Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Yalpi talab va yalpi taklif hamda ularning muvozanati 
Narx
darajasi P 
AD
2
AS
1
AD
1
AS
2
3 
2
Y (YaIM) 
1-chizma. 
Narx pasayish tеndеnsiyasigа
1
ega bo‘lmasligi sabablari: 
 Ish haqi umumiy xarajatlarning asosiy qismini (70-75) 
tashkil qilib, qandaydir davr ichida pasayish tamoyiliga ega 
bo‘lmaydi. Chunki, shartnoma muddati amal qilgan davrda ish 
haqini qisqartirish taqiqlanadi. Bundan tashqari ancha past ish haqi 
mehnat unumdorligiga salbiy ta’sir qilib, uning pasayishiga olib 
kelishi mumkin. Shu sababli tadbirkorlar ish haqi darajasini 
pasaytirishni xohlamasligi mumkin. Boshqa tomondan, ishga 
yollovchilar ishchilarni o‘qitish va malaka ko‘nikmasini hosil qilish-
ga ancha kapital sarflaydi. Agar ular ish haqini pasaytirishga qaror 
qilsa, ishchi kuchidan ajralib qolishi mumkin.
 Narx pasayishi tеndеnsiyasiga ega bo‘lmasligining ikkinchi 
sababi shundan iboratki, juda ko‘pchilik korxonalar monopol 
mavqega ega bo‘ladi va bu ularga talab kamayganda ham narxning 
pasayishiga qarshi turish imkonini beradi. 

Yalpi talab o‘zgarmay qolganda, yalpi taklifning o‘zgarishi 
iqtisodiyotda ikkita har xil oqibatlarga olib keladi.
– Birinchidan, yalpi taklifning qisqarishi narx darajasining o‘sishini 
taqozo qilib, inflatsiyaga olib keladi. 
– Ikkinchidan, milliy ishlab chiqarish real hajmining ko‘payishi, 
narx darajasining pasayishiga sabab bo‘ladi. 
Yalpi talab va yalpi taklif modellari (yalpi talab va yalpi taklifni 
muvozanatga keltirishga turli xil yondashuvlar) 
1
Tendensiya (лот. tendentia – yo‘nalish) - hоdisа, fikr, g’oya rivojlanishining yo‘nalishi 

---

46 
I.Кlassik model (yondashuv) 

Iqtisodiyot ishlab chiqarish omillari to‘liq bandligi sharoitida 
amal qiladi, shu sababli ishlab chiqarish hajmi o‘zining potensial 
darajasiga teng keladi. 

Narx, foiz stavkasi va ish haqi moslashuvchan bo‘lib, ularning 
o‘zgarishi bozor muvozanatini saqlab turadi. 
Ishlab chiqarish omillari miqdori sekin o‘zgarishi sababli, to‘la 
bandlik sharoitida yalpi taklif real ishlab chiqarish hajmini, yalpi 
talab esa narx darajasini belgilaydi. 
II.Кeynscha model (yondashuv): 

Narx, ish haqi, foiz stavkasi va boshqa nominal miqdorlar 
nisbatan o‘zgarmas, shu sababli bozor tebranishlariga juda sekinlik 
bilan moslashadi. 

Real ko‘rsatkichlar (ishlab chiqarish hajmi, bandlik va h.k.) 
aksincha, tez moslashuvchan bo‘lganligi sababli bozor tebranish-
lariga nisbatan tez javob beradi.