Ўрмон жамоаларини баҳолаш

Турли хил ўрмон табиий мажмуаларида рухсат етилган рекреацион юклар (В. P. Чижовага кўра)

Тип леса	Одамларнинг юки/га бошига соат
Ҳар хил ўтларнинг қайин қобиғи	15—20
Қайин пике	10—15
Aspen мотли	15—20
Aspen-хамиртуруш	15—20
Пике aspen	10—15
Елник-кисличник	8—15
Miller-blueberry	8—10
Шчучково-таволговй арча ўрмони	5—8
Қарағай-кўк	10—14
Қарағай-ковберрй	10
Қарағай-яшил	10—15

— Ўрмонни тавсифлаш методологияси. Ўрмонни ўрганиш ёғочли, бута, ўт ва мох-ликенли ўсимликларнинг тур таркибини тавсифловчи синов майдонини (трансектларни) танлаш билан бошланади.
Ишнинг бориши:
1. Стенднинг тур таркибини аниқлаш.
2. Стенднинг композицион формуласини аниқлаш.
3. Ўрмон турини аниқлаш (масалан, аралаш — арча ва қайин).
4. Стенднинг қаватлари сонини ва И ва ИИ қаватларни ташкил етувчи дарахт турларини аниқлаш.
Дарахт сатҳининг тожларининг яқинлигини аниқлаш (нуқталарда).
Биринчидан, ўрмон турини аниқланг (игнабаргли, майда баргли, аралаш). Ҳар бир зотнинг стенддаги иштирокини аниқлаш ва стенд формуласини яратиш учун маълум бир ҳудуддаги барча магистралларни ҳисобланг (масалан, 100 м2) ва уларни 10 бирликка олинг, сўнгра ҳар бир зотнинг 10 касрдаги иштирокини аниқланг. Агар 15 та дарахт (10 дона) 100 м3 майдонда, шу жумладан 9 та қарағай ва 6 та қайин бўлса, унда бу зотларнинг ҳар бирининг иштироки 9/15 ва 6/15 ни ташкил қилади. Шу билан бирга, қарағай 6 дона ва қайин 4 дона учун тўғри келади.
Ўрмон стендининг таркиби формуласи қуйидагича бўлади: 6Х4Б. бу стенд 60% қарағай ва 40% қайиндан ҳосил бўлганлигини англатади. Формулада зотнинг номи тўлиқ ёзилмаган, фақат бошланғич ҳарфлар қўйилган (б — қайин, Е — арча, C — қарағай, Ос — aspen, Ол — alder, Р — ровон, Ҳ — қуш гилос). Агар бирон бир зотнинг иштироки 1/10 дан кам бўлса, унда формулада бу зот (+) белгиси билан кўрсатилган. Мисол учун, 6Х4Б + Е.
Дарахтларнинг баландлигига қараб, стенд қатламларга бўлинади. Бизнинг ўрмонларимизда дарахтлар кўпинча бир ёки икки қаватни ташкил қилади. Биринчи қаватда баланд дарахтлар бор: арча, қарағай, қайин, aspen. Иккинчи қаватни иккинчи ўлчамдаги дарахтлар ҳосил қилади: қуш гилоси, тог ъ кули, кулранг alder.
Ўрмон фитоценозини тавсифлашда тожларнинг яқинлик даражасини кўз билан баҳолаш амалга оширилади (тўлиқ яқинлик — 1 балл).
20-30% (0,2—0,3 балл) тожларнинг яқинлиги ноёб ўрмонни тавсифлайди. Бундай ўрмонда қуёш нурлари ўт поғонасига етиб боради. Енгил ўрмонда тожларнинг яқинлиги 40-50% (0,4 — 0,5 балл); қоронғи ўрмонда—80-90% (0,8-0,9 балл), бундай ўрмонда ўт қоплами деярли ривожланмаган.
— Дарахтлар ва буталарнинг куртакларини ўрганиш. Уларнинг мавжудлиги ва кўплигини аниқланг. Бу жамоада дарахтлар ва буталарнинг уруг ъ янгиланиши бор-йўқлигини аниқлаш учун керак. Бунинг учун улар 1 м3 майдонни ётқизишади ва ушбу сайтдаги барча кўчатларни ҳисоблашади. Сайтларни ётқизишнинг такрорланиши беш баравар. Кейин 1 м2 учун ҳар бир зотнинг ўртача кўчатлари сони ҳисобланади.
- Бута қатламини ўрганиш. Бута сатҳини тавсифлашда қуйидагиларга еътибор bering:
1) у ерда борми ёки йўқми;
2) унинг бир хиллиги даражаси: у битта томонидан тузилган (нима?) ёки бир нечта турлари (қайси бири?);
3)буталар баландлиги (м);
4) ҳудуд бўйича тақсимотнинг табиати.
Бута қатламининг зичлиги нуқталарда баҳоланади (8-жадвал).