Resurs materiallar Yer resurslari qoidaga muvofiq, tiklanadigan

⁴⁹ Turli xil fizikaviy-kimyoviy reaksiyalar asosida harakat qiluvchi qurilma.
233





hayotiy davrini ta’minlashga sarflanadigan energiyani butunligi bo‘yicha to‘liq ishlatilishi 10-25% o‘rtasida bo‘ladi (Kram, 2001- yil). Shuning uchun energiyaning katta qismi binoning hayotiy davri davomiyligi oralig‘ida ishlatish zarur hisoblanadi. Biroq, bugungi past qavatli binolaming hayotiy davri davomiyligiga kam miqdorda energiya sarflanadi va bu vaqt ichida binolaming ko'payishida energiyani ishlab chiqarish oshadi. Jadallashayotgan binolaming hayotiy davri uchun ishlatilayotgan to‘liq energiyaning 50% ulushi to‘g‘ri keladi (Nielsen, 1995-yil; Winther, 1998-yil; Thormark, 2007-yil). Bu esa eng qulay sharoitga ega ekanligini ko‘zda tutadi. Binoni foydalanish bosqichida himoyalash qalinligi va boshqa qurilish buyumlari kirishida talab etadigan energiya oshadi. Shunday qilib, binolarda ishlatilayotgan energiyani qisqartirish muammosi qanday bo‘Isa, xuddi shunday qurilish materiallarini ishlab chiqarish muammosi ham haqiqatda juda muhim hisoblanadi. Biroq, bu juda yangi istiqbol hisoblanadi va bugungi ko‘pchilik ishlab chiqa- ruvchilaming qarorlarida hali bu e’tirof etilmagan.
Uch kishilik standart turar joy binosi uchun qurilish ma­teriallarini ishlab chiqarish, ularga texnik xizmat ko‘rsatish va yangilashda 50 yil ichida umumiy yig‘ilganda energiya ta’minoti taxminan 2000 MJ/m² talab etiladi (Fossdal, 1995-yil). Engil betonli blokli konstruksiyadan qurilgan turar joy binosi 3000 MJ/m² dan ko‘proq energiyaga ehtiyoji mavjud. Po‘latli konstmksiya yoki betondan qurilgan katta binolar uchun 2500 MJ/m² energiya talab etiladi. Haqiqatda energiya miqdori binoning uslubi, iqlim va boshqalardan bog‘liqlikda 50 yil ichida ishlatilayotgan umumiy energiya talabining 6% dan 20% gacha qurilish materiallarini ishlab chiqarishga sarflanayotganini tashkil etadi. Qurilish materiallarini ishlab chiqarishda energiya talabi qurilish materiallarini ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan birlamchi energiya talabi hisoblanadi. Birlamchi energiya talabini hisoblashda materialning yonishi muhim omil bo‘ladi. Bu energiya miqdoriga asoslangan, ya’ni xom ashyo yoqilg‘i sifatida yondiriladi. Qachonki xom ashyo energetik resurs sifatida katta ahamiyatga ega bo‘Isa, yonish kattaligi odatda bir­lamchi energiya talabini o‘z ichiga oladi. Agar ushbu yonish kattaligi materiallardan olib tashlansa yoki sezilarli kamaytirilsa,


234

№	Transport turi	Yoqilg'i turi	MJ/tkm
1.	Samolyot	Dizel	33-36
2.	Avtomobil	Dizel	0,8-2,2
3.	Temir yo‘l	Dizel	0,6-0,9
4.	Temir yo‘l	Elektr	0,2-0,4
5.	Kema	Dizel	0,3-0,9

Qurilish jarayonida transportai ishlatilishi va buzilishi hamda tayyor qurilish materialini ishlatilishida^ qoidaga muvofiq, umumiy energiya sarfidan 20% atrofîda energiyatalab etiladi.

•