S. Ahmadning “Ufq” trilogiyasida davr va shaxs talqini “Ufq” trilogiyasining yaratilishi

Said Ahmad ijodida Ota obrazi talqini.
Ikromjon obrozi, yuqorida aytganimizdek u shunchaki obroz emas u ota edi. U na atalik mehri shavqatini, na el-yurt oldidagi burchini tanloy olmadi. Tashqaridan burchni tanlagandek ko‘rinsada qalban arosatda edi, o‘zini ayblardi.
Ulug‘bek hamdamning ota romanidagi ota obrozini Ikromjan bilan solishtirsak ular ikkalasi ham ota, ikkisida ham otalik mehri bilan or-nomus jangi bo‘ladi. Lekin ularda ta’nlov har-xil biri qalban arosatda qolsa, biri or-nomusni tanlaydi-yu, katta xato qiladi. Chunki qiz otasini yuzni yerga qaratdi deb bo‘lmaydi, qizning shariy nikohi bor edi, Alloh oldida yuzi yorug‘ edi. Har qanday qarorga kelmasin ikkala otada ham otalik mehri qanday bo‘lishi aks etgan. Bazi kursdoshlarim bilan shu masalada bahslashdik, ular Ulig‘bek Hamdam xato qilgan, ota o‘z bolasini o‘ldirmaydi deyishdi. Lekin yuqorida aytganimdek Said Ahmat ham Tursunboyni otasiga o‘ldirtirgan, Abdulla Qahhor buni o‘zgartirtirgan edi-ku. Hayotta farzandini o‘ldirgan otalar yo‘qmi? Nima bo‘lganda ham ikkala asardagin otaning farzandi o‘ladi, lekin otalarning qalbidagi farzandiga mehir, farzand sog‘inchi hech qachon o‘lmaydi.
“Ufq bo‘sag‘asida” romanida urushdan keyingi davr xalq hayotining badiiy tasviri.
Bu roman urishdan keyingi davrni yortadi deb eshitgan, ammo hali asarni o‘qimagan odam ana baxtli onlar bo‘ladi endi deb o‘ylasa, bu xato bo‘ladi.
Bu yerda Chor Rossiyasining eng chirkin va axloqsiz davri, marifatsizlik va huquqsiz xalqqa ega bo‘lgan davrini yoritib berishga bagʻishlangan. Nega unda “Ufq bo‘sag‘asida” deb nomlangan deysizmi? Chunki o‘sha davrda adabiyot qattiq qistov ortida edi, bu nom esa ham hukumatni ko‘ziga parda tortish edi va shu bilan birgalikda kinoya edi. Bizni xalq o‘sha davrda ko‘rgan “ufq bo‘sag‘asi” shu di ming afsuski. Urush tugasa hammasi yaxshi bo‘ladi degan axoli xato o‘ylagandi, ha yaxshilandi faqat O‘zbek xalqining hayoti emas.