarini himoya qilish;
  
• 
  Aloqa kanallari (akustik, infraqizil, simli, radiokanallar va boshqalar)ni himoya qilish, shu jumladan mahalliy tarmoqlarda axborotni himoya qilish;
  
• 
  Yon elektromagnit nurlanishni bostirish;
  
• 
  Himoya tizimini boshqarish.
  

Shu bilan birga, yuqoridagi sohalarning har biri uchun axborotni himoya qilish vositalarini yaratishda axborot xavfsizligi siyosati quyidagi bosqichlarni tavsiflashi talab etiladi:

1. 
   Himoya qilinadigan axborot va texnik resurslarni belgilash;
   
2. 
   Potensial tahdidlarning to‘liq to‘plami va ma’lumotlarning sizib chiqish kanallarini aniqlash;
   
3. 
   Turli xil tahdidlar va sizib chiqish kanallari mavjud bo‘lganda ma’lumotlarning zaiflik darajasi va xavflarini baholashni o‘tkazish;
   
4. 
   Himoya tizimiga qo‘yiladigan talablarni aniqlash;
   
5. 
   Axborot xavfsizligi vositalari va ularning xususiyatlarini tanlashni amalga oshirish;
   
6. 
   Tanlangan himoya choralari, usullari va vositalarini amalga oshirish va ulardan foydalanishni tashkil etish;
   
7. 
   Butunlikni nazorat qilish va himoya qilish tizimini boshqarishni amalga oshirish.