Rivojlantirish instituti

Plastik vazifasi esa periodontdagi sementoblastlar (ikkilamchi,
hujayrali sement hosil qilish) va osteoblastlar (alveola suyagi qatlamlarini
hosil qilish) orqali bajariladi.
Qon va limfa aylanish tizimining umumiyligi, paradont to‘qimalari
(pulpa, milk, periodont va alveola suyagi) orasidagi boy anastomoz
turlari, umumiy innervatsiya va oziqlanish, ularning anatomik va
funksional birligini, vazifalarining o‘xshashligi va patologik jarayonlar
kechish sharoitlarining ham o‘xshashligi periodontning amortizatsiya,
bog‘lovchilik, sezgirlik (sensor), oziqlanish va surilish vazifalarining
buzilishida yaqqol ko‘rinadi.
Ildiz sementi tish ildizining dentin to‘qimasini yopib, qoplab turadi
va u bilan radial tolalar orqali bog‘langan. Bu tolalar esa dentinning
Korf tolalari bilan bog‘langan.
Boshqa tomondan, radial tolalar periodontning qolgan tolalar
tutamiga davom etadi.
Sement to‘qimasi 2 turga bo‘linadi: birlamchi (hujayrasiz) sement,
amorf tarzda bo‘lib, tish ildizini hamma yuzasini yopib turadi. Ikkilamchi
(hujayrali) sement esa, ildizning uchki qismi (ildizning uchdan bir qismi)
va ko‘p ildizli tishlarning bifurkasiya qismlarida joylashgan.
Hujayrali (ikkilamchi) sementda sementoblastlar boshqa sement
hujayralari bo‘lganligi tufayli, ma’lum sabablar (o‘ta bosim, yallig‘lanish)
oqibatida yangi sement to‘qimasini hosil qilish vazifasini bajaradi.
Sementda kanallar, qon tomirlari yo‘q, lekin to‘qimaning oziqlanishi
periodont tomonidan sement tanachalari va sementosid o‘simtalari orqali
amalga oshadi.
Alveola ichki va tashqi devorlar va ular orasida joylashgan bo‘shliqlari,
kanallari bor bo‘lgan (spongioz) suyak to‘qimasidan iborat.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 2
Alveolaning ichki kompakt devori silliq, yupqa va teshikchalari bo‘lib,
unga periodont kollagen tolalarining tutamlari kirib, g‘ovak suyak
to‘siqlarigacha etib boradi.
Suyak to‘siqlari bo‘shliqlarida periodontning yumshoq qo‘shuvchi
to‘qimasi va alveola suyagining ko‘mikli moddasidan chiqqan tomirlar
va asab tolalari joylashgan. Alveolaning tashqi devori yupqa va uning
teshiklari orqali periodont jag‘ suyagning ustki pardasi bilan bog‘lanadi.
Shunday anatomik tuzilishda bo‘lgan bu devor og‘iz daxlizida bo‘lishi
mumkin bo‘lgan shish, qizarish, yiring chiqadigan oqmalarning paydo
bo‘lish mexanizmini anglatadi. Shuning bilan bir paytda, bunday
patologik holatni xususiy og‘iz bo‘shlig‘ida kam bo‘lishi (qattiq tanglayda
va til tomonda) ham oydinlashadi. Alveolaning kompakt plastinkasi
ostida alveolaning bo‘shliqli (spongioz) suyak to‘siqchalari joylashgan
va ular asta-sekin jag‘ suyaklari bo‘shliqli moddasiga o‘tadi. Periodont
to‘qimasi odamning yoshiga qarab ham o‘zgarib turadi. Bu o‘zgarishlar
3 davrga bo‘linadi: 1 davr 20—24 yosh. Periodont asosan shakllanadi,
kollagen tolalar yetiladi va ular joylashgan joylarida anik shaklga ega
buladi. II davr 25—40 yosh. Periodont o‘z tuzilishi shakllanishida
turg‘unlik bo‘lib, juda kam o‘zgaradi. III davr 40 yosh dan keyin turli
destruktiv o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin. Kollagen tolalarning ayrimlarida
tarqoqlik, rang o‘zgarishlar bo‘lishi kuzatiladi.
Periodontitning kelib chiqish sabablari (etiologiyasi)
va rivojlanishi (patogenezi)
Kelib chiqishi bo‘yicha periodontitlar 2-ga bo‘linadi: infeksiyali va
infeksiyasiz, noinfeksiya. Noinfeksionperiodontitlar o‘z navbatida yana
ikkiga bo‘linadi: dorilar (medikamentoz) va jarohatlar oqibatida kelib
chiqadigan periodontitlar.
Patologik jarayonning periodontitni qaysi qismida, ya’ni joylashishiga
qarab ildiz cho‘qqisi (apikal periodontitlar), chetki, yon (marginal),
hamda umumiy (diffuz, total) periodontitlarga bo‘linadi. Bular orasida
eng ko‘p uchraydigan — infeksiyali periodontitlar xisoblanadi. Infeksiyali
periodontitlarda infeksiyaning to‘qimaga kiradigan yo‘llari turlicha.
Infeksiya (mikroblar va ularning zaxarlari) asosan tish kanali (lari) orqali
pulpit kasalligida, pulpa chiriganda (nekroz) yuz beradi. Mikroblardan
eng ko‘p uchraydiganlari — nogemolitik, ko‘kimtir, gemolitik strepto-
kokklardir. Bu kokklar bilan bir qatorda laktobakteriyalar, hamirturush-
simon zamburug‘lar ham bor. Periodontga infeksiyaning tushishi (o‘tishi)
patologik tish-milk cho‘ntagi orqali ham bo‘lishi mumkin. Shunday
qilib, tish ichi-kanali (interdental) yo‘llari orqali infeksiya periodont
to‘qimasiga tushishi va uni yallig‘lantirishi mumkin. Tish tashqarisidan
infeksiyani periodontga o‘tishining yana bir yo‘li — bu qo‘shni tishlar
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 3
atrofidagi infeksiyani tish yonlaridan yoki lateral joylardan ildizlararo
va alveolalararo bo‘shliqlar, teshiklar cribra alvejiaria orqali per conti-
neutatem yo‘li yoki kontakt yo‘li bilan o‘tishidir. Paradont kasalliklarida
(paradontit, surunkali gingivit) infeksiya periodontga tish bo‘yin qismidan
kirib, patologik cho‘ntagi orqali ham o‘tishi mumkin. Va nihoyat, infek-
siya yuqumli kasalliklar, osteomiyelit, ostit, gaymorit, sepsis va boshqa
shunga o‘xshash kasalliklarda qon orqali gematogen va limfogen yo‘llar
bilan ham tushishi mumkin.
Demak, infeksiya asosan tish ildizi orqali (intradental) tish tash-
qarisidagi (ekstradental) yo‘llar-patologik tish-milk cho‘ntagi, qo‘shni
yallig‘langan o‘choqlar va qon, limfa orqali periodontga tushishi va uni
yallig‘lantirishi mumkin ekan.
Infeksiyani periodont to‘qimasiga tushishining yana bir yo‘li bor —
bu sog‘lom pulpali tishlar emal qavatining emirilishi oqibatida, emal-
dentin yoriqlari (dentin kanalchalari) orqali ekstradental kirish yo‘lidir.
Jarohat orqali periodontitlar o‘tkir (o‘ta bosim, urilish) jarohatlar
ta’siri ostida tishlardagi tomir-asab tutamining ezilishi, uzilishi oqibatida,
pulpa qon ta’minotining buzilishi va unda chirish (nekroz) jarayonining
ketishi oqibatida o‘tkir yoki surunkali periodontitlar kelib chiqishi
mumkin. Undan tashqari, pulpani ekstirpasiya-olib tashlash muolajasini
qo‘pol tarzda (pulp-ekstraktor, ildiz ignasini periodontga tikish) o‘tkaz-
ganda yoki plombaning haddan tashqari ko‘p ildizning periapikal qismiga
chiqarish natijasida ham periodontit kelib chiqishi mumkin.
Ba’zida noto‘g‘ri qo‘yilgan (chetlari milkni bosib turgan) plombalar,
o‘tkazilgan tojlar, protez klammerlari marginal (tish bo‘yin qismi) perio-
dontitning kelib chiqishiga sabab bo‘lishlari mumkin. Marginal perio-
dontitlar paradontit kasalligida hosil bo‘ladigan tish-milk cho‘ntaklari
orqali, qo‘yilgan yon plombalarning qo‘shni tish bilan tegib turuvchi
(kontakt) yuzasining yo‘qligi, noto‘g‘ri (germetik bo‘lmagan qo‘yilgan)
margimush — mishyak pastasi ta’siri ostida ham rivojlanishi mumkin.
Surunkali jarohatlar turlariga noto‘g‘ri (prikusni ko‘tarib turuvchi)
qo‘yilgan plombalar, tojlar, doimiy yomon ta’sir ko‘rsatuvchi (tishlarni
bosib turuvchi) chekuvchilar mundshtuklari, chilim chekuvchilar trub-
kalari, musiqa asboblar, etikdo‘zlarda mixlarni tish oralarida ushlab
turish, yozuv asboblari (qalam, ruchka)larini tish oralarida saqlab turish
kabi yaramas odatlar kiradi. Surunkali jarohatlar ildiz cho‘qqisidagi
alveola kompakt suyak plastinkasini yemirilishiga olib kelishi ham
mumkin.
Medikamentoz (dorilar ta’sirida) periodontitlar eng avvalo pulpa
yallig‘langanda olib borilishi zarur muolajalarni noto‘g‘ri, qo‘pol, tish
anatomiyasi — endodental holatni xisobga olmay o‘tkazilishi oqibatida
yuzaga keladi. Margimush kislotasi, formalin, trekrezolformalin, fenol,
kumush va shunga o‘xshash kuchli kimyoviy preparat yoki dorivorlarni,
ularning konsentratsiyasi, ta’sir etish muddatlarini va ildiz kanallarining
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 4
holatlarini (o‘tuvchanligini) xisobga olmaslik oqibatida, hamda fosfat-
sement, adgezor, rezorsin-formalin pastasi, shtiftlar va boshqa kanal
plomba ashyolarini ildiz cho‘qqisidan o‘tkazib, periodont to‘qimasiga
kiritish kabi hollarda ham periodont to‘qimasining jarohatlanishi, kuyishi,
yallig‘lanishi kuzatiladi. Undan tashqari, medikamentlarga bemorlarning
sezuvchanligidan oshgan bo‘lishini (sensibilizatsiya) ham xisobga
olmasdan tish kanaliga kiritilgan antibiotik, yod, evgenol va boshqa
shunga o‘xshash dorilardan allergik holat yuzaga kelishi, ya’ni maxalliy
immunologik holatning buzilishi ham periodontitga olib keladi.
Periodontitning rivojlanishi (patogenezi)
Periodontitning rivojlanishi yaxshi o‘rganilgan. Yallig‘lanish jarayoni
asosan mikroblar va ularning zaxarlarini ildiz kanali va boshqa yo‘llar
orqali periodontga tushishi oqibatida ro‘y beradi. Kasallikning kelib
chiqishi uch narsaga — organizmning umumiy holati, uning reaktivligi
va qarshilik ko‘rsatish kuchi, tushadigan mikroblar soni va ularning
chidamliligi, kuchliligiga bog‘liq. Birinchi davrlarda o‘tkazilgan mikro-
biologik tekshiruvlar periodontitni chaqiruvchi mikroblar borligini aniq-
lashga yo‘naltirilgan. Lekin bu tadqiqotlar periodontitni chaqiruvchi
spesifik-xos mikroblarning yo‘qligi, balki periodont to‘qimasining
yallig‘lanishiga juda ko‘p mikroblar, zamburug‘lar va boshqalar sababchi
bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatdi.
Keyingi tekshirishlar natijasiga ko‘ra, mikroblardan ko‘ra, ularning
zaxarlari (toksinlari) streptokokk va umuman grammusbat mikroorga-
nizmlar qobiqlarini jarohatlashi oqibatida periodont to‘qimasiga salbiy
ta’sir ko‘rsatar ekan. Shu jarayon oqibatida endotoksinlar periodontda
biologik faol maxsulotlar to‘planishi va ular ta’sirida tomirlar o‘tkazuv-
chanligini oshishi va bu hol esa, o‘z navbatida, limfositlarni, makro-
faglarni, lizosom fermentlarni oshishiga, bu esa osteoklastlar faoliyatini
kuchayishiga olib keladi. Ana shunday qilib periodont va uning atrofidagi
suyak to‘qimasining emirilishi yuzaga keladi.
Periodontitning patologik anatomiyasi
Yallig‘lanish qonuniyatlariga to‘liq amal qilgan holda kechadigan
periodontit kasalligida quyidagi patologo-anatomik o‘zgarishlarni qayd
etish mumkin: alterasiya (buzilish, emirilish), ekssudasiya (ajralib chiqish,
chiqarish) va proliferasiya (asta-sekin yangi to‘qimalar paydo bo‘lishi).
Alterasiya va ekssudasiya ko‘proq o‘tkir periodontitlarda, proliferasiya
va alterasiya — surunkali periodontitlarda kuzatiladi.
O‘tkir zardobli periodontit. Bunda yallig‘langan periodont qalin-
lashgan, shishgan, qizarish va tomirlar jarohatlanganligi uchun qon quyi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 5
lishi oqibatida hosil bo‘lgan o‘choqlar xisobiga qon qo‘yqulari, mikroskop
ostida yallig‘lanishli qizarish (giperemiya), ko‘p shakl yadroli leykositlar,
gistiositlar va kam sonli limfositlarni ko‘rish mumkin. Qon tomirlar
kengaygan, suyak ko‘miklari bo‘shliqlarida turg‘unlik holati bo‘ladi.
O‘tkir yiringli periodontit. Odatda, o‘tkir zardobli periodontitlardan
keyin yoki birlamchi ravishda yiringli periodontit shaklida kechishi
mumkin. Periodont to‘qimasi qon bilan to‘la, shishgan bo‘ladi. Periodont
tolalari zardob surilishi oqibatida yumshagan. Qon tomirlar kengaygan,
hujayralararo infiltrasiya o‘choqlarida autolitik (o‘z-o‘zidan parchalanish,
yemirilish) jarayonlar kechib, to‘qimalar erishi natijasida periodontda
abssesslar hosil bo‘ladi va periodont to‘qimasi yiring bilan to‘yinadi.
To‘plangan yiring ildiz kanali orqali, yon periodont (tish bo‘yin
qismidan) chiqish yo‘lini axtaradi yoki suyak ko‘migi bo‘shliqlari orasidan
suyak ustki pardalari ostiga yo‘l olib, u erlarda yoki milk ostida abssesslar
hosil qiladi.
Atrofdagi yumshoq to‘qimalarda yallig‘lanish tarqalib, kollaterial
shishlar, trizm, limfadenit va boshqa noxush holatlarni kelib chiqishiga
sabab bo‘ladi.
Periodontga yaqin joylashgan to‘qimalarda alveola suyagida suyak
emirilish jarayoni, suyak ko‘miklarida yiringlash kabi holatlar yuzaga
keladiki, bular suyak to‘qimasida perifokal xastaliklar oqibatida ostit,
periostit yoki osteomiyelitlargacha bo‘ladigan xastaliklarni paydo
bo‘lishiga olib keladi.
G.A.Vasilev (1956) itlarda o‘tkazgan eksperimental tadqiqotlari shuni
ko‘rsatdiki, qon tomirlarda tromboz bo‘lmaganligi sababli suyak to‘qima-
larida o‘lish (surilish, emirilish) holati bo‘lmaydi. Shunga asoslanib,
muallif periodontit osteomiyelitik jarayon emas, ya’ni periodontit
osteomiyelitga o‘tmaydi degan xulosaga keladi.
I.G.Lukomskiy (1958) esa yiringli periodontitda atrof to‘qimalardagi
patologik o‘zgarishlarni perifokal ostit deb qaraydi.
Shuning uchun, hozirgi zamonda diffuz periodontit osteomiyelitni
boshlang‘ich davri deb qarash to‘g‘ri bo‘ladi (A.A.Limberg, V.M.Uvarov
va boshqalar).
Surunkali periodontitlar. (Per. chronica) Fibrozli periodontit
(periddontitis fubrosa) ning kelib chiqishiga sabab uzoq muddat davo-
mida jarohat, bosim, infeksiya, yallig‘langan pulpa qoldig‘i kabi kuchsiz
ta’sirotlar deb kelingan.
Bunda periodont qalinlashgan, zich ko‘pincha gipersementoz borligini
ko‘rish mumkin. Periodont yorig‘i kengaygan, lekin alveolaning kompakt
plastinkasi o‘zgarmagan. Qalinlashgan qo‘pol tolali to‘qimaning ayrim
joylarida limfositlar bor holos, boshqa hujayralar yo‘q.
Periodontning sog‘lom joylaridagi tolalari o‘zgarmagan. Fibrozli
periodontit ko‘pincha asoratsiz o‘tadi, intoksikasiya deyarli bermaydi.
Ba’zi paytlarda, tish kariyes kovagi ochiq, ya’ni tish kovagi bilan tish
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 6
kanali bevosita aloqador, ba’zida esa kariyes tish kovagi bilan tish kanali
o‘rtasida dentin to‘sig‘i bor (yopiq) bo‘lishi mumkin. Agar tish kovagi
bilan kanal o‘rtasida to‘siq bo‘lmasayu, ovqat qoldiqlari bilan bekilib
qolsa, ana o‘sha hollarda ozgina og‘riq bo‘lishi mumkin.
Granullashgan periodontit (per. granulans)
Surunkali periodontitlar orasida eng faol, tez-tez qo‘zg‘alib turuvchi,
asoratlar beruvchi xuddi ana shu tur xisoblanadi. Bu tur, keyingi
granulematoz turiga o‘tishi mumkin.
Ildiz cho‘qqi qismi deyarli yumshoq to‘qimalar (chirigani uchun),
g‘adir-budir, qora-ko‘kimtir tus oladi. Joy-joyida yumshoq to‘qima yiring
bilan shimilgan, qizargan yoki zich, oqish rangda bo‘ladi.
Yallig‘lanishning dastlabki davrlarida ekssudatda leykositlar, keyin-
chalik esa limfositlar, gistiositlarni uchratish mumkin. Plazmatik hujay-
ralar yiring o‘chog‘ining atrofida va oqma teshigi chetlarida joylashgan.
Granulyatsiyalashgan to‘qima boshlang‘ich davrlarda hujayralarga boy,
asta-sekin ularning sonlari kamayib, fibroz to‘qima ko‘payadi.
Bu turdagi periodontitda ham kariyes kovagi va tish kanali yopilib
(ovqat tikilib) qolganda, tishda simmillovchi og‘riq, xususan tish bosil-
ganda bo‘lishi mumkin. Bunday paytda yengil qaytalanish belgilaritish
atrofidagi yumshoq to‘qimalarning qizarishi, shishishi, tishga bosim tush-
ganda — og‘riq kabi noxush sezgilar paydo bo‘lishi mumkin. I.G. Lu-
komskiyning ta’biri bilan aytganda, surunkali granullashgan periodontit
eng faol, tez-tez qo‘zg‘aluvchan (qaytalanadigan), eng ko‘p asorat
beradigan, lekin davolashga tez beriladigan periodontit turidir. Muallif
bunda vazoparez-tugmachali asbob (yoki barmoq uchi) bilan bosilganda
iz qolishi, ya’ni vena turg‘unligi, oldin oqarib turib, keyinchalik
qizarishini kuzatgan. Bunga sabab. maxalliy to‘qimalarning chirishidan
hosil bo‘lgan zaxarlar tomirlarni xarakatga keltiradigan asablarni parezga
olib kelishidir. Chunki bunda tomirlar tarangligi (tonusi) buziladi,
maxalliy turg‘unlik va ularning shishi vazoparez shaklida ko‘rinadi.
Granulyasion to‘qimaning hosil bo‘lishi (proliferasiyasi), yangi hosil
bo‘ladigan sement va suyak to‘qimasi bir vaqtning o‘zida tish atrofidagi
yumshoq va qattiq to‘qimalar, hamda tishning o‘zida buzilishi va
emirilish jarayonlari bilan birga kechadi.
Sement, dentin, alveola suyagi va alveola o‘simtasi uydim-uydim
chuqur bo‘lib so‘riladi.
Granulyasion to‘qimaning hosil bo‘lishi suyak moddasining emirilishi,
so‘rilishi bilan bir vaqtda granulyasion to‘qimaning fibroz to‘qimaga
aylanishi, suyaksimon (osteoid) to‘qimaning suyak to‘qimasiga aylanishi
kuzatiladi. Ularning chetki qismlarida osteoblastlar joylashgan bo‘ladi
va ular suyak to‘qimasini hosil bo‘lishida qatnashadi.
Yosh suyaksimon to‘qimaga oxak tuzlari yopishadi, cho‘kadi va yangi
hosil bo‘lgan qavat eski qavat ustida yotadi (appozisiya), xamda suyak
to‘siqlari va bo‘shliqlari yangi hosil bulgan suyak to‘qimasi bilan to‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 7
Granullashgan periodontitning yana bir xususiyati shundan iboratki,
bunda yiring yo‘llari-oqma yo‘llari (svishch) bo‘lishidir. Oqma yo‘lla-
rining joylashishi turlicha. Ko‘pincha kasallangan tish ildiz cho‘qqisi
to‘g‘risida yoki alveola chekkasida joylashadi. Odatda ular og‘iz daxlizida
va kamdan-kam hollarda og‘iz xususiy bo‘shlig‘i tomonda bo‘lishi
mumkin. Bunga sabab, alveolaning tashqi devori yupqa. Ba’zida esa
oqma yo‘llari tashqariga, teriga chiqadi (og‘iz bo‘shlig‘idan), bunday
paytlarda tashqi teridagi oqma (svishch) deb yuritiladi.
Surunkali periodontitning yana bir turi — granulematoz periodontit
bo‘lib, bunda yallig‘lanish jarayoni aniq chegaralidir. Granulema ildiz
uchida joylashadi, xamda boshlang‘ich davrda bu erda limfoid hujayralar
va poliblastlar (ular tolali qo‘shuvchi to‘qimaning ko‘payishidan hosil
bo‘ladi) to‘planadi. Plazmatik va ksantom hujayralar ko‘pchilik
xujairalarni tashkil etadilar.
Granulematoz periodontit (Per. granulematosa granulema) ko‘pincha
doimiy, o‘zgarmas va kam faol periodontit turi xisoblanadi. Chunki
yallig‘lanish oqibatida paydo bo‘lgan shish va qizarish proliferasiya (yangi
to‘qimalar paydo bo‘lishi)ga aylanadi. Granullashgan periodontit kabi
bu tur xastalikda ham periodont to‘qimasi qisman grapulyasion to‘qima
bilan almashadi. Lekin hosil bo‘lgan granulema fibroz kapsula bilan
o‘ralgan, aniq chegarali bo‘lib, agar granullashgan turga o‘tsagina,
kasallik qaytalanganda chegaralar aniqligi buziladi.
Granulemalar oddiy (noepitelial) va murakkab (epitelial) turlarga
bo‘linadi. Oddiy Granulemalar 8—10% (E.V. Borovskiy, 1989) ni tashkil
etadi, holos. Qolgan Granulemalar murakkab epitelial granulemalardir.
Granulemalar epiteliysi og‘iz bo‘shlig‘ini qoplab turuvchi o‘suvchi
epiteliy qavatiga o‘xshashdir. Granulema tarkibida gistiokimyoviy usullar
bilan aniqlanadigan gialuron kislotasi, epiteliyning protoplazmasida esa
sulfatli mukopolisaxaridlar mavjud. Epiteliy bilan qoplangan bo‘shligi
bo‘lgan Granulemalar kistogranulema deb ataladi. Bu bo‘shliq epiteliy
to‘qimasining vakuolli distrofiyasi oqibatida yoki granulyasion to‘qima-
ning yiringli parchalanishi va surilishidan kelib chiqishi mumkin. Dege-
nerasiya oqibatida epiteliy tasmalarida bo‘shliq hosil bo‘ladi, xamda
yallig‘lanishdan eozinofil ekssudati va unda oqsil va yog‘ detritlari paydo
bo‘ladi. Detritlar chirishi oqibatida holesterin kristallari to‘planadi (hosil
bo‘ladi) va ular kistogranulema va ildiz atrofi (radikulyar) kistasiga xos
bo‘ladi.
Shunday qilib, granulyomada donachali va shilliqli qayta hosil bo‘lish-
lar, hujayralar degenerativ yog‘lanishi va hujayralar o‘lishi va parchala-
nishidan hosil bo‘lgan detritlar, makrofaglar bor. Degenerativ va yallig‘-
lanish jarayonlarining granulyasion to‘qimada va epitelial elementlarda
kechishi natijasida bo‘shliq hosil bo‘ladi (A.I. Abrikosov).
Granullashgan va granulyasion surunkali periodontitlarni davo-
lashning eng yaxshi natijasi ularni fibroz periodontit holiga keltirishdan
iborat.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 8
Tasnif (klassifikatsiya)
Periodontitlarning juda ko‘p tasniflari mavjud. Hozirgi vaqtda
I.G.Lukomskiy klassifikatsiyasidan foydalaniladi. Bu tasnif kasallikning
kelib chiqish sabablari, yallig‘lanish o‘chog‘ida kechadigan patofiziologik
va morfologik o‘zgarishlarga asoslangan.
I. O‘tkir periodontitlar (periodontitis acuta).
a) kelib chiqish sabablariga ko‘ra:
1. Infeksiyali o‘tkir periodontit.
3. Medikamentoz (toksik) periodontit.
2. Jarohatdan-travmatik periodontit.
b) Patologik jarayonning joylashgan joyiga ko‘ra:
1. O‘tkir marginal (tish bo‘yin qismi) periodontit (Per. acuta
marginal is).
2. O‘tkir ildiz cho‘qqisidagi apikal periodontit (Per. acuta, radialis
apical is).
3. O‘tkir umumiy (total, tarkalgan) periodontit (Per. acuta total is).
c) Ekssudat turiga kura:
1. O‘tkir zardobli periodontit (Periodontitis acuta’ serosa).
2. O‘tkir yiringli periodontit (Periodontitis asuta purulenta).
II. Surunkali periodontitlar (Periodontitis chronica).
1. Surunkali fibrozli periodontit (Per. chronica fibrosa).
2. Surunkali granulematoz periodontit, granulema, .(per. chronica
granulematosa, sev granuloma).
3. Surunkali granullashgan periodontit (Per. chronica granu ans).
III. Qaytalangan surunkali periodontit (Per. chronica exacer bata).
M U S T A Q I L   T A Y Y O R G A R L I K   U C H U N   S I N O V   S A V O L L A R I
1. Periodont to‘qimasining anatomiyasi xaqida nimani bilasiz?
2. Periodontning gistologik tuzilishini aytib bering.
3. Periodont qanday vazifalarni va qanday qilib bajaradi?
4. Periodontit deganda nimani tushunasiz?
5. Periodontitning kelib chiqish sabablari.
6. Periodontitlarnin tasnifini aytib bering.
7. O‘tkir periodontit turlarini gapirib bering.
8. Surunkali periodontit turlarini sanab o‘ting va ularni qiyoslang.
O‘tkir periodontitlarning klinikasi
O‘tkir zardobli periodontit (periodontitis acutaserosa). Boshlang‘ich
davrida bemorlar uncha qattiq bo‘lmagan simmilovchi og‘riq borligiga
shikoyat qilishadi. Odatda bunday og‘riq, kasallangan tish atrofida joy-
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 6 9
lashadi va tish bosilgan (chaynov) paytida seziladi. Og‘rigan tish, bemor
ta’biricha, o‘sgan yoki katagidan chiqqandek bo‘ladi. Bemor zararlangan
tishni aniq ko‘rsatadi, chunki og‘riq boshqa tish joylariga tarqalmaydi.
Og‘iz bo‘shlig‘idagi kasal tishni obyektiv ko‘rganda tish butunligi
yoki jarohat, olganligi lekin ko‘pincha kariyes kovagi borligi aniqlanadi.
Kariyes kovagi hamma vaqt ham tish bo‘shlig‘i (cavum pulpae dentis)
bilan aloqador bo‘lmasligi mumkin. Kovakni tubi zond bilan paypaslab
ko‘rilganda og‘riq bo‘lmaydi. Periodont to‘qimasiga zardob so‘rilganligi
tufayli tishning oz miqdorda qimirlashi mumkin.
Perkussiya ozroq og‘riq berishi mumkin. Milk va o‘tuvchi burmada
patologik o‘zgarishlar bo‘lmasligi yoki ularda qizarish, shish bo‘lishi va
palpasiya qilib ko‘rilganda og‘riq bo‘lishi mumkin. Chetki (regionar)
limfa tugunchalari, bezlari shishgan va ozroq og‘riqli bo‘ladi. Agar
zardobli ekssudat davrida periodontit davolanmasa avj olib, yiringli
periodontitga o‘tishi mumkin.