Rivojlantirish instituti

13- rasm. Yod bilan
elektroforez usuli.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 9 5
mashina yordamida ishlatiladigan turli drilborlar, Kerra ignalari kabilar
keng qo‘llaniladi.
Kanallar kengaytirilgach yoki ko‘p ildizli tishlarda o‘tmas kanallar
iloji boricha kengaytirilgach, rezorsin-formalin aralashmasi (Alberxt,
1913) va kumush nitratini (Howe, 1916; Govseev, 1923; Ya.S. Pekker,
1930 va boshqalar) makro- va mikrokanallarga shimdirish —
impregnasiya qilish qo‘llaniladi. Buning uchun rezorsin-formalin usulida:
40% li formalin, rezorsin kristallarining suvdagi to‘yingan eritmasi va
katalizator sifatida 7% li natriy nitrati (NaOH) ishlatiladi. Rezorsin
chirindi tarkibidagi mikroblarni va zararli moddalarni kuydiradi, formalin
tarkibidan formaldegid gazi ajralib u ham antiseptik ta’sir etadi. Rezorsin
bilan formalin o‘rtasida polimerizasiya reaksiyasi boradi va
I.G. Lukomskiy (1958) ta’biricha, 10—14°C issiqlik ajralish (ekzotermik)
bilan kechadi. Bu reaksiyani katalizator natriy nitrati kuchaytiradi,
tezlashtiradi. Bu usulni qo‘llashning bir necha modifikasiyalari bor
(A.I. Evdokimov, I.G. Lukomskiy, E.E. Platonov va boshqalar). Bular-
ning natijasida, impregnasiyadan keyin iloji boricha o‘tmas kanallarning
o‘tuvchi qismlari rezorsin-formalin pastasi bilan to‘ldirilishi bilan
davolash oxirigacha etkaziladi. Rezorsin-formalin (1:2 mikdorda — 1
tomchi rezorsinga 2 tomchi formalin qo‘shish bilan) aralashmasiga
yumshoq pasta hosil bo‘lguncha Sink oksidi tukuni (poroshok) qo‘shilib
pasta holida kanalga ildiz ignalari va kanalto‘ldiruvchilar yordamida
kirgizilib, kanallar to‘ldiriladi, uning ustiga suvli sun’iy dentin pastasi,
taglik va nihoyat, kovakka doimiy plomba qo‘yiladi.
Keyingi yillarda rezorsin-formalin usuli o‘rniga depoforez (periodont
to‘qimasiga zarar keltirmaydigan) usul qo‘llanila boshladi. Bu usulda,
dorilar kanalda to‘planadi.
Kumush nitrati bilan impregnasiya o‘tkazish uchun: 4% li kumush
nitratining (AgNOa) spirtli eritmasi va tiklantiruvchi 4% li gidroxinon-
ning spirtli eritmasi qo‘llanadi. Bular orasida tiklanish reaksiyasi, ya’ni
AgNOa dan toza, ion shaklida Ag ajraladi va mikrokanallar ichida
cho‘kadi. Kumush ionining mikroblarni o‘ldirish xususiyati qadimdan
ma’lum: Agar kumush idishlarda suv ma’lum vakt saqlansa, undagi
mikroblar o‘lib suv tozalanadi.
Demak, kichik kanallardagi ion shaklidagi erkin kumush uzoq
saqlanib, shu davr ichida mikroblarga qarshi kurashish bilan birga
mikrokanallarni yopib turadi va ulardan mikroblarni makrokanalga tu-
shushga va u erdan periodont to‘qimasiga o‘tib (reinfeksiya) uni
yallig‘lanishga olib kela olmasligini ta’minlab turadi. Undan tashqari,
makrokanal devorlarida kumush oksidi (Ago) hosil bo‘lib, parda shaklida
devorni yopib turgani uchun ham mikrokanallardan mikroblarni
makrokanalga tushishini to‘sib turadi.
Shuni ta’kidlash zarurki, kumush nitratidan toza kumush ionini
tiklanishi faqat tiklovchi gidroxinon ta’sirida bo‘lmaydi, balki kanallar-
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 9 6
dagi organik moddalar — chirindi tarkibidagi mikroblar va ular o‘lishidan
hosil bo‘lgan organik moddalar ta’siri ostida ham bo‘lishi mumkin. Lekin,
bu jarayon sekinlik bilan kechadi, ana o‘sha reaksiyani tezlashtirish
uchun gidroxinon qo‘llanadi.
Kanallarni kumushlagandan keyin ularni iloji boricha davolash pasta-
lari (yodoformli, rezorsin-formalin, fosfat-sement, adgezor va shunga
o‘xshashlar) bilan plombalanadi va doimiy plomba qo‘yiladi.
Bu ikki impregnasion usuldan oldin, Bucleu (1904—1905) birinchilar
qatorida infeksiyali, pulpa chirindilari bilan to‘lgan ildiz kanallarini
zararlantirish maqsadida trikrezol formalin preparatini tavsiya etgan edi.
Bunda trekrezol formalin bilan qo‘shilib, unda formalin pulpa chirindi-
larining hosil qilgan narsalarini zararlantirishi, trikrezol esa u erdagi
yog‘larni parchalashi ko‘zda tutilgan edi. Undan tashqari, trikrezol
chirindilarni zararlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi degan edi, muallif.
Lekin keyingi kuzatuvlar bu usulning periodont to‘qimasiga salbiy
ta’sir etishi (ildiz uchida turli patologik o‘zgarishlar) ni ko‘rsatdi. Shuning
uchun, bu usul hozirgi vaqtda qo‘llanilmaydi.
Terapevtik (konservativ) davolash usullarini bir ildizli va ko‘p ildizli
tishlarni davolashda, ya’ni barcha tishlardagi surunkali periodontitlar,
qaytalangan surunkali periodontitlar, kista-granulemalar (kattaligi 2 sm
gacha)ni davolashda qo‘llash mumkin. Bunda kanallardagi infeksiyaga
qarshi kurash choralari ko‘rilgach, kanallarni iloji boricha to‘liq
plombalash, kerak bo‘lganda ildiz uchidan plomba ashyolarini granulema
ichiga o‘tkazish bilan tugatish lozim. Ma’lum vaqt o‘tgach, kasal
shikoyatlari davolangan tishda bo‘lmasada, rentgenogrammadagi o‘zga-
rishlar bilan (6—12—18—24 oyda) ma’lum muddatdan keyingi rentgeno-
logik o‘zgarishlarni solishtirish kerak bo‘ladi. Agar oldingiga nisbatan
emirilgan suyak o‘zgarishlari kamayib borsa, demak davolash foyda
keltirilganidan darak beradi.
Terapevtik va jarrohlik davolash usullari
Terapevtik usullar keng va muvaffaqiyatli qo‘llanadi. Lekin ba’zi
hollarda bir tishni davolashda uning ma’lum qismini terapevtik yo‘l
bilan va ikkinchi bir qismini jarrohlik usul bilan davolashga to‘g‘ri keladi.
Bunda, saqlangan tish qismi sun’iy koronka bilan yopilsa o‘z vazifasini
bajara oladi. Bir ildizli tishlarning ildiz cho‘qqi qismlari qiyshaygan,
ularning cho‘qqisida granulema yoki kistagranulema bo‘lsa, ularni
rezeksiya qilish jarroh-stomatologlar tomonidan bajariladi.
Shunday qilib, quyidagi terapevtik-jarrohlik usullari mavjud: Ildiz
cho‘qqisini rezeksiya qilish (kesib olib tashlash), toj ildizli (korono-
radikulyar separatsiya) qirqib tashlash, gemiseksiya va ildiz amputatsiyasi,
tishni replantatsiya qilish.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 9 7
Bu usullarni qo‘llashdan oldin ildiz kanallari plombalangan bo‘lishi
shart.
Ildiz cho‘qqisini rezeksiyasi. Bunda cho‘qqining teshigi va uning
atrofidagi patologik o‘zgargan to‘qimalarni kesib olib tashlashdan iborat
jarrohlik ishlari bajariladi.
Periodontitni bu davolash usuli, ildiz cho‘qqisida destruktiv suyak
o‘zgarishlari (emirilish, surilish) va anatomik ildiz qiyshiqligi, kanalning
torligi tufayli plombalashning iloji bo‘lmagan va kanalda mayda asbob-
larning sinib qolgan hollarda qo‘llaniladi. Ildiz cho‘qqisi rezeksiyasi
hamma tishlarda emas, faqat yuqori jag‘da o‘tkazilishi mumkin.
Koronoradikulyar separatsiyasi pastki katta chaynov (molyar) tishlarda
o‘tkaziladi. Ildizlar bo‘linadigan (bifurkatsiya) joyidan tish ikkiga-distal
ildiz toj qismi bilan va medial ildiz toj qismi bilan — bo‘linadi. Distal
ildiz kanali o‘tuvchi bo‘lgani uchun, uni oxirigacha plombalash mumkin.
Medial ildizdagi ikki kanal tor, o‘tmas bo‘lsayu, ildiz uchida granulema
bo‘lsa, kanallarni to‘la plombalashni imkoniyati bo‘lmasa unda gemisek-
siya va ildiz amputatsiyasi operatsiyasi bajarilib, medial toj qismi bilan
medial ildiz olib tashlanadi.
Agar medial ildizdagi kanallar ham yaxshi plombalansa, tish go‘yoki
ikki qismga ajratilib, ikkala qismga ham sun’iy qoplami kiygiziladi va
tish atrofidagi o‘zgargan to‘qima olib tashlanadi.
Tish replantasiyasi deganda, kasallangan tish sug‘urib olinadi,
kanal(lar)i plombalanadi va doimiy plomba qo‘yilib, yana jarroh uni
o‘z o‘rniga o‘tkazadi (qo‘yadi).
Jarrohlik usuli bilan periodontitlarni davolash deganda, terapevtik,
terapevtik-jarrohlik usullari yordam bermagan paytlarda kasallangan
tishni olib tashlash tushuniladi.
M U S T A Q I L   T A Y Y O R G A R L I K   U C H U N   S I N O V   S A V O L L A R
1. Qaysi turdagi surunkali periodontitlarni bilasiz?
2. Surunkali periodontitlarni tashhislash qay usulida o‘tkaziladi?
3. Eng ko‘p asoratlar beruvchi, qaytalanib turuvchi surunkali periodontit turini
asoslab bering.
4. Yaxshi o‘tuvchi kanallarni davolash usullari.
5. Yomon va o‘tmas kanalli tishlarni davolash usullari nimalardan iborat?
6. Surunkali periodontitlarni davolashda qaysi fizioterapevtik usullar qo‘llanadi?
7. Germetizmga chidamsiz surunkali periodontit bilan og‘rigan tishlarni qaysi
usul bilan davolash mumkin?
8. Stomatogen o‘choq deganda nimani tushunasi?
9. Terapevtik usullar yordam bermaganda, surunkali periodontitda qaysi davolash
usullari qo‘llanadi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 9 8
Periodontit bilan og‘rigan bemorlarni davolash jarayonida
qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklar va ular oqibatida
kelib chiqadigan asoratlar
Boshqa tish kasalliklari (kariyes kasalligi, pulpit) ga o‘xshash, perio-
dontit kasalligini davolash jarayonida ham shifokorning e’tiborsizligi
yoki bilimining pastligi oqibatida turli xatolarga yo‘l qo‘yilishi va ular
oqibatida kelib chiqadigan asoratlar kuzatilishi mumkin. Xato va asoratlar
tashhislash, qiyosiy tashhislashda ham bo‘lishi mumkin bo‘lib, o‘tkir
periodontit bilan og‘rigan bemorlarda, xususan, o‘tkir umumiy perio-
dontitlarda paydo bo‘ladigan og‘riq xuddi shunday umumiy pulpit bilan
og‘rigan bemorlarda uchraydigan og‘riqlarga o‘xshashdir, lekin diqqat
bilan kuzatilsa ular bir-biridan og‘riqlarni paydo bo‘lishi, rivojlanishi,
hamda bemorning umumiy ahvoli turlicha turlicha bo‘lganligi bilan farq
qiladi. Yoki bo‘lmasa, surunkali periodontitlar, xususan surunkali granu-
lematoz, surunkali granullashgan periodontitlarni e’tiborsiz ravishda
almashinib tushinish mumkin. Buning uchun rentgenologik o‘zgarishlarni
yaxshi bilish kerak.
Tish kariyes kovagini borlar bilan ishlov berganda bo‘lishi mumkin
bo‘lgan xatolar va ular oqibatida kelib chiqadigan asoratlar
Periodontitni davolash uchun tish kariyes kovagi (yoki plomba, yoki
plomba qoldiqlari)ni borlar bilan tozalash, amputatsiya shaklida ishlov
berib, kanal(lar)ga kirish qismigacha ochish talab etiladi. Ana shu jara-
yonda yupqalashib qolganligi natijasida, yoki shifokorning e’tiborsizligi
oqibatida tish kovagi devorining bir qismi sinib og‘iz bo‘shlig‘iga tushishi,
nafas yo‘li yoki oshqozon — ichak yo‘liga tushishi mumkin.
Xuddi shunday, borning bir qismi ham sinib og‘iz bo‘shlig‘iga va
undan tomoqqa yoki nafas yo‘liga tushishi mumkin. Bu hol, xususan
nafas yo‘liga, o‘tkir uchli yoki qirrali yot narsaning tushishi, bemorning
burilib qolishiga, nafas olishi og‘irlashuviga olib keladi. Natijada tez
orada tegishli mutaxassis (lor — kasaliklarni davolovchi shifokor) yordami
ko‘rsatilishi, va agar buning iloji bo‘lmasa, shifokor — stomatolog
traxeostomiya operasiyasini bajarishi shart.
Tish kanallarini tozalash, ulardan chiriklarni olib tashlash jarayonida
uchraydigan xatolar va kelib chikadigan asoratlar
Tish kovagi "amputatsiya" usulida ishlov berilgach, kanal(lar)ni ildiz
ignasi, pulpaekstraktor, drilborlar (qo‘l bilan va bormashina yordamida)
bilan ishlov berish natijasida ham bu mayda asboblar yoki ularni singan
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 9 9
qismlar ish paytida sinib qolishi mumkin, og‘iz bo‘shligiga tushishi va
o‘z vaqtida olinmasa, yuqorida keltirilgani kabi, nafas yoki oshqozon-
ichak yo‘liga tushib, turli ko‘ngilsiz holatlarga olib kelishi mumkin.
(amaliyotdan misollar keltirish kerak). Odatda, kanallardan chiriklarni
olib tashlash bosqichma bosqich o‘tkaziladi. Shu jarayonni bajarishda
nihoyatda hushyor bo‘lib, bu chiriklarni periodont to‘qimasiga o‘tkazib
yuborilmaslik chorasini ko‘rish zarur. Chirik massani periodont to‘qima-
siga kirgizib (tiqib) yuborish; o‘tkir periodontitlarda jarayonni og‘irlashu-
viga, surunkali periodontitlarda esa, yallig‘lanish jarayonini qaytalanishiga
olib keladi. (Oqibatlarini tushuntirish kerak).
Tish kanali (lari) ni plombalash jarayonida bo‘lishi mumkin bo‘lgan
xatolar va kelib chiqadigan asoratlar
Tish kanali (lari) ni plombalash jarayonida ham ishlatiladigan mayda
asboblar sinib qolishi va yuqoridagi ko‘ngilsiz hodisalar ro‘y berishi
mumkin. Periodontitlarda kanal (lar) ni plombalash davolashning oxirgi
bosqichi hisoblanadi. Shuning uchun, ildiz atrofi (uchi) dagi suyak yemi-
rilishi. granulemaning katta-kichikligi (granulyoma, kista-granulema),
umuman periodont to‘qimasining ildiz uchi qismining holatiga qarab,
plomba ashyosining ildiz uchidan chiqarmasdan kanal (lar) ni plombalash
kerakmi? degan savolga turlicha qarash (javob) bor. Bir guruh mualliflar
(A.A.Anishchenko, M.I.Groshikov, A.I. Marchenko va boshqalar)
kanal (lar) ni plombalashda, plomba ashyosi ildiz uchidan chiqarilishi
kerak deyishsa, boshqa bir guruh mualliflar (Ya.I. Gutner, T.T. Shkolyar,
G.D. Ovruskiy 1968 va boshqalar.) bunday qilish shart emas yoki zararli
deb hisoblashadi.
A.I. Sholoxova (1965) esa bu ikki usul plombalashning bir biridan
ustunligi yo‘q deb hisoblaydi.
E.V. Levitskaya va boshqalar (1973) o‘z tadqiqotlariga asoslanib
yozishadiki, ildiz uchidan periodont to‘qimasiga chiqarilgan plomba
ashyosi fosfat sement, yot narsa bo‘lib, uzoq muddat ildiz uchidagi
surunkali yallig‘lanish jarayonini saqlanib kelishiga sabab bo‘ladi.
Bizning kafedramizning fikricha, periodont to‘qimasini holatiga
qarab, ildiz uchigacha yoki ildiz uchidan chiqarib plombalash mumkin.
Ayrim paytlarda, ildiz uchidan chiqarilgan plomba ashyosidan keyin
yallig‘lanish jarayoni qaytalanib, doimiy og‘riq, ozmi-ko‘pmi ildiz
atrofidagi to‘qimalarning shishishi mumkin. Bu asoratlarni davolash
uchun fizioterapevtik usullar (UVCH-terapiya, flyuktuorizatsiya, darson-
valizatsiya) ham og‘izni iliq sodali eritma, shalfey, romashka kabi dorivor
o‘tlaridan tayyorlangan damlamalar yordamida chayish yaxshi natija
beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 0 0
Xroniointoksikasiya holatining kechishi, tashhisi
va davolash usullari
Surunkali ichki zararlanish deganda, biz organizmdagi ma’lum a’zolar
yoki tizimlarda joylashgan, yashirinib yotgan, bir qarashda, hattoki
klinik-laboratoriya usullar bilan tekshirilganda, aniqlanishi qiyin bo‘lgan
yallig‘lanish o‘choqlaridan infeksiyani qon orqali uzoq muddat davomida
butun organizmga tarqalishini tushunamiz.
Bu ta’sirotga organizm tomonidan ko‘rsatilayotgan javob reaksiyasida
xroniointoksikasiya darajasi namoyon bo‘ladi. Yallig‘langan o‘choqdan
infeksiyani organizmga qon orqali tarqalishi xronosepsis holati deb
tushuniladi.
Demak, xroniosepsis va xroniointoksikatsiya bir-biri bilan uzviy
bog‘liq jarayondir. Shuning uchun bu ikki holatni birlashtirib o‘rganamiz.
Xroniosepsis holatining kechishi, tashhisi, davolash usullari va bu
holatlarning oldini olish chora-tadbirlari (profilaktika)
Xronionsepsis va xroniointoksikatsiya muammosi umumtibbiyot
muammosidir. Chunki xronioseptik o‘choqlar, nafaqat og‘iz bo‘shlig‘i
organlarida, balki ichki a’zo va tizimlarda (masalan: jigarda, oshqozon —
ichak yo‘llarida, bo‘g‘inlarda, buyrak-siydik yo‘llarida va hokazo) ham
bo‘lishi mumkin.
Bu o‘choqlar ko‘pincha yashirin holatda joylashgan. Hozirgi zamon
tibbiyot fanining asosiy vazifalaridan biri bo‘lib, organizmda yashirinib
yotgan surunkali yallig‘lanish o‘choqlarini topib davolash va ular asorat-
larini oldini olish (profilaktika) chora-tadbirlarini ko‘rishdan iborat.
Sepsis — bu umumiy infeksion kasallik bo‘lib, uning kelib chiqishida
organizmda mavjud bo‘lgan infeksiya o‘chog‘i sababchidir. I.V. Davi-
dovskiyning ta’kidlashicha, sepsis kasalligida infeksiya turlaridan qat’iy
nazar, kasallikning asosiy ko‘rinishi barcha odamlarda deyarli bir xil
bo‘ladi. Ko‘pincha stafilakokk, strepokokk va ichak tayoqchalari sepsis-
ning kelib chiqishida asosiy rolni bajaradilar. Kasallikning ko‘rinishi,
rivojlanish darajasi, har bir kishida odam organizmining kuchli yoki
kuchli emasligi, ya’ni reaktivligi hamda immunologik holati bilan bog‘liq.
Infeksiya o‘chog‘i deganda nimani tushunish kerak? Bu — orga-
nizmning ma’lum joyida surunkali yallig‘lanish o‘chog‘i bo‘lib, u bir
necha marotaba har xil dorilar ta’sirida bo‘lgan bo‘lishi mumkin, lekin
o‘choqda bo‘lgan mikroblar kasallik qo‘zg‘alishi yoki boshqa surunkali
kasalliklarni quvvatlab turish qobiliyatiga ega bo‘lishi mumkin.
I.G. Lukomskiy, D.A. Entinlar tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar va
klinik tekshiruvlar natijasida o‘choqli infeksiya va og‘iz sepsisi toksiko-
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 0 1
allergik va asab-trofik yo‘llar bilan rivojlanishi taxmin qilingan. Bu
mualliflar, og‘iz bo‘shlig‘i surunkali yallig‘lanish o‘choqlarini aniqlash
ustida ishlar olib borishgan. Infeksiya o‘chog‘i- bu mikroblar yig‘ilgan
joy bo‘lib, ularning yashash joylarida hosil bo‘lgan mahsulotlar, mikrob
toksin — zaharlari hamda chirigan to‘qimalar (antigenlar vazifasini
o‘taydi) bo‘lib, bu erdan reflekslar orqali doimiy ravishda asab reseptor-
larining ta’sirlanishi bo‘lib turadi.
Shuning uchun ham mahalliy va umumiy ta’sir kuchi nisbiydir.
O‘choqlar o‘tkir (bir necha soat yoki kunlar davomida) va surunkali
(bir necha yillar) turlaridan iborat, shuning uchun ham septik reaksiyalar
turlicha davomli bo‘lishi mumkin.
Septik o‘choqlarning joylashishiga qarab quyidagilarga bo‘linadi:
1. Odontogen sepsis.
2. Otogen sepsis.
3. Tonzilyar sepsis.
4. Urogen sepsis.
5. Kindik sepsisi.
6. Paradontal sepsis va hokzzo.
Odontogen sepsis o‘choqlari asosan yaxshi davolanmagan tishlarda,
pulpasi olingan tishlarda bo‘lishi mumkin. Undan tashqari, kariyes
kovaklari ham shunday infeksiya o‘choqlari bo‘lib hisoblanadi. Surunkali
periodontitlar, surunkali jag‘lar osteomielitlari va boshqa shuningdek,
surunkali kechadigan odontogen sepsis o‘choqlari shu holatlarni tug‘di-
radi. Doimiy surunkali infeksiya o‘choqlari organizmda murakkab reak-
siyalarning hosil bo‘lishiga olib keladi, bunda infeksiya bilan hosil bo‘lgan
to‘qima chirindilari antigen bo‘lsa, bularga qarshi antitelolar hosil bo‘ladi.
Oqibatda allergik reaksiyalar kelib chiqadi.
Allergik ko‘rinishlarning.mexanizmida ikki omil rol o‘ynaydi.
1. Kasallik keltirib chiqarmaydigan mikroblar.
2. Sensibilizatsiya jarayonida to‘qimalar bilan autoallergenlar va
autoantitelolarning o‘zaro ta’siri.
Shuni ta’kidlash muhimki, og‘iz bo‘shlig‘ini sog‘lomlashtirish (sana-
tsiya) odontogen infeksiya o‘choqlarini kamayishiga, surunkali sepsis
kasalligini oldini olishda muhim ahamiyatga egadir. Bu holat revmatizm
bilan og‘rigan bemorlar og‘iz bo‘shlig‘ini sanasiya qilinganda yaqqol
ko‘zga tashlanadi: sanasiyadan keyin ikki yil o‘tgach, sog‘ayish 59%,
yaxshilanish 30%, va faqat 10% revmatizm bilan og‘rigan bemorlarda
o‘zgarish qolgan. Revmatizm qaytalanishida yana ham yaqqol ko‘rinadi:
Sanatsiya qilingan bemorlarda faqat 12,8% revmatizm qaytalangan bo‘lsa,
sanasiya qilinmaganlarda esa bu miqdor 47,2% — ni tashkil etgan.
Eng qizig‘i shundaki, Zabadning yozishicha, ruhiy kasalliklar
(tutqanok, psixozlar) da og‘iz bo‘shlig‘ini sanatsiya qilish yaxshi natijalar
berishi aniqlangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 0 2
Og‘iz bo‘shlig‘ini sanatsiya — sog‘lomlashtirish ayrim kasallik
holatlari va bemorning ahvoliga qarab o‘tkazilishi kerak.
Masalan: Revmatizm kasalligining qo‘zg‘algan paytida sanasiya qilish
uchun protrombin ko‘rsatkichi (indeksi) ga asoslanish kerak. Bu
ko‘rsatkichning pastga tushishi jigar funksiyasini buzilishidan dalolat
beradi. Bu paytda sanasiya o‘tkazish mumkin emas. Yoki, infarktdan
keyin 6—10 oy o‘tkazib, sanatsiya qilish mumkin, nefrit bilan og‘rigan
bemorlarni esa 4-6 haftadan keyin. Albatta stomatologning ishi boshqa
tibbiyot xodimlari — nefrologlar, gepatologlar, terapevtlar va boshqa
mutaxassislar bilan bamaslaxat olib borilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Surunkali periodontitlardan tashkari, ildiz uchi periodantitlari tirik
pulpali tishlarda ham kuzatilgan. Buning sababi, yopiq pulpit (pulpitis
clausa). Ketterl 262 tish rentgenogrammalarini tekshirib chiqib, ularda
1393 surunkali yallig‘lanish o‘choqlari borligini aniqlagan.
Bulardan pulpasi olingan (depulpasiya) tishlar 18,8% ni, tish bo‘yin
qismidagi jarayonlar 13,8% ni, tishsiz odamdagi o‘choqlar 7,8% ni tashkil
etgan, holos. Qolgan hammasida pulpa tirik bo‘lgan.
Og‘iz bo‘shlig‘idagi surunkali infeksiya o‘choqlarini davolash juda
ko‘p kasalliklarni davolashga sababchi bo‘lar ekanligi aniq.
Shuning uchun, og‘iz bo‘shlig‘idagi surunkali yallig‘lanish o‘choqlari
mahalliy emas, balki umumiy organizmga ta’sir ko‘rsatadi deb tushunish
shart.
Hozirgi zamon fani, og‘iz bo‘shlig‘idagi o‘choq — bu geterosensi-
bilizasiya manbai (mikrob, dorilar) va organizmning autosensibili-
zasiyasiga olib keladigan omildir.
Og‘iz bo‘shlig‘ining autosensibilizasiyasiga sababchi bo‘ladigan omil-
lar surunkali tonzillit, surunkali periodontitlar, surunkali pulpit va para-
dontitlar, shuningdek olib tashlanmagan ildiz atrofi kistalari, surunkali
jag‘ osteomiyelitlari, so‘lak bezlarining surunkali yallig‘lanishlari (sialo-
denit, sialostoz, sialodoxit), tish orqali rivojlanadigan gaymoritlar va
boshqalar bo‘lib hisoblanadi. Uzoq yillardan beri (A.I. Evdokimov. 1936
va boshqalar) paradont to‘qimasidagi o‘zgarishlar gingivit, paradontit
kasalliklari surunkali yallig‘lanish o‘choqlari bo‘lib hisoblanishi ma’lum
degan fikr bor. G.Z. Balyanskaya mikrobiologik, immunologik tekshiruv-
lar o‘tkazib, paradont kasalliklarida kamida 15 sm masofadagi milk,
suyak to‘qimalarida yallig‘lanish jarayonining kechishi va bu jarayon
uzoq, surunkali davom etishi haqqoniy surunkali yallig‘lanish o‘chog‘i
bo‘lib faoliyat ko‘rsatishini ta’kidlaydi.
So‘lak bezlarining surunkali yallig‘lanishlari (sialodenit, sialostaz,
sialodoxit), tish orqali rivojlanadigan gaymoritlar va boshqalar bo‘lib
hisoblanadi. Surunkali septik o‘choqlar turlicha belgilangan:
1) "surunkali yallig‘lanish o‘chog‘i";
2) "surunkali infeksiya o‘chog‘i";
3) "uyqusiradigan infeksiya o‘chog‘i";
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 0 3
4) "odontogen infeksiya o‘chog‘i";
5) "stomatogen o‘choq".
Hozirgi vaqtda og‘iz bo‘shlig‘idagi barcha surunkali infeksiya
o‘choqlari stomatogen o‘choqlar deb ataladi.
Shunday qilib, og‘iz bo‘shlig‘i a’zolaridagi surunkali yallig‘lanish
o‘choqlari organizmning autoinfeksiya (ichki, o‘z infeksiyasi) va
autoinsoksikasiya (o‘z-o‘zini zaharlash) manbalari bo‘lib, xisoblanadi.
O‘choqli infeksiyalar ta’sirida kelib chiqadigan kasalliklar.
Maxalliy joylashgan yallig‘lanish o‘choqlaridan kelib chiqadigan
kasalliklar patologik reaksiyaga olib keladi. Ichki a’zo va tizim
kasalliklarining (yurak-qon tomir kasalliklari, tayanch-harakat apparati
va boshqa kasalliklar) ko‘pchiligi organizmdagi o‘choqli infeksiya ta’siri
ostida kelib chiqishi aniqlangan. Bularning aksariyati, sepsisga olib keladi.
Sepsis qanday rivojlanadi degan savolga aniq javob bo‘lmasada,
infeksion — allergik nazariya asosida bu holatni tushuntirsa bo‘ladi.
Ko‘pchilik stomatogen o‘choqlar bilan boglik septik holatlarda
bemorlar organizmi-o‘choqdagi streptokokklarga o‘ta sezuvchan
(sensibilizasiya) bo‘lishi kuzatiladi. Buning natijasida streptokokklarga
qarshi antitelolar antigenlar bilan birga hujayralarga ta’sir qilib, giperergik
reaksiyani vujudga keltiradi va ma’lum alohida a’zoni jarohatlaydi. Bunda
xarakati sekinlashgan tipdagi reaksiya shakllanadi.