Рўзибоева Гулхида

Жисмоний тарбия дарси ва спорт машғулотларини ташкил этиш.
Ўқувчилар жисмоний сифатларни камол топтиришга қаратилган фаол, ҳаракат фаолияти машғулотлари асосий мазмунини ташкил этади. Жисмоний машғулотлар умумтаълим мактабларда жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Чунки бир ҳафта тарбияланувчиларга ўтиладиган икки соатлик жисмоний тарбия дарси уларни организмдаги жисмоний ҳаракатга бўлган талабларини қониқтира олмайди, шунинг учун жисмоний тарбия машғулотлари мактабда тўлиғича ташкил этади ва ўтказилади, машғулотлар ўқувчиларга ўтказилиши ижобий таъсир кўрсатади. Машғулот мазмуни элементлар тузилиши жисмоний машғулотлари шаклини ташкил этади.
Жисмоний машқни умумий тузилиш «структураси» қуйидагича бўлади. Бошланадиган машғулотда бажариладиган ишга кириш ёки машғулотлар тайёрлаш қисми. Буни одатда организмни қиздириш ҳам деб атаймиз. Бу жараён ҳар қандай жисмоний машғулотларни таркибий қисмидир. Бу жараён шуғулланувчиларни организми қиздириб юқори иш қобилиятига тайёрлайди. Ўқувчилар организмининг жисмоний маҳорати, зўриқишдан асрайди. Бунга асосан саф машқлари юришлар, бўйин, елка, кул, оёқлар, бел қаратилган.
1. Дарснинг асосий дидактик вазифалари ва асосий элементларининг аниқлаш ва муқаррарлиги.
Ўқув дастурнинг ҳар бир мавзуси бир қатор дарсларга бўлинади ва ҳар бир дарс 7 ёки бир неча вазифаларни ҳал қилади. Ўқитувчи ҳар бир дарсда зарур бўлган дидактик вазифани белгилайди. Баъзи ўқитувчи жисмоний тарбия дарсларида вазифани умумий формада тузади, масалан: «Бу дарсда биз конда, брусда шуғулланамиз кейин ўйнаймиз» - дейди. Ваҳоланки, масалан «Паст стартдан чиқишда қўлларни ҳаракатини ўрганиш» дидактик вазифани аниқ ифодаланиши бу эса ўқув жараёнини ишончлироқ бошқаришга ёрдам беради.
1. Ҳар бир дасрда ўқувчилар янги билим - кўникма ва малакалар билан қуролланиб поғонама-поғона ўқиб борадилар.
2. Таълимий ва тарбиявий вазифаларнинг бирлиги. Айни пайтда дарс ўзининг мазмуни, методлари билан ўқувчиларга тарбиявий таъсир кўрсатади «жисмоний тарбия дарсида миллий кадриятларидан фойдаланиш».
3. Ўқитишнинг бутун дарс ва уни ҳар бир қисми вазифалари ҳамда мазмунига мувофиқ қиладиган, ўқувчиларнинг билиш активликлари ва мустақил фаолиятларини таъминлайдиган энг рационал методларни танлаш.
4. Машғулотларнинг турли формалари: умумсинфий, групповой ва индивидуал формаларини рационал бирга қўшиб олиб бориш.
5. Ўқувчилар билиш фаолиятининг активлигини укитувчининг
роли билан бирга қўшиб олиб бориш.
6. Дарснинг олдинги ва кейинги дарслар билан боғланиши.
7. Ўқувчиларни ёш мутахассисларини ҳисобга олиш.
8. Дарсда ўқувчиларни ўқитиш ва тарбиялаш учун шароитлар яратиш.
Дарснинг типлари:
1. Комбинацион дарслар «янги материални тушунтиради, мустаҳкамлайди, такрорлайди, контрол қилади»;
2. янги материални ўрганиш дарслари;
3. билим кўникма, малакаларни мустаҳкамлаш дарслари;
4. машқлар ва амалий ишлар дарслари;
5. умумлаштирувчи такрорлаш дарслари;
6. лаборатория дарслари;
7. билимини контрол қилиш, текшириш ва баҳолаш дарслари.
Дарсни тайёрлаш ва ўтказиш. Ўқитувчининг бир дарсга алоҳида тайёрланиши, унинг ўз ўқув ишига тайёрланиш системасининг бир қисми ҳолос. Бу система:
1. предмет бўйича бутун курс юзасидан тайёрланиши;
2. дастурнинг бир темасига тайёрланипш;
3. ҳар бир дарсга тайёрланишини ўз ичига олади.
- курс юзасидан тайёргарлик - янги илмий ишлар, янги методик
материаллар билан танишиш, «ҳар бир темани жойи масалаларини аниқлаш» ярим йиллик ёки чораклик режалаштирувчи ҳужжатлар назарда тутилади;
- ҳар бир мавзуга тайёрланиш, темага оид янги материалларни ўрганиш ва киритиш, кераклик методик воситаларни «кўргазма қуроллар, жиҳозлар, инвентар ва б.» тайёрлиги киритилади.
- ҳар бир сохада дарсга тайёрланишида ўқитувчи қуйидаги
ишларни амалга оширади: мазмунини аниқлайди ва дарс вазифаларини конкретлаштиради;
- Бутун дарс жараёнини режалаштиради. Дарс планини тузади «конспект».
- Жисмоний маданият машғулотлари дарс шакли.
- Жисмоннй тарбия машғулотини ўрта мактабларда ғоят хилма-хил бўлиб улар жисмоний тарбия дарси.
Жисмоний маданият машғулотлари. Эрталабки бадантарбия,
спорт мусобақаси, танаффусда ўйин, бошқа дарсларда ўтказиладиган
жисмоний машқлари лахзалари ва бошқалар киради. Жисмоний машқ машғулотларидаги мазмун билан шакл алоқадорлиги педагогик жиҳатдан ғоят муҳим аҳамиятга эгадир. Жисмоний сифатларни камол топтиришга қаратилган фаол, ҳаракат фаолияти машғулотлари асосий мазмунини ташкил этади. Жисмоний машғулотлар умутаълим мактабларда жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Чунки бир ҳафта тарбия ўқувчиларга ўтиладиган икки соатлик жисмоний тарбия дарси уларни организмдаги жисмоний ҳаракатга бўлган талабларини қониқтира олмайди, шунинг учун жисмоний тарбия машғулотлари мактабда тулалигича ташкил этади ва ўтказилади, машғулотлар ўқувчиларга ўтказилиши ижобий таъсир кўрсатади. Машғулот мазмуни элементлар тузилиши жисмоний машғулотлари шаклини ташкил этади.
Жисмоний машқни умумий тузилиш структураси қуйидагича бўлади. Бошланадиган машғулотда бажариладиган ишга кириш ёки машғулотлар тайёрлаш қисми. Буни одатда организмни қиздириш ҳам деб атаймиз Бу жараён ҳар қандай жисмоний машғулотларни таркибий қисмидир. Бу жараён шуғулланувчиларни организмини қиздириб юқори иш қобилиятига тайёрлайди. Ўқувчилар организмини қиздириб юқори иш қобилиятига тайёрлайди. Ўқувчилар организмининг жисмоний маҳорати, организмнинг зурикишдан асрайди, машғулотнинг бу қисмида шуғулланувчилар барча аъзоларни яъни юрак, қон томир системаси ва бошқа органларни ишга киришида тайёрлаш учун уларга умумий ривожлантирувчи жисмоний машқ берилади. Бунга асосан саф машқлари юришлар, секин югуришлар, бўйин, елка, қўл, оёқлар қаратилган. Жисмоний ҳаракатлардан иборат бўлиб ҳар-хил йўллар билан амалга оширилади. Умумий ривожлантирувчи машқлар организми зурикмайдиган даражада бажарилади. Шундай йўл билан шуғулланувчи машғулотининг асосий қисмига организмни тайёрлайди. Машғулотларни тайёрлов қисми хилма-хил шаклда ташкил қилинади ва ўтказилади. Сафда турган ҳолда тўрт қатор бўлиб айлана ҳолатда жуфт-жуфт бўлиб қамралади. Мустақил ҳолда ташкил қилинади, ўқувчиларни ёпасига ташкил қилинади.
Мактабдаги ўқув - тарбия ишини этишининг асосий формаси дарс ҳисобланади. Ҳар бир жисмоний тарбия дарси қуйидаги талаблари жавоб бериши керак. Муайян умумий ва хусусий вазифага эта бўлиши лозим.
Умумий вазифалар барча дарс ёки дарслар туркуми жараёнида, хусусий вазифалар эса алоҳида олинган бир дарс мобайнида бажарилиши керак.
- дарс методик жиҳатдан тўғри қурилган бўлиши лозим
- олдинги машғулотларни изчил давом эттириш ва айни пайтда яхлит ва тугалланган бўлиши керак: шу билан у маълум даражада бўлғуси дарсни вазифаси ва мазмунини кўзда тутади зарур.
Дарс мазмунига кўра ўқувчилар муайян ёшига, жинси жисмоний ривожланганлиги ва тайёргарлик мувофиқ бўлиш керак. Дарс ўқувчилар учун қизиқарли бўлиб уни актив фаолиятига даъват этиш лозим: ҳар томонлама жисмоний ривожланишга соғликни мустаҳкамлашга, қад-қоматни шакллантиришга ёрдам берувчи машқлар ва ўйинлар бўлиши лозим.
Ўқув кун тартибидаги бошқа дарслар билан тўғри олиб борилиши керак. Жисмоний тарбиявий характерга бўлиши зарур. Жисмоний тарбиядаги педагогик жараён натижалари дарсларда олиб бориладиган ўқув ва тарбия ишининг сифатига боғлиқ. Бунга ҳар-бир дарс заминидаги вазифаларини изчил ҳал этибгина эришиш мумкин. Жисмоний тарбия дарслари таълим - тарбия ва соғломлаштириш вазифаларига эга. Таълим бериши вазифаларни дастурида кўзда тутилган машқларни бажаришга, урганилган машқларни такомиллаштиришга, шунингдек, малака ва кўникмаларни ривожлантиришга ўрганилган машқларни турли шароитда қўллашга ўргатишдан иборат.
Таълим вазифаларига, шунингдек, болаларни жисмоний маданият ва спорт, соғликни сақлаш, кундалик режим, тўғри нафас олиш, чиқиш, жисмоний машқларни тўғри бажариш ҳақидаги билим олишлари ҳам киради. Таълим вазифаларини амалга ошириш одатда, тарбиялаш ва соғломлаштириш вазифалари билан боғлиқ олиб борилади.
Жисмоний тарбия дарси ва тренировка машғулоти уч қисмга бўлинади: тайёргарлик (кириш), асосий ва якуний қисм. Тайёргарлик (кириш) қисмини вазифаси - организмни оғир ёки қийин жисмоний ишга тайёрлайди. Бу аста - секин юкламани миқдори ва ҳажмини ошириш билан жисмоний машқлар мажмуасини бажариш ёрдамида эришилади. Дарсни тайёргарлик қисми энергияни алмашиши, қон айланиши ва нафас олишни фаоллигини оширишга таъсир этувчи машқлар билан бошланади. Бу тез юриш, тинч бир текисда югуриш билан юриш бўлиши мумкин. Кейин ҳар хил гуруҳларига кетма - кет қўл ва бўйин мушакларига қўшиб, сўнгра гавда ва оёқларга оид машқлар бажарилади. Машқлар мажмуи юқори тезликда бажариладиган машқлар билан тугатилади: сакраш, югуриш, юқори темпда юриш ва х.к.
Дарсни (машғулотни) асосий қисмида уни асосий вазифалари ҳал этилади, у гоҳо ҳаракатлантирувчи ҳаракатни ўргатиш, гоҳо уларни такомиллаштириш, гоҳо жисмоний сифатларни ривожлантириш билан боғлиқ бўлиши мумкин.