Rivojlantirish instituti

Paradontning anatomik va gistologik tuzilishi, fiziologiyasi
Paradont to‘qimasi quyidagi a’zolarni o‘z ichiga oladi: 1. Milk. Uni
ikkiga bo‘lib o‘rganamiz va bu paradont to‘qimasining anatomiyasini
bilishda axamiyatlidir:
a) yumshoq yoki erkin milk qavati. Bu qavat og‘iz bo‘shlig‘i, aynan
milkni yopib turuvchi epiteliyning ostida joylashgan, xarakatchan,
yumshoq milkdir; b) qattiq xarakatsiz milk qavati. Bu qavat alveola
suyagini yopib turgan, suyak ustki pardasidir. 2. Alveola suyagi. 3. Iyerio-
dopt ildiz sementi bilan alveola suyagi orasidagi bo‘shliq-periodont
yorig‘ini, to‘ldirib turuvchi to‘qima. 4. Tish to‘qimalari (birinchi navbat-
da ildiz sementi, tish toj qismida joylashgan). 5. Emalni yopib turuvchi
Nasmit qobig‘i, pardasi.
Demak, paradont, to‘qimasi yumshoq va qattiq to‘qimalardan iborat
ekan. Yumshoq to‘qimalariga — 1. Milk (uning yumshoq qismi). 2.
Periodont. 3. Nasmit qobig‘i (uni ham yumshok, ham qattiq, ya’ni
oraliq to‘qima desa bo‘ladi) kiradi va qattiq to‘qimalariga. 1. Ildiz
sementi. 2. Alveola ustidagi qattiq milk (uni ham oraliq to‘qima desa
bo‘ladi). 3. Alveola suyak devorlari kiradi.
Bu to‘qimalar genetik va fiziologik (bajaradigan vazifasi, oziqlanishi,
innervasiyasi) umumiyligi bo‘lsada, gistologik tuzilishlari bir-biridan farq
qiladi. Demak, paradont to‘qimasi, deganda biz tish va uni o‘rab turuvchi
to‘qimalar yig‘indisini tushunishimiz lozim: tishning emali, dentini,
sementi, milk, alveola suyagi bir bo‘lib paradont to‘qimasini tashkil
etadi. Paradont to‘qimasini meyyor (norma)dagi holatini bilish, undagi
ke chadigan kasalliklarni aniqlashda, to‘qimaning moslashish (adaptasiya)
darajasini o‘rganishda muxim axamiyatga ega.
Milk epiteliy va xususiy parda (qavat)dan iborat, faqat tishlararo
milkda shilliq osti parda uncha rivojlanmagan holda, bor. Boshka
joylardagi shilliq parda va teridan milkning gistologik tuzilishi ancha
farq qiladi. Bu farqlar, uning bajaradigan vazifalari bilan bog‘liqdir.
Tish bo‘yin qismida qattiq milk qavati kelib, aylanma boylamga
qo‘shiladi, emal ustidagi Nasmit qobig‘i ham bo‘yin qismida aylanma

---

2 1 2
boylam ustiga kelib qo‘shiladi. Tish bilan milk (yumshoq) orasida
chuqurcha hosil bo‘ladi va u normal fiziologik cho‘ntak deb ataladi.
Normada u 2 mm chuqurlikda bo‘ladi deb qabul qilingan.
Shunday qilib, milk: 1) milk so‘rg‘ichlari; 2) mirginal milk; 3) alveola
ustidagi milk qismlaridan iboratdir.
E.V. Borovskiy va boshq. (1998) paradont to‘qimalarini o‘rganishda
milkni ikkiga — tishlararo joylashgan milk va alveola milklariga bo‘lishni
tavsiya etadilar.
Tishlararo milk deb, qo‘shni tishlar oralig‘idagi milk tushinilsa,
alveola ustidagi milk deb, alveola o‘simtasini yopib turuvchi (qattiq
xarakatsiz) milkni tushinish kerak. Alveola milki og‘iz daxlizi (vestibulum
oris) tomonda jag‘ni va og‘iz burmasini yopib turuvchi shilliq pardaga
o‘tadi; og‘iz bo‘shlig‘i tomondagisi esa, yuqori jag‘da qattiq tanglay
shilliq pardasiga o‘tadi. Tishlararo joylashgan tish so‘rg‘ichlari uchbur-
chaksimon, yuqori cho‘qqisi, burchagi, tishlarning kesuvchi (chaynov)
yuzlariga qarab joylashgan va qo‘shni tishlar oralag‘ini to‘ldirib turadi.
Agar tishlar siyrak joylashgan yoki ularning ayrimlari olingan bo‘lsa,
tishlararo so‘rg‘ichlar uchburchaksimon shaklini yo‘qotadi va tish bo‘yin
qismida alveola milkiga o‘tadi.
Tish bo‘yin qismidagi milk marginal — chetki milk deb ataladi.
Bunday bo‘linishlar, paradont to‘qimasining qaysi qismida patologik
o‘zgarishlar borligini ko‘rsatib, klinikada katta axamiyat kasb etadi.
Milk shilliq pardasida shilliq osti qavat bo‘lmaganligi uchun, tishlar
aro alveolyar milklar rangi meyyorda oq-qizg‘ish bo‘ladi. Meyyorda
milk to‘qimasida dog‘lar (pigment) paydo bo‘lishi (melanin yig‘ilib
qolishi) mumkin. Unda oq-qizg‘ish rangli milkda to‘q-jigarrang,
ko‘kimtir rangli dog‘lar paydo bo‘lishi mumkin. Bunday dog‘lar og‘iz
shilliq pardasining ayrim joylarida ham bo‘lishi, ularning ayrim kasalliklar
(og‘ir metal tuzlari bilan zaxarlanish — qo‘rg‘oshin, vismut va boshqalar)
oqibatida paydo bo‘ladigan patologik o‘zgarishlardan farqlash zarur.