Rivojlanish iqtisodiyoti fanidan ijtimoiy institutlar va ijtimoiy zaiflik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RIVOJLANISH IQTISODIYOTI FANIDAN 

IJTIMOIY INSTITUTLAR VA IJTIMOIY ZAIFLIK 

TO’G’RISIDA ESSE 

 

 

 

       Bajardi: A. Mo’ydinov, 0-1a-17-guruh talabasi, XIM  

Ijtimoiy  himoya  tizimining  asosiy  institutlari  sanang.  Ularning  xususiyatlari  qanday? 

Sizningcha,  qanday  ijtimoiy  himoya  choralari  samaraliroq?  Aholining  qaysi  guruhlarini 

ijtimoiy zaif deb tasniflash kerak? Sizningcha, “ijtimoiy zaiflik” tushunchasining mohiyati 

nimada? 

Kirish:  Jamiyatda  aholining  ijtimoiy  himoyaga  muhtoj  qatlamlarini  qo’llab-quvvatlash  va 

rag’batlantirish davlatning asosiy vazifalaridan biridir, bu yerda u regulyator vazifasini o’taydi. 

Ijtimoiy  himoya  tizimining  institutlari  va  ijtimoiy  himoya  chora-tadbirlari  aholini  ham  sog’ 

qolishiga  hamda  qashshoqlikning  qisqarishiga  yordam  berish  orqali  inson  taraqqiyotini 

yuksaltirishga yordam beradi. 

Ijtimoiy himoya tizmining ijtimoiy institutlari: Ijtimoiy himoya - bu toifani davlatning ijtimoiy 

funksiyalarini  amalga  oshirishning  huquqiy  shakli  sifatida  tushunchasini,  shuningdek,  ijtimoiy 

huquqlar  va  shaxs  erkinliklarini  ta’minlashning  innovatsion  texnologiyalarini  aks  ettiruvchi 

ijtimoiy-huquqiy qurilishning ko’p qirrali tizimi. 

Ijtimoiy xizmatlar doirasi ko’rsatiladigan joylar, ijtimoiy himoya tizimining tashkil etuvchilaridir. 

Ijtimoiy  huquqiy  ta’minot  quyidagilarni  o’z  ichiga  oladi:  nogironlik  nafaqasi;  keksa  yoshdagi 

nafaqa;  boquvchisini  yo’qotganlik  uchun  nafaqa;  mehnat  jarohatlari,  kasb  kasalliklari  sababli 

imtiyozlar;  vaqtincha  nogironlik  nafaqalari;  ishsizlik  nafaqalari;  bola  tug’ish  uchun  nafaqa; 

ijtimoiy  dafn  imtiyozlari;  oylik  bola  parvarishi  bo’yicha  nafaqa;  Spa  bilan  davolash;  sug’urta 

qoplamasi.  Yuqoridagi  xizmatlardan  tashqari,  ijtimoiy  himoya  institutlarining  faoliyat  doirasi 

ijtimoiy tiklanishni amalga oshirishni ham o’z ichiga oladi. 

Samarali ijtimoiy himoya choralari: Ijtimoiy himoya dasturlari kam ta’minlangan va ijtimoiy 

ajratilgan  odamlarning  ehtiyojlarini  qondirishi,  shuningdek,  OIV  bilan  yashayotgan,  OIV  bilan 

kasallangan  yoki  boshqacha  tarzda  aziyat  chekayotgan  odamlarga  yordam  berishi  mumkinligi 

to’g’risida dalillar ko’payib bormoqda. Gap OITSga qarshi kurashning bir qismi sifatida ijtimoiy 

himoyaga ko’proq e’tibor qaratish kerakligi emas, balki OITSni yo’q qilish bo’yicha harakatlar 

samaradorligini  oshirish  uchun  qashshoqlik  va  tengsizlikni  yo’q  qilish  uchun  sheriklarning 

resurslari va imkoniyatlarini qanday boshqarish kerakligidadir. 

2017-yilgi  UNAIDS  milliy  kompozit  siyosat  indeksida  hisob-kitoblari  mavjud  bo’lgan  127  ta 

mamlakatdan  109  tasi  (86%)  2016-yilda  ijtimoiy  xavfsizlik  strategiyalari,  siyosatlari  yoki 

tizimlarini  ma’qullaganliklarini  va  99  ta  mamlakat  (78%)  ishlaganliklarini  bildirishdi.  Ijtimoiy 

himoya  choralarining  samaradorligini  oshirishga  intilib,  UNAIDS  konferensiya  o’tkazdi,  unda 

ishtirokchilar milliy ijtimoiy himoya va bolalarni himoya qilish tizimini mustahkamlash yo’llari 

bilan  tanishdilar.  Ushbu  konferensiya  uchta  mavzuga  bag’ishlandi:  qashshoqlik  va  tengsizlikni 

yo’q  qilish  uchun  ijtimoiy  va  boshqa  harakatlar  o’rtasidagi  aloqalarni  mustahkamlash;  ijtimoiy 

himoya  choralarini  kuchaytirish;  OIV,  oziq-ovqat  xavfsizligi  va  ovqatlanish  dasturlarini 

kengaytirish. 

Iqtisodiy sharoitda ijtimoiy himoya tizimlariga bosim kuchaymoqda, ko’p odamlar ijtimoiy nafaqa 

olish  uchun  murojaat  qilgani  sababli  moliyaviy  inqiroz  milliy  byudjetlarni  kengaytirishdagi 

to’siqlar  mavjud.  Samaradorlik  bir  nechta  ma’noga  ega  bo’lgan  noaniq  tushunchadir,  shuning 

uchun ijtimoiy himoyani  samarali ishlashi uchun, avvalo,  davlat idoralari o’z vazifasini to’g’ri 

yo’lga qo’yishi kerak. Ammo Yevropada  ijtimoiy qamrab olish bo’yicha munozaralar, ijtimoiy 

himoya  samaradorligi  juda  yaqin  xarajatlarni  qoplash  va  imtiyozlar  qay  darajada  taqsimlanishi 

bilan bog’liq daromadi kambag’allik chegarasidan past bo’lgan odamlar. 

“Ijtimoiy zaiflik” va shunday aholi guruhlari: Ijtimoiy zaif guruhlarga o’zlarining yuqori yoki 

o’rta darajadagi noto’g’ri ishlashi bilan birlashtirilgan ijtimoiy guruhlarning vakillari kiradi. Qoida 

tariqasida, ularning noto’g’ri ishlashi va shuning uchun zaiflik hayotning har qanday sohasidagi 

disfunksiyalar  bilan  bog’liq.  Keksa  fuqarolar  sog’lig’ining  yomonlashishi,  yolg’izlik  (bir  qator 

ijtimoiy aloqalarni buzish - oilaviy, professional va boshqalar), shuningdek nisbatan past turmush 

darajasi  tufayli  zaiflik  bilan  ajralib  turadi.  Nogironlarning  (nogironlarning)  ijtimoiy  zaifligi  har 

qanday  fiziologik  quyi  tizimning  doimiy  ravishda  uzilishlaridan  kelib  chiqadi,  bu  esa  kundalik 

hayotda  noto’g’ri  ishlashning  kuchayishiga  olib  keladi.  Shunday  qilib,  professional  o’zini  o’zi 

amalga  oshirishda  qiyinchiliklar,  kam  daromad,  kam  hollarda  -  ijtimoiy  yolg’izlik.  Voyaga 

yetmaganlarning  ijtimoiy  zaifligi  ota-onalarning  yo’qligi,  ota-onalar  tomonidan  bolalarni 

tarbiyalash  bo’yicha o’z  majburiyatlarini lozim  darajada bajarmaganligi  va hokazolarga bog’liq 

bo’lishi mumkin. Bunga bolalarning psixofiziologik xususiyatlari qo’shiladi - jismoniy kuchning 

yetishmasligi, haddan tashqari ishonuvchanlik, bu ularga o’zini himoya qilishga imkon bermaydi 

va  ulardan  turli  maqsadlarda,  xususan,  iqtisodiy  yoki  jinsiy  ekspluatatsiya  uchun  foydalanish 

uchun sabab bo’ladi. 

Shaxsni aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga tayinlash uchun doimiy va uzoq muddatli 

noto’g’ri ishlash kerak, chunki faqat shu holatda u ushbu qatlamga tegishli bo’lishi mumkin. Har 

bir  inson  uchun  yuzaga  keladigan  va  vaqtincha  tabiatda  yuzaga  keladigan  kunlik  va  moddiy 

muammolar, agar ushbu muammolar biron bir moslashish manbasi yordamida nisbatan tezroq hal 

qilinsa, uni aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlami sifatida tasniflash uchun sabab bo’lmaydi. 

Rossiya  statistikasida  aholining  asosiy  ijtimoiy  himoyaga  muhtoj  qatlamlari:  qariyalar  (55  va 

undan katta yoshdagi ayollar, 60 va undan katta erkaklar) - qariyb 34 million kishi; nogironlar - 

taxminan 13 million kishi; yetim va ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar – 2015-yil iyul oyidagi 

Butunrossiya ma’lumotlar banki ma’lumotlariga ko’ra 80 mingdan ortiq; kam ta’minlangan (kam 

ta’minlangan) – 2015-yilning birinchi choragida qariyb 23 million kishi; uysiz fuqarolar (uysizlar) 

- aniq statistik ma’lumotlar yo’q, turli ma’lumotlarga ko’ra, 200 mingdan 2 milliongacha odam 

bor. 

Xulosa:  qisqacha  qilib  aytganda,  asosiy  mohiyat  shuki,  ijtimoiy  himoya  tizimining  ijtimoiy 

institutlarining  faoliyatini  to’g’ri  yo’lga  qo’yilishi  ham  samarali  siyosat  olib  borishga,  ham 

ijtimoiy  zaif  aholi  qatlamini  kamaytirishga  yordam  beradi,  bu  esa  o’z-o’zidan  hukumat 

rahbarlarining olib borgan choralariga bevosita bog’liq.