S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

 
Ko‘pchigan perlit qumiga qo‘yiladigan talablar 
Ko‘pchigan perlit xidsiz va biochidamli material bo‘lib, donalari yirikligi 
bo‘yicha chaqiqtosh va qumga bo‘linadi. Perlit qumi va chaqiq toshini beton uchun 
to‘ldiruvchi va issiqlik izolyasiya materiali sifatida qurilishda ishlatiladi. 
Qumning zichligi uning xaqiqiy zichligiga, bo‘shliqligiga va namligiga 
bog‘liq bo‘lib, quruq va sochiluvchan holatda aniqlanadi (standart holat deb 
ataluvchi). Suvga to‘yingan holda muzlash extimoli bo‘lgan konstruksiyalardagi 
betonlar yoki M200 va undan ortiq markadagi betonlar uchun tayinlangan qum
1550 kg/m
3
zichlikka ega bo‘lishi kerak. Boshqa hollarda - 1400 kg/m
3
dan kam 
bo‘lmasligi talab etiladi. Siltash jarayonida qum zichlashib uning zichligi 1600-
1700 kg/m
3 
ga etishi mumkin. Eng katta hajmni 5-7 % namlanganlik holatidagi 
qum egallaydi; namlikning ortishi yoki kamayishi bilan qumning hajmi kamayadi 
(1.3-rasm). Bu xususiyatni qumni qabul qilish va dozalash jarayonida (xajm 
bo‘yicha), shuningdek beton tayyorlashda inobatga olish kerak.  
 Karerdagi qum turli namlilik darajasiga ega bo‘lganligi uchun uni ochiq 
xavoda saqlash davomida namligi tinimsiz o‘zgarib turadi. SHu sababli beton 
ishlab chiqarish jarayonida davriy ravishda qumning zichligi va namligini aniqlab 
turish va beton tarkibiga tuzatishlar kiritish zarurati tug‘iladi.
Turli to‘ldiruvchilarni sinash natijalariga ko‘ra qumning suvshimuvchanligi 
4-14%, yirik to‘ldiruvchining suvshimuvchanligi 1-10%, yirik donali qumlar 4-
6%, urtacha yiriklikdagi qumlar 6-8%, mayda (mayin) zarrali qumlarda 8-10% va 
o‘ta mayda qumlarda 10% dan ortiq, volsk standart qumida 4%, shagalda 1-4%, 
pishiq otqindi tog‘ jinslaridan olingan chaqilgan toshda 2-6%, karbonat jinslaridan 
olingan chaqilgan toshlarda (suvshimuvchanligini hisobga olgan xolda) 5-10% ga 
teng.

---

173 
5.14-jadvalda ba’zi to‘ldiruvchilarning standart va texnologik 
xarakteristikalari keltirilgan. Xar xil xarakteristikali to‘ldiruvchilar bir biriga yakin 
standart xarakteristikalarga ega bo‘ladilar. 5.14.-jadvaldagi qiymatlar texnologik 
xarakteristikalar qo‘llanilishini foydaligini e’tirof etib, betonning xususiyatiga 
to‘ldiruvchining ta’sirini kengroq hisobga olish imkonini beradi. 
Perlit qumining standart va texnologik xarakteristikalari 
7.5-jadval 
X
aq
iq
iy
zi
ch
li
g
i, 
g
/sm
3
Z
ich
li
k
, 
kg
/l
Bo
‘s
hl
iq
, 
%
Y
ir
ik
li
k
mo
d
u
li
, 
M
y
ir
Su
v
sh
m
u
v
ch
an
li
k
, 
%
2,69 
1,45 
45,7 
- 
3,43 
2,6 
1,47 
42,6 
- 
5,88 
2,56 
1,34 
45,6 
- 
5,72 
2,63 
1,51 
42,5 
2,79 
7 
2,7 
1,37 
49 
0,69 
11,5 
2,65 
1,56 
41 
2,05 
4