S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

O’z-o’zini tekshirish uchun savollar: 
1. SHlakli pemza qanday to‘ldiruvchi? 
2. SHlakli pemza g‘ovak to‘ldiruvchi uchun qanday xomashyo qo‘llaniladi? 
3. SHlakli pemza ishlab chiqarish usullarini keltiring? 
4. SHlakli pemza chaqiq toshini sanoatda ishlab chiqarishning to‘rtta 
usulini keltiring? 
5. Suv-purkash usulini keltiring? 
6. Xandaq-sachratish usulini keltiring? 

---

166 
7. Gidroekran va hovuz usulida shlakli pemza olishni tushuntiring? 
8. SHlakli pemzaning strukturasi qanday? 
9. SHlakli pemzaning qanday xususiyatlari va tarkibi mavjud? 
10. SHlakli pemza chaqiq toshiga quyilavdigan talablar? 
11. SHlakli pemza qanday soxalarda ishlatiladi? 
8-§. Perlit ishlab chiqarish texnologiyasi
 
Suv tarkibli shishasimon jinslar asosida sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchi- 
ko‘pchigan perlit ishlab chiqarishda asosiy xomashyo material bo‘lib perlitlar va 
qisman gidratlangan obsidianlar xizmat qiladi. Uning tarkibida uchuvchan 
komponentlar 1,5 dan 10% gacha tashkil etadi. Perlitlar o‘zining genezisi, 
teksturasi va texnologik xususiyatlari bo‘yicha shartli ikkita sinfga bo‘linadi:
A-g‘ovak, vulqon lavasining sovishi va qotishida dastlabki hosil bo‘lgan 
jins;
B-massiv, ikkilamchi shishasimon massaning gidratatsiya jarayonida 
tarkibni o‘zgartirishi (asosan past montmorillionitli va kristallangan) natijasida 
xosil bo‘lgan jins. B sinfga mansub jinslarda uchuvchan komponentlar 2% dan 7% 
gacha mavjud bo‘lib, beton uchun yaroqli ko‘pchigan perlit g‘ovak to‘ldiruvchisini 
ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Bu g‘ovak to‘ldiruvchi aylanma, vertikal va 
qaynovchi qatlam pechlarida xomashyoga termik ishlov berib olinadi. 
Tarkibida oksidlar miqdori, % massa bo‘yicha: SiO
2
- 65-75, Al
2
O
3
– 12-16,
FeO+Fe
2
O
3
– 1 dan ko‘p emas, CaO - 3 dan ko‘p emas, K
2
O+Na
2
O - 3,0-10,0. 
Gidratlangan obsidianga bo‘sh gidratlangan massiv shisha mansub bo‘lib, 
tarkibida bog‘langan suv 0,3 dan 1% gacha tashkil etadi. Masalan obsidian perlitli 
va obsidian jinslarini aylanma pechda kuydirish asosida uyilma zichligi 100 dan 
400 kg/m
3
gacha chaqiq tosh va qum olinadi. Ko‘pchigan perlit chaqiq toshining 
suvshimuvchanligi 1 soat davomida massa hisobida 80% dan oshmasligi kerak. 
Ko‘pchigan perlit ishlab chiqaruvchi korxonalar bir-biridan texnologik 
sxemasi, ishlatilayotgan tog‘ jinslarining tayyorlanish darajasi (maydalash va 

---

167 
fraksiyalash), xomashyo materiallar xususiyati, tavsifi va to‘ldiruvchini qo‘llash 
sohasiga ko‘ra asbob-uskunalar bo‘yicha farqlanadi.