Rustamjon o‘rinov, anvar baxranov

      Tuzuvchi:  Anvar  BAXRANOV, Navoiy viloyati  Xatirchi  tumani

 

 

---

Darsliklarda uchraydigan she’riy san’atga oid ma’lumotlar 

(9-sinf “Adabiyot”) 

 

Bayt yoki g‘azal nomi 

Muallifi 

Qo‘llanilgan san’at(lar) 

A 

Ag'yor ko'z olida-u  ul  yor ayon yo'q, 

G'am xori ko'ngul ichra-yu g'amxor topilmas 

Bobur 

Tajnis 

Agar  oshiqlig'im  aytsam, kuyub jon-u jahon o'rtar,  

Bu  ishq sirrin bayon etsam, taqi  ul xonumon o'rtar. 

Mashrab 

Tadrij 

B 

Bu  shakl-u shamoyil bila  xud hur-u parisen  

Kim,  jinsi  bashar ichra bu miqdor topilmas. 

Bobur 

Tashbeh, mubolag‘a 

Bobur  seni chun yor dedi, yorlig' etgil,   

Olamda  kishiga  yo'q esa, yor topilmas. 

Bobur 

Tstiora, tajnis 

Bulbul  o'qug'och yig'lab, subhidam xazon faslin,  

G'uncha qon yutub, yuz chok etti gul giribonlar. 

Furqat 

Husni ta’lil, tashxis 

Bir  sahar edim  uyg'oq: o't tutashdi olamga,  

Tog'lar chekibon larza, titradi  biyobonlar. 

Furqat 

Jonlantirish 

Bu  dard ila  xarob o'ldum, kelib  holimni  so'rmassan,  

Unum  chiqsa yurakdin, bu tan-u jon  - ustuxon o'rtar. 

Mashrab 

Saj 

Boshni  fido ayla  ato boshig'a,  

Jismni qil  sadqa ano qoshig'a.  

Tun-kuningga aylagali  nur fosh,  

Birisin  oy angla, birisin  quyosh.  

Navoiy 

Tanosub 

Bildimki,  oni dushmani makkorai  ayyor, 

"Lo!"  - tirnog'i  birla  yuzini  tirmalab  o'ttum. 

Mashrab 

Kitobat 

Boqib  ko‘z uchidin pinhon fosh etding tag‘ofillar,   

Yo‘q-u borim hamul pinhon ila foshingdin aylansun   

Ogahiy 

Tazod 

Boshimg‘a  yoqqan  g‘am  toshin  mingdin  birich  bo‘lmag‘ay,  Gardun  agar 

ming Besutun yog‘dursa Farhod ustina 

Ogahiy 

Talmeh 

Baland  aylab quyoshga poya navro‘z, 

Ko‘tardi yer yuzidin  soya navro‘z 

Ogahiy 

Tashxis 

“Bugun diningizni  sizlarga mukammal  qilib berdim  va tamom  qilib  berdim 

sizlarga  ne'matimni  va  to'g'ri  yo'l  ko'rsatadigan  din  bo'lsin  uchun  islomni 

sizga  ravo  ko'rdim"  oyati  nozil  bo‘lganda  Rabg‘uziy  ummatlar  ahvolini 

tasvirlashdagi  holati 

Rabg‘uziy 

Qarshilantirish  (tazod) 

D 

Dunyo yasanib, jilva  qilib  oldima  keldi 

“Borg‘il  nariga!”  – ketig‘a shattalab o‘ttum 

Mashrab 

Jonlantirishning 

tashxis 

ko‘rinishi 

Devonai Mashrab, bu so‘zung dardga davodur,  

Oshiq elining  ko‘ngilga  bir o‘t qalab o‘ttum.  

Mashrab 

Istiora 

Demonkim, ko'ngli  pok-u, ham ko'zi pok,  

Tili  pok-u, so'zi pok-u, o'zi pok.  

Navoiy 

Takrir 

Dedi:  “Joningni olsa la’li  yodi?” 

Dedim:  “Ushbudir jonim  murodi” 

Navoiy 

Istiora 

E 

Ey gul, meni zor etmaki husnung chamanida,  

Ko'zni  yumub ochquncha, bu gulzor topilmas. 

Bobur 

Istiora, tajnis 

"Ey olamlug‘larning chirog‘i, san bizga ota-onadin mushfiq (mehribon)roq 

erding” deb  boshlangan tavsifidan  to  tamug' (do‘zax)g'a  boru  turg'anlarni 

yondurub (qaytarib) ujmoh (jannat) yo'linga  boshlading",  singari  15 ta sifat 

Rabg‘uziy 

Tadrij 

I 

Ishq vodisidin  bir kecha men hay-haylab  o‘ttum,  

Monandi  nayiston guliga  o't qalab o'ttum. 

Mashrab 

Tashbeh, mubolag‘a 

J 

Janobi shahg‘a keldim  bu jihatdin,    

Ko‘zim yoshig‘a toya-toya navro‘z. 

Ogahiy 

Mubolag‘a 

K 

Kalomingdin  halovat topmog‘i jonlarni  ondinkim,   

Dahon nozik, zabon nozik  ki lab  nozik, suxan nozik 

Furqat 

Mubolag‘a 

Kishig'a  ishq o'tidin  zarraye yetsa, bo'lur giryon,  

Bo'lub  besabr-u betoqat, yurak-bag'ri chunon o'rtar. 

Mashrab 

Tanosub, tadrij 

"Kun  kelu  og'rig'i  ziyoda  bo'ldi.  Qizil  mengiz  sarg'ardi,  chechaktek  englari 

so'ldi,  Jabroil  xoja  mengizlik  bo'lub  ustun  turur.  Azroil  bir  badaviy  arabtek 

bolub kirib  keldi". 

Rabg‘uziy 

Tashbeh, sifatlash                

---

M 

Mening ko‘nglumkli  gulning  g‘unchasidek tah-batah qondur, 

Agar yuz ming bahor o‘lsa, ochilmog‘i ne imkondur. 

Bobur 

Tashbeh, tamsil, mubolag‘a 

Mushkin qoshining  hay`ati  ul  chashmi jallod  ustina,  

Qatlim uchun “nas” kelturur “nun” eltibon “sod” ustina 

Ogahiy 

Kitobat 

Mushkin  qoshining  hay`ati  ul  chashmi  jallod  ustina”  g‘azalining  izhor 

uslubida  bitilgan  baytlarning  barida 

 

Mubolag‘a 

N 

Nechuk toqat qilay,  do'stlar, bu dard ila  bo'lub hayron,  

G'amim boshqa, alam boshqa, yuragimni  fig'on o'rtar 

Mashrab 

Tanosub 

Nafs kofiri  birla  tun-u kun qildim  urushni,  

Tanho qilichi  birla  urub, qiymalab  o'ttum.  

Xomush pichog'in har dam oning bo'g'ziga qo'ydim,  

Cho'g' nayzasi birla  ko'zini  nayzalab  o'ttum.  

Mashrab 

Tashbeh 

Nabiy  ikkinchi  nasihatdagi  shayton,  nafs-u  havo;  o'n  uchinchi  nasihatdagi 

qul,  kung,  darvish,  o'gsuzlar,  qazg'ulug‘,  munglug'lar,  o‘n  to'rtinchi 

nasihatdagi  o‘lum, 

 

qiyomat so'zlari 

Rabg‘uziy 

Tanosub 

O 

Ochildi  bog'ida bir otashin vard,  

Demaykim  vard, balkim  shu'layi  dard. 

Navoiy 

Istiora 

Ofoqni  bir lahzada  kezdim  na ajabdur. 

Mino tog‘idin akkasifat hakkalab o‘ttum 

Mashrab 

Tashbeh, mubolag‘a, talmeh 

Ottim fash-u dastorini devonalig'  aylab,   

Parvonasifat jonimi  o'tqa qalab  o'ttum. 

Mashrab 

Tashbeh 

Obi  hayvondek suzuk suv har taraf aylab  ravon,  

Qildi  sahrog‘a tarovat o‘zgacha paydo bahor 

Ogahiy 

Tashxis, tashbeh 

Q 

Qilibdur  mahliqolarning  yuzini,   

Latofat mushafig‘a oya navro‘z.   

Ogahiy 

Tashbeh 

Qayu til  birla,  ey jono, sening vasfing bayon aylay, 

Tilim  lol-u  ko‘zum giryon, so‘ngaklarni  nihon o‘rtar 

Mashrab 

Saj 

Qilg'il  tamosho qomati zebosi birla  orazin, 

Gar ko'rmasang gul bo'lg'onin  payvand shamshod ustina. 

Ogahiy 

Sifatlash, o‘xshatish   

“Qisasi Rabg‘uziy”da uchraydigan san’atlar 

Rabg‘uziy 

1) tashbeh; 2) tanosub; 3) tazod; 

4) 

tajnis; 

5) 

takrir; 

6) 

jonlantirish 

S 

Sendek menga bir yori jafokor topilmas,  

Mendek senga bir zori vafodor topilmas. 

 

Bobur 

Tashbeh, tazod, tardi aks, tarse 

T 

Tarab tiflin  tug‘urdi dahr zoli,   

Anga bo‘ldi magarkim doya navro‘z 

Ogahiy 

Tashbeh, tashxis (3 ta) 

U 

Ul  gul yuzi shavqi bila shaydo ko‘ngul shom-u sahar,  

Bulbuldek  aylar yuz navo ming nav’i faryod ustina   

Ogahiy 

Tashbeh, tanosub, tazod 

Ul  sho‘xki ochildi xat-u ruxsori 

Ochildi  rayhoninda yuzi  gulnori 

Xat-u yuzi  besabr-u qarori man man 

Ruxsori gulnori  man man zori 

Ogahiy 

Musoviyattarafayn 

X 

Xoki taning barbod o‘lur oxir jahonda necha yil,   

Sayr et Sulaymondek agar taxting qurub bod ustina 

Ogahiy 

Talmeh, tashbeh 

Y 

Yurakda  dard-u g'am qat-qatki, menda qolmadi  toqat,  

Agar  bir zarrasin bul  vaqt desam, ishqi  bayon o'rtar. 

Mashrab 

Saj 

Sh 

”Shomurti shoxolab ketgan, ichida sichqonlar bolalab ketgan, izdan tushgan 

pishak oltoyda yetgan...” 

“Alpomish”da

n 

Saj, mubolag‘a