Rossiya va Ukraina qirim muamolari Rossiya-Ukraina urushi

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Postsovet konteksti va to'q sariq inqilob[tahrir | manbasini tahrirlash]

1991-yilda Sovet Ittifoqi (SSSR) parchalanganidan keyin Ukraina va Rossiya o'rtasida yaqin aloqalar mavjud edi. 1994-yilda Ukraina yadro quroliga ega bo'lmagan davlat sifatida Yadro qurolini tarqatmaslik to'g'risidagi shartnomaga qo'shilishga rozi bo'ldi.^[1] Ukrainadagi sobiq sovet yadro qurollari olib tashlandi va demontaj qilindi.^[2] Buning evaziga Rossiya, Buyuk Britaniya va AQSh Xavfsizlik kafolatlari bo'yicha Budapesht memorandumi orqali Ukrainaning hududiy yaxlitligi va siyosiy mustaqilligini qo'llab-quvvatlashga kelishib oldilar^[3][4] .1999 yilda Rossiya Yevropa xavfsizligi to'g'risidagi Xartiyani imzolagan davlatlardan biri bo'lib, u "har bir ishtirokchi-davlatning o'z xavfsizlik choralarini, shu jumladan ittifoqchilik shartnomalarini, ular rivojlanishi bilan tanlash yoki o'zgartirish huquqiga ega bo'lish huquqini yana bir bor tasdiqladi"^[5] . SSSR parchalanganidan keyin bir necha sobiq Sharqiy blok davlatlari qisman 1993 yilgi Rossiya konstitutsiyaviy inqirozi, Abxaziyadagi urush (1992–1993) va Birinchi Chechen urushi kabi mintaqaviy xavfsizlik tahdidlariga javoban NATOga qoʻshildi. 1994–1996). Rossiya yetakchilari bu kengayishni G‘arb davlatlarining NATO sharqqa tomon kengaymasligi haqidagi norasmiy kafolatlarini buzish sifatida baholadi^[6][7].
To'q sariq inqilob paytida Kiyevdagi Mustaqillik maydonidagi namoyishchilar, 2004-yil noyabr
2004-yilgi Ukrainadagi prezidentlik saylovlari bahsli edi. Saylov kampaniyasi paytida muxolifat nomzodi Viktor Yushchenko TCDD dioksin bilan zaharlangan ^[8][9], keyinchalik u Rossiyaning aralashuviga aralashdi^[10] . Noyabr oyida saylov kuzatuvchilari tomonidan ovozlar soxtalashtirilgani haqidagi da’volarga qaramay, Bosh vazir Viktor Yanukovich g‘olib deb e’lon qilingan edi^[11] .To'q sariq inqilob deb nomlanuvchi ikki oylik davr mobaynida yirik tinch norozilik namoyishlari natijaga qarshi chiqdi. Ukraina Oliy sudi keng tarqalgan saylovlardagi soxtalashtirishlar tufayli dastlabki natijalarni bekor qilganidan so'ng, ikkinchi tur qayta saylov o'tkazilib, Yushchenko prezident, Yuliya Timoshenko esa bosh vazir etib tayinlandi va Yanukovich muxolifatda qoldi^[12] .To'q sariq inqilob ko'pincha XXI asr boshidagi boshqa norozilik harakatlari bilan birlashtiriladi, ayniqsa sobiq SSSR hududida rangli inqiloblar deb nomlanadi. Entoni Kordesmanga ko‘ra, rossiyalik harbiy zobitlar bunday rangli inqiloblarni AQSh va Yevropa davlatlarining qo‘shni davlatlarni beqarorlashtirish va Rossiya milliy xavfsizligiga putur yetkazishga urinishi sifatida baholagan^[13] .Rossiya prezidenti Vladimir Putin 2011-2013 yillardagi Rossiya norozilik namoyishlari tashkilotchilarini Yushchenkoning sobiq maslahatchilari bo‘lganlikda aybladi va norozilik namoyishlarini “Apelsin inqilobini Rossiyaga o‘tkazishga urinish” deb baholadi^[14] .Bu davrda Putin foydasiga o'tkazilgan mitinglar " to'q sariqqa qarshi namoyishlar " deb ataldi^[15].
2008-yil Buxarestda boʻlib oʻtgan sammitda Ukraina va Gruziya NATOga aʼzo boʻlishga intildi. NATO a'zolari o'rtasida javob ikkiga bo'lingan; G'arbiy Yevropa davlatlari Rossiyaga qarshi bo'lmaslik uchun A'zolik Harakat Rejalarini (MAP) taklif qilishga qarshi chiqdi, AQSh prezidenti Jorj Bush esa ularni qabul qilishni talab qildi ^[16] ..Oxir oqibat, NATO Ukraina va Gruziyaga MAPlarni taklif qilishdan bosh tortdi, ammo "bu davlatlar NATOga a'zo bo'ladi" degan bayonot bilan chiqdi. Putin Gruziya va Ukrainaning NATOga a'zo bo'lish istagiga keskin qarshilik bildirdi^[17] . 2022-yil yanvariga kelib, Ukrainaning NATOga qoʻshilish ehtimoli uzoqligicha qolmoqda^[18].