Respublikasi oliy va o‘rta

12.3-jadval.
Yurtimizdagi eng kam oylik ish haqi miqdorining o‘sishi¹

Qachondan	Miqdori	Huquqiy xujjat
01.08.2010 dan	45 215 so‘m 1,2 baravar oshirildi	09.07.2010 PF-4224-son
01.12.2010 dan	49 735 so‘m 1,1 baravar oshirildi	15.11.2010 PF-4253-son
01.08.2011 dan	57 200 so‘m 1,15 baravar oshirildi	07.07.2011 PF-4332-son
01.12.2011 dan	62 920 so‘m 1,1 baravar oshirildi	03.11.2011 PF-4377-son
01.08.2012 dan	72 355 so‘m 1,15 baravar oshirildi	05.07.2012 PF-4450-son
01.12.2012 dan	79 590 so‘m 1,1 baravar oshirildi	09.11.2012 PF-4482-son
15.08.2013 dan	91 530 so‘m 1,15 baravar oshirildi	11.07.2013 PF-4547-son
15.12.2013 dan	96 105 so‘m 1,05 baravar oshirildi	02.12.2013 PF-4582-son
01.09.2014 dan	107 635 so‘m 1,12 baravar oshirildi	31.07.2014 PF-4639-son
15.12.2014 dan	118 400 so‘m 1,1 baravar oshirildi	21.11.2014 PF-4672-son
01.08.2015 dan	130240 so‘m 1,1 baravar oshirildi	26.08.2015 PF-4751-son
01.10.2016 dan	149775 so‘m 1,15 baravar oshirildi	22.09.2016 PF-4875-son
01.12.2017 dan	172240 so‘m 1,15 baravar oshirildi	20.11.2017 PF-5245-son
15.06.2018 dan	184 300 so‘m 1,07 baravar oshirildi	02.07.2018 PF-5469-son
01.11.2018 dan	202 730 1.1 baravar oshirildi	13.10.2018 PF-5553-son
01.08.2019 dan	223 000 1.1 baravar oshirildi	21.05.2019 PF5723-son

¹ O‘zbеkiston Rеspublikasi Davlat Statistika qo‘mitasi ma'lumotlari asosida
Prezidentimizning Oliy majlisga murojaatida ta’kidlanganidek, “Yil davomida budjet tizimi xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va nafaqalar miqdori inflyatsiya darajasidan yuqori miqdorda oshiriladi”¹.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 21 maydagi “Mehnatga haq to‘lash, pensiyalar va boshqa to‘lovlar miqdorlarini aniqlash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF–5723-son farmoniga muvofiq 2019 yilning 1 sentyabridan eng kam ish haqi miqdori (EKIH) o‘rniga mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori (MHTEKM), bazaviy hisoblash miqdori (BHM) va pensiyani hisoblashning bazaviy miqdori kiritildi.
Hozirgi paytda qo‘llanilishiga ko‘ra, 2020 yil 1 fevraldan boshlab mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori (MHTEKM) – oyiga 679330 so‘m; bazaviy hisoblash miqdori (BHM) – 223000 so‘m; pensiyani hisoblashning bazaviy miqdori (PHBM) - 238 610 so‘m qilib belgilangan (12.4-jadval).
12.4-jadval.
O‘zbekiston Respublikasida ish haqi meyorlarining o‘zgarishi

Qachondan	MHTEKM	BHM	PHBM	Huquqiy xujjat
01.08.2019 dan	577170	202730	202730	21.05.2019 PF-5723-son
01.09.2019 dan	634 880	223000	223000	12.07.2019 PF-5765-son
01.02.2020 dan	679 330	223000	238610	30.12.2019 PQ-4555-son

MHTEKM lavozim maoshi, ustama, qo‘shimcha pul, gonorarlar, qo‘shimcha ish uchun kompensatsiya to‘lovlari, oziq-ovqat, yo‘l va rag‘batlantiruvchi boshqa turdagi to‘lovlar, ish haqini hisoblashda qo‘llaniladigan chegara miqdor, qonunchilik bilan belgilangan chegirib qolish hamda ish haqi miqdoriga bog‘liq bo‘lgan boshqa to‘lovlar aniqlash maqsadida mehnat munosabatlari sohasida qo‘llaniladi.

¹ O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Shavkat Mirziyoyеvning Oliy Majlisning Sеnati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so‘zi gazеtasi, 2020 yil 25 yanvar.
MHTEKM egalik shakli va mehnat munosabatlaridan qat’i nazar, belgilangan mehnat normalarini to‘liq bajargan ishchilar mehnatiga haq to‘lashning past chegarasi sifatida barcha ish beruvchilar uchun majburiy bo‘ladi.
Bazaviy hisoblangan summa soliqlar, yig‘imlar, jarimalar, davlat bojlari, stipendiyalar va taqdim etiladigan davlat xizmatlari uchun boshqa to‘lovlar miqdorini aniqlash, shuningdek, oilaning ijtimoiy qo‘llab-quvvatlovga muhtojligini aniqlashda qo‘llaniladi.

4. 
   Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va kasaba uyushmalarining roli
   

Mehnat munosabatlari – ish beruvchilar va yollanma ishchilar o‘rtasidagi mehnat sharoitlari va mehnatga haq to‘lash bo‘yicha munosabatlardir.
“Kasaba uyushmasi — fuqarolarning o‘z faoliyati yoki o‘qishi turi bo‘yicha umumiy kasbiy manfaatlari bilan bog‘liq bo‘lgan, ularning mehnatga oid, boshqa ijtimoiy-iqtisodiy huquq va manfaatlarini ifodalash hamda himoya qilish maqsadida tuziladigan, o‘z ustavi asosida faoliyat ko‘rsatadigan ixtiyoriy jamoat birlashmasi”¹dir.
Ishga yollash bo‘yicha korxona ma’muriyati va ishchilar o‘rtasidagi munosabat mehnat shartnomalari yordamida shakllanadi. Mehnat shartnomalari

• 
  korxona ma’muriyati va ishchilar o‘rtasidagi ishga yollash bo‘yicha munosabatni namoyon etuvchi va tartibga soluvchi huquqiy xujjat. Mehnat shartnomalari avvalo ish haqi stavkasi, me’yordan ortiqcha bajarilgan ishlar uchun stavka, dam olish kunlari va tanaffuslar, pensiya fondlari va sog‘liqni saqlashga ajratmalar hamda narxlarning o‘zgarishini hisobga olib iste’mol savati qiymatini tartibga solish kabi jihatlarni o‘z ichiga oladi. Keyin mehnat sharoiti masalalari qarab chiqiladi. Nihoyat, qator tashkiliy masalalar hal qilinadi. Odatda kelishuv bir necha yilga (asosan uch yilga) tuziladi. Ayrim hollarda davlat ham korxona
  

¹ O‘zbеkiston Rеspublikasining 2019 yil 6 dеkabrdagi “Kasaba uyushmalari to‘g‘risida” O‘RQ-588-sonli Qonuni
ma’muriyati va ishchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga, masalan, ish tashlash masalalariga tegishli munosabatlarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ammo ish tashlash huquqi «Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar haqidagi xalqaro pakt»da mustahkamlangan asosiy ijtimoiy-iqtisodiy huquq va erkinliklar jumlasiga kiradi.
Kasaba uyushmalari faoliyatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:

• 
  qonuniylik;
  
• 
  ixtiyoriylik;
  
• 
  kamsitishga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish;
  
• 
  teng huquqlilik;
  
• 
  oshkoralik va ochiqlik.
  

Ko‘pchilik mamlakatlarda mehnat munosabatlarining rivojlanishida bosh masala ishsizlikni ijtimoiy kafolatlashga, ishlovchilarning mehnat sharoitini yaxshilash va ish haqini oshirish imkoniyatlari bilan bog‘liq masalalar hisoblanadi. Bu muammolarni hal qilishda asosiy rol kasaba uyushmalariga tegishli bo‘ladi. Aksariyat ishchi kuchi bozorlarida ishchilar o‘zlarining ishchi kuchini kasaba uyushmalari orqali jamoa bo‘lib «sotadilar». Kasaba uyushmalari nisbatan ko‘p sonli ishga yollovchilar bilan muzokaralar olib boradi va ularning asosiy iqtisodiy vazifasi ish haqini oshirishdan iborat bo‘ladi. Kasaba uyushmalari bu maqsadga turli xil yo‘llar bilan erishishi mumkin.

1.