S avezbayev, S. N. Volkov

XII bob
YER T U Z I S I l FAN I VA U N IN G R IV O JLA N ISH I 
1. 
Yer tuzish fanining predmeti va vazifalari.
Yangi yer qonunchiligiga asoslanadigan zamonaviy yer tuzish 
am aliyoti uzoq y aq tlar davom ida ishlangan uslubiy va uslubiyot 
ko'rsatm alari va tavsiyalariga ham suyanadi. Yer tuzishning hayotiy 
tajribasi, uning um urnlashtirishlari yer tuzish fani rivojlanishining 
bosh m anbasi, ijodiy laboratoriyasi b o iib kelgan va b o iib qoladi.
Barcha fanlardek, yer tuzish nazariyasida bcigili qonuniyatlarini 
aniqlash va um um lashtirish bilan shug'ullaniladi. Uning izlanishlari 
predm etiga, xususan, yerning ishlab chiqarish vositasi sifatidagi 
faoliyati kiradi. A m m o, bu predm et bilirnlarning yerdan foydalanish 
m uam m osiga m unosabati bor boshqa tarm oqlari (dehqonchilik, 
m elioratsiya va boshqalar) tom onidan ham o ig an ilad i. Shuning 
uchun, quyidagi ta ’rif aniqroq b o ‘ladi: 
y e r tuzish fa n i xalq xojaligida 
yerni tashkil etish qonuniyatlarini, qishloq x o ja lig id a va boshqa 
tarmoqlarda undan sam arali foydalanish, uni eng qimmatbaho tabiiy 
resurs sifatida saqlash uchun tuzish shakllarini о ‘rganadi.
K o‘rsatilgan m aqsadlar uchun yerni tashkil etish usullari, uni 
tuzish shakllari qo'yilgan vazifalarga b o g iiq holda bir-birlaridan farq 
qiladi. Buning ustiga, yer tuzish m asalalarining o ‘zi, yer tuzish 
ishlarining turlari, hajmi va m azm uni m azkur tarixiy bosqichda 
yechiladigan asosiy xo'jalik m uam m olariga b o g iiq b o ia d i. Shunga 
qaram asdan ish turlarining, ularni am alga oshirish usullari va y o i-
larining katta farqlari, tasodifiy h o llar bilan bir qatorda aniq 
qonuniyatlari ham bo r Yer tuzish fanining vazifasi - ularni o ‘z 
vaqtida aniqlash, nazariy um um lashtirish va yer tuzish amaliyotini 
takomillashtirish bo'yicha aniq tavsiyalar berishdir.
Oxirgi vaqtlarda yerni asosiy tabiiy resurs sifatida saqlashga, 
ekologik masalalarni yechishga katta e iib o r beriimoqda. Shu bilan 
birga, bozor islohotlari, ko‘p ukladii iqtisodiyotning rivojlanishi 
yer tuzishning iqtisodiy tabiatini, uning tabiatdan foydalanish iqtisodi 
bilan aloqasini va tarm oqlararo xarakterini yanayarn yaqqol namoyish 
eta boshladi.
176

---

■ , ' Ю
Yer tuzish nazarjyasining oyoqqa turishi va rivojlanishining uzoq 
va murakfeab jarayonida Yer tuzish bo‘yicha Davlat universiteti (1992- 
viigacha - Mbskva yer, tuzish injenerlari instituti) olim lari j'uda faol 
ishtirok etishdi. Sobiq ittifoq hududidagi boshqa qishloq’Xo‘jalik oliy 
o ‘quv yurtlarining yer tuzish fakultetlari ham keyingi o ‘n yilliklarda 
yer resurslari ilmiy tekshirish instituti (G IZ R )r qato r yer tuzish 
bo‘yicha loyiha institutlari (ulardan ko‘plari ilmiy tekshirish maqomirii 
olishdi), o ‘zlarining m a’lum hissalarini q o ‘shishdi.
Yer tuzish nazariyasi predm eti va usullarini shakllantirish; uning 
fanlar tasnifidagi o ‘rnini, boshqa fanlar bilan o ‘zaro aloqasini, uning 
asosiy m azm unini aniqlash u chun izlanuvchilarning bir necha 
avlodlari kuch-g‘ayratlarini sarflashga to ‘g‘ri keldi: '
Uzoq vaqtiarda u asosan yer tuzishni loyihalash, usullari to 'g 'ri- 
sidagi ta ’limotdan iborat bo‘lib keldi. Oxirgi 15-20-yil iehidagi liazariy 
izlanishlafning o ‘ziga xos xususiyati ular doirasiningsezilarli darajada 
kengayib, loyihalash chegaralaridan chiqib ketishi hisoblanadi. Biinda ' ! 
yer tuzish amaliyotiga sezilarli ta ’sir ko’rsatgan ko‘plab voqeala'r - 
ch o 'l va b o ‘z yerlarni omm aviy o ‘zlasb tirish v a ulartw ttiZishning ; 
shakllarini izlash, keng m iqyosdagi его,ziyaga qarshi ishlarning 
b o sh lan ish i, yer va ta b ia tn j m uhofaza qilish t o ‘g ‘risida vangi ! 
qonunlarnm g qabul qihnishi,,- yer .kadastri: usullariningishlanishi, 
ilm iy -te x n ik b a sh o ra tla s h n in g rivojlanishi,U 'yer; re su rsla rid a n
foydalanish bosh chizm asini tuzish bo'yicha ishlarning boshlanishi 
va boshqalar o ‘z rolini o ‘ynaydi. Hozirgi-lyer tuzish ifanining eng 
asosiy vazifasi yer islohotlarini ilmiy-uslubiy ta'm inlash hisoblanadi.
Barcha xalq xo‘jaligi tarm oqiari rivojlanishi yer bilan u yoki bu 
darajada bog'liq, shu sababli, m am lakatning hariXit' turriarilarida 
har safar, y e c h ilis h iv c r tuzishning eski s h a к l la ri n i- о ‘ zga rt irish 
yoki yangi shakllarini izlashni talabsetadigan yangrmasfflklar paydo' 
bo'ladi. Faqat loyihaning o ‘zi darajasidagi yer tuzishhr loyihalash 
bilan cheklanish m um kin b o im a y qoldi. 
■
,L ■
Q ator hollarda bashoratlash, uzoq m uddatli dastur yoki reja 
xarakteridagi, aniq loyihaviy emas, halki. chizm a tarzidagi yechinmi 
talab etuvchi yer tuzish tadbirlariga zarurat tug‘iladi; yer tuzuvchilar 
va yer tuzish organlarining h ar xil chegaradosh tadbirlarda qatna- 
shishini kengaytirish kerak b o ‘ldi.
177

---