S. K. Ganiyev, A. A. Ganiyev, D. Y. Irgasheva ma’lumotlar bazasi

@@aud.lis
Ushbu skript/ssenariy audit komandalari naborini spul-faylga 
chiqaradi. Spul-fayl audit komandalarini bajarish uchun ishga 
tushiriladi.
So'ngra maiumotlar bazasini qayta ishga tushirish lozim. 
Haqiqatan, audit ishga tushirilganini oddiy tekshirish ko‘rsatadi.
SQL>select name, value from v Sparameter 2 where name like 
‘audit%’;
NAME 
VALUE
audit_trail 
DB
audit_tile_dest 
?/rdbms/ audit
SQL>
Ushbu harakatlar aniq berilmaganucha nazoratianuvchi hara- 
katlar kuzatilmaydi. Maiumotlar bazasidan imtiyozli foydalanish, 
maiumotlar bazasini ishga tushirish va to‘xtatish, maiumotlar fay- 
lini qo‘shish kabi strukturaviy o ‘zgarish hollari bundan mustasno.
Ushbu harakatlar init.ora faylida audit_tile_dest qayta aniq* 
lanmaganucha operatsion tizimning $ORACLE_HOME/rdbms/ 
audit faylida kuzatiladi. Windows da ushbu voqealar Event Viewe 
da paydo boiadi.
Audit uchun qandaydir imtiyozlar yoki iboralar ishlatilganli- 
gini tekshirishda quyidagilar ishlatiladi:
SQL>select from dba_stm_audit_opts
2 union
3 select from dba_priv_ audit_opts 
no rows selected
SQL.
Qanday obyektlar nazoratlanganligini aniqlash uchun dba_obj_ 
audit_opts topshiriqni so‘rash lozim.
Nazorat savoilari
1. Axborot tizimi auditi nima?
2. Axborot xavfsizligi auditini o‘tkazishda tashkilotning qan­
day aktivlari ko‘riladi?
3. Axborot xavfsizligi auditining turlari.
4. Oracle dagi audit qanday qismlarga boiingan?
9 4

---

Muhim axborotning yo‘qolishidan saqlanish uchun muntazam 
ravishdamaiumotlami rezervli nusxalash lozim. Rezervli nusxalash
- o‘ta muhim maiumotlaming asl nusxalari yo‘qolganida ulami 
tiklash maqsadida vaqti-vaqti bilan takrorlash yoki zaxira nusxa- 
larini yaratish. Aytish mumkinki, rezervli nusxalash-uskunaning 
buzilishi yoki foydalanuvchi tomonidan tasodifan fayllaming yo‘q 
qilinishi holida axborotni yo‘qolishidan sug‘urtalash. Rezervli nus- 
xalashning ikkita asosiy usuli mavjud: qat’iy disk qiyofasini nusxa­
lash va kompyuter fayl tizimini nusxalash.
Qat’iy disk qiyofasini nusxalash - diskning aniq nusxasini ya­
ratish. Bunda nafaqat foydalanuvchi maiumotlarini, balki Windows 
ni va operatsion tizimi holati xususidagi barcha axborotni tiklashga 
erishiladi.
Faylli nusxalash - kompyuter fayl tizimini, ya’ni kompyuterda 
saqlanuvchi papkalar va fayllami nusxalash. Bunday nusxalash foy- 
dalanuvchining papkalarini va fayllarini tiklashga yordam bersa-da, 
tizimni ishchi holatiga qaytara olmaydi. Nusxalashning bu ikki xili- 
ni amalga oshirishning muayyan usuli xususida gap ketganda ular- 
ning bir necha asosiy xillarini ajratish mumkin: toMiq nusxalash, dif- 
ferensial nusxalash va inkremental nusxalash.
Toiiq nusxalash - ko‘rsatilgan maiumotlami butunligicha 
toMiq nusxalash. Bunda nusxalasnlar orasidagi o‘zgarishlar hisobga 
olinmaydi.
Differensial rezervli nusxalash deganda oxirgi to‘liq nusxa- 
lashdan keyingi vaqtda o‘zgargan axborotni nusxalash tushuniladi. 
Ya’ni har bir keyingi nusxalash birinchi nusxalashdan beri o‘zgar- 
gan barcha fayllami o‘z ichiga oladi.
Shunday qilib, rezerv nusxani tiklash uchun birinchi to‘liq va 
oxirgi nusxalashlami olish lozim.
Inkremental nusxalash faqat yangi va oxirgi nusxalashdan 
keyingi o‘zgargan fayllami nusxalaydi. Shu sababli u eltuvchidan 
differensial nusxalashga nisbatan kam joyni egallaydi. Ammo inkre­
mental nusxani tiklash murakkabroq, chunki nafaqat birinchi va 
oxirgi, balki barcha oraliq nusxalangan fayllami hisobga olishga 
to‘g‘ri keladi.