Ruhlar isyoni

---

189 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(4)-SON 
2022-YIL 28-MAY 
ERKIN VOHIDOVNING ”RUHLAR ISYONI” DOSTONIDA 
XARAKTER VA IJTIMOIY MUHIT TALQINI 
Nizomiddinov Afzaldin Arabboy o’g’li 
ADU, 2-bosqich magistranti 
ANNOTATSIYA 
Davr yo jamiyatning qay holatda bo`lishidan qat`iy nazar inson o`z harakatlarini 
odilona baholay olishi va undan keladigan javobga tayyor turmog`i lozim. Buyuk 
Boburiylar sulolasida ham boylikka ruju qo`yish illatining mavjudligi ko`ngilni xira 
qiladi. Bu yo`lda xatto jigarlar, ota va bolalar orasidagi bir-biriga qilich ko`tarishgacha 
borishlik bari nafs yo`lidagi harakatlar nishonasidir. 
Kalit so’zlar: doston, shoir, yozuvchi, taqdir, ijod, muqaddima, hikoya, rivoyat, 
sarguzasht 
Annotation: no matter where the era or society is, a person should be able to 
assess his actions fairly and stand ready for an answer from him. Even in the great 
baburids dynasty, the presence of the illusion of fortune-telling makes a dream come 
true. On this road, even jigarlar, between the father and the children go until they raise 
a sword to each other, is a sign of action on the path of bari nafs. 
Keywords: epic, poet, writer, fate, creativity, muqaddima, story, narration, 
adventure 
“Ruhlar isyoni» dostoniga isyonkor bengal shoiri Nazrul Islom hayoti asos kilib 
olingan. Dostonga uning quyidagi misralari epigraf qilib olingan: 
Tug`ilgansan ozod, mudom 
Ozod bo`lib qol! 
Bu asarning yaratilishi haqida shoirning o`zi shunday deydi: «Yozuvchi-shoirning 
vazifasi biror shaxs hayoti, sarguzashtini shunchalik hikoya qilib berishdan iborat 
bo`lsa, dunyoda yozuvchilikdan oson hunar bo`lmasdi. Ijodkor o`z qahramoni hayoti, 
taqdirini badiiy tahlil etishi, shu bahonada o`chining hayot haqidagi kuzatishlari, o`y-
mushohadalarini o`rtaga tashlash kerak-ku, axir! Mening qahramonim - Nazrul Islom 
taqdiri bu jihatdan g`oyat boy material berardi. Mushkul ijodiy izlanishlar pallasi 
boshlandi, dostonning tayyor ilk variantidan voz kechishga to`g`ri keldi, ko`p 
urinishlardan keyin dostonning o`quvchilarga taqdim etilgan hozirgi varianti paydo 
bo`ldi».
Doston shakliy jihatdan Muqaddima, Abadiyat haqida rivoyat, 5 fasl va 
Nihoyadan iborat. 5 faslning har biri o`z ichida turli hikoyat va rivoyatlarga bo`linadi. 
Birinchi faslda - “Shoir qalbi”, “Isyon qo`shig`i”, “Fidoiylik to`g`risida rivoyat”; 
Ikkinchi faslda – “G`alayon”, “Jaholat to`g`risida rivoyat”; 
Uchinchi faslda – “Tutqunlikda”, “Shoh Jahon va Avrangzeb haqida rivoyat”; 
To`rtinchi faslda – “Sharpalar”, “Oliy ruhlar to`g`risida naql”; 

---

190 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(4)-SON 
2022-YIL 28-MAY 
Beshinchi faslda – “Ozodlik”, “Zohidlar va oriflar haqida rivoyat”singari 
bo`limlar joy olgan. Dostonning “Nihoya” qismi boshlanmasidan “Dehli, 20-mart, 
1979-yil” so`zlari joy olgan. Bu bizga dostonning yakunlangan sanasidan darak beradi. 
Doston qismlarini mazmun jihatdan tahlil etsak quyidagi xulosalarga kelish 
mumkin: uning ilk “Muqaddima” qismida shoir insonlar fe`l-atvori, hayot tarzidagi 
burulishlar haqida bayon etar ekan, har bir yo`lning kirish va chiqish yo`lagi bo`ladi. 
Xatto, hayotdagi qiyinchiliklardan ham qochib qutulish mumkin, biroq, shunday 
tuyg`u borki, unga imkon yo`q. Shoir uni quyidagicha ta`riflaydi: 
Bu – 
Shoirning dilin ezgan 
Istibdodning dardidir. 
Yurakdan 
qon bo`lib sizgan 
Iste`dodning dardidir. 
To`lg`og`ida bu alamning 
Tanho ingroq – 
xonish bor. 
Abadiyat 
Jahannamning 
Otashida yonish bor. 
Dostonning keying qismi “Abadiyat haqida rivoyat” da cho`lda falokatga duch 
kelgan karvon va undan birgina omon qolgan yo`lovchi tasviri orqali insoniyat 
hayotining mazmuni yoritiladi. Yo`lovchi sabri orqali buloqdagi suvdan ichmadi va 
umrbod hayotni tanlamadi. Yo`lida davom etar ekan bu buloqdan ming yillar avval suv 
ichgan insonga duch keldi. Uning so`zlarini tinglagach ko`zasiga to`ldirib olgan suvni 
qumga to`kib yubordi. U suvdan unib chiqqan nihol katta chinor daraxtiga ayalandi. 
Shundan chinor daraxti uzoq yillar umr ko`radi. Shoir bu qismda inson qanchalik umr 
ko`rmasin uni mazmunli o`tkizishga chorlaydi. 
Kel, ey ko`nglim, 
Bizning hayot 
Emas ekan 
Jovidon, 
Bu dunyoda 
Izla nashot, 
Yasha faqat 
Shodumon, 
Bu hayotning 
Yarmi rohat, 
Yarmi ga`mdir, 

---

191 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(4)-SON 
2022-YIL 28-MAY 
Shukr qil. 
Umring uzun bo`lsa – 
Raxmat, 
Agar kamdir, 
Shukr qil. 
Adib dostonning «Shoir qalbi» bo`limida «iste`dodiing tabiati isyondir» deb 
ta`kidlaydi. “Fidoiylik to`g`risida rivoyat” da buyuk Hind elining odati sanalgan 
“oilada er vafot etsa ayolni ham qo`shib yondirish” misolida yer yuzidagi nohaqlik va 
zo`rlikka ko`nmagan insonlar jasorati bayon etiladi. Shoir rivoyat so`ngida insonlarni 
haq uchun kurashga chorlaydi va u yo`lda o`limdan qo`rqmaslikni ta`kidlaydi. 
Bu dunyoda 
Nohaqlikka 
Ko`nmaganlar bor bo`lsin, 
Zo`rlik ko`rsang, 
Qilma toqat, 
Har boshda bir o`lim bor, 
Fidoiylar umri faqat 
Bu dunyoda 
Poyidor! 
Ikkinchi faslning “G`alayon” qismi boshlanar ekan shoir unga “Kalkutta, 1926-
yil” so`zlarini muhr qiladi. Unda Kalkuttada sodir etilgan hind va musulmon dini 
vakillari orasidagi jang tasviri bayon etilgan. Unda ikki din orasiga garchi bosqinchiar 
nifoq slogan bo`lsa-da, unga aybdor deyar Nazrul deb topildi. Nazrulning birgina aybi 
xalqqa haqiqatni ochiq aytgani, odamlarni xunrezlikdan qaytarmoqchi bo`lgani bo`ldi. 
Uni xibsga mahkum etdilar.
Ajab! 
Soqchi – 
Bir yon hindu 
Bir yon esa 
Musulmon. 
Uni turtar 
musulmon ham, 
Siltaydi hind havoldor… 
Ikki din vakillarini inoqlikka chorlagan Nazrul oxir – oqibat ikki din vakillarining 
ham nafratiga duchor bo`ldi. 
«Jaholat to`g`risidagi rivoyat» da esa donishmand ulug` hakimning jaholat hukm 
surgan zamonda olomon tomonidan sazoyi etilishi va gulxanda kuydirilishini 
tasvirlaydi. 

---

192 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(4)-SON 
2022-YIL 28-MAY 
“Shoh Jahon va Avrangzeb haqida rivoyat”da bosh g`oya “Alqasosu minalhaq” 
ya`ni, bu hayotda hech bir ish javobsiz va yo jazosiz qolmasligi bayon etiladi. Shoh 
Jahon yuragi qanchalik saodatga va muhabbatga to`la bo`lmasin uning yoshligida toj-
u taxt uchun qilgan isyoni vaqtlar o`tib o`z farzandidan qaytgani tasviri hikoya qilinadi. 
Davr yo jamiyatning qay holatda bo`lishidan qat`iy nazar inson o`z harakatlarini 
odilona baholay olishi va undan keladigan javobga tayyor turmog`i lozim. Buyuk 
Boburiylar sulolasida ham boylikka ruju qo`yish illatining mavjudligi ko`ngilni xira 
qiladi. Bu yo`lda xatto jigarlar, ota va bolalar orasidagi bir-biriga qilich ko`tarishgacha 
borishlik bari nafs yo`lidagi harakatlar nishonasidir. Biroq, dunyoda muhabbat 
shunday tuyg`u-ki, unga hech bir johil ham salbiy ta`sir o`tkaza olmaydi. Buni biz 
mazkur rivoyatdagi Tojmahalning qurilishi va uni hozirgi davrgacha yetib 
kelishligidan ham bilishimiz mumkin. 
Dostonning “Nihoya”sida shoirning aftobus ichida turib xalq g`alayoniga guvoh 
bo`lganining tasvirini ko`rishimiz mumkin. Unda nochor Hindiston ko`plab 
shaharlaridan kelgan och insonlar bosh ko`targan. Shoir dunyoda suv va olov balosini 
eng daxshatli deb hisoblaydi. Biroq, ularning ham qandaydir yechimi bor. Ammo och 
va nochor xalq bosh ko`tarsa uning yechimi qayerda? Doston boshdan oyoq Nazrul 
Islom xotirasiga bag`ishlangan ekan, shoir Nazrul yurtidagi nohaqliklarga jimgina 
kuzatuvchi bo`lishni istamaydi. Dunyoda nohaqlik qurboni bo`lgan ko`plab insonlarni 
yodga oladi. Jamiyatda sodir bo`layotgan nohaqlik va zulmning jabrlanuvchisi oddiy 
xalq kishisi bo`layotganini qayta-qayta ta`kidlaydi. Unday ishlarga shunchaki 
kuzatuvchi bo`lishi shoir qattiq qoralaydi: 
Saqla, - 
Deydi, - 
Yurak qo`ring. 
Dil otashing so`nmasin. 
Umring ado bo`lmay turib 
Cho`g`ing ado bo`lmasin. 

---

193 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(4)-SON 
2022-YIL 28-MAY