S. S. Ismailova lizing asoslari

9.4. Lizing operatsiyalarini umumiy narxini aniqlash usuli

Lizingga beriluvchi mulk qiymatini uni kredit asosida sotib olishdagi qiymati bilan solishtirish quyidagi formulalar asosida hisoblanadi:

Qiymatning aniqlanishi

Lizing bo‘yicha

Cл =	P	- (Cr + D): t	+ Сост (24)
	1	2
		T
		3

bu yerda: Sl – lizing bo‘yicha qiymati Sr2 – investitsiyalarga soliq krediti

R1 – lizing bo‘yicha har yillik to‘lovlar D – lizing oluvchining chegirmalari

t - lizing shartnomasi amal qilish muddati T3 – daromad solig‘i

Sost – obyektining qoldiq qiymati

Kredit bo’yicha

Cл =	P	- (Cr + D): t	+Сост	(25)
	1	2
		T
		3

bu yerda: Sk –kredit asosida xarid qiymati

R1 – %lar bo‘yicha to‘lovlar So – tovar qiymati

T1 – daromad solig‘i

T2 – jadal amortizatsiya bo‘yicha soliq krediti

111

9.5. Lizing bitimini foyda normasini aniqlash usuli

Lizing bo‘yicha foydalaniluvchi mulkdan oluvchi foyda miqdorini uni sotib olib ekspluatatsiya qilishdan kelib tushuvchi tushumlar bilan solishtirishda quyidagilarga amal qilish zarur:¹

• 
  bo‘lajak lizing obyektini xarid qilish varianti uchun kapital kiritish hajmini baholash amalga oshiriladi;
  

• 
  lizing to‘lovlari mulkni qarzga sotib olish uchun jalb qilingan %larni to‘lashning baholash qiymatiga kamaytiriladi;
  

• 
  mulkni sotib olish va lizingga olish asosida foydalanishdan olinuvchi jami daromadlar solishtiriladi.
  

Bunda lizing oluvchi lizing to‘lovlari bo‘yicha % to‘lovlari mulkni sotib olish uchun qarz olish bo‘yicha % to‘lovlariga o‘xshashligi sababli o‘z foydasini yalpi daromadni o‘z ichiga % to‘lovlarini kiritmagan lizing to‘lovlariga kamaytiradi, lizing beruvchi esa o‘z foydasini amortizatsiya summasiga kamaytiradi. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda hisob-kitoblar quyidagi formulalar asosida hisoblanadi:

Mulkni sotib olishda Lizingda

N1 = Iy + E + A1 + C1 (26); bu yerda

N1 – mulkka egalik qilishda foyda normasi; Iy – yillik yalpi daromad;

5. 
   - ekspluatatsiya xarajatlari; A1 – yillik o‘rtacha amortizatsiya
   

Si – mulkning boshlang‘ich qiymati

Nл =	Iy	-(ЛП −S)	; (27) bu
		1
	1/ 2(Ci + Сост)

yerda

Nl – lizingda foyda normasi;

Iy – yillik yalpi daromad;

LP1 – yillik lizing to‘lovlari;

S –lizing beruvchining %lar summasi; Sost – qoldiq qiymati;

Si – mulkning boshlang‘ich qiymati

Olingan natijalarning solishtirma tahlili asosida u yoki bu variant foydasiga mos keluvchi bahoni berish mumkin.

9.6. Asbob-uskunalarni lizingga va kreditga olishni solishtirma tahlil qilish uslubiyati

Loyihani moliyaviy ta’minlash usullarini izlab topishda tadbirkor investitsiyalashning turli variantlari solishtirma tahlilini amalga oshiradi. Quyida

1. 
   Горемыкин В.А. “Лизинг” М.: “Дашков и К”, 2003, 299 c.
   

112

asbob-uskunalarni lizing va kredit shartlarida sotib olishning solishtirma tahlil uslubiyatlaridan biri keltirilgan (12-jadval).

						12-jadval
	Kreditlash variantlarini baholash
				(ming so‘mda)
	Ko‘rsatkichlar	Kredit				Lizing
1.	Sotib olinayotgan asbob-uskunalar qiymati	10145,4				10145,4
2	Asbob-uskunalarni sotib olish uchun kredit miqdori	21711,156				10652,67
3.	Kredit uchun to‘lov(kredit bo‘yicha yiliga 38% stavka; lizing	11565,756				7609,05
	bo‘yicha yiliga 25 % bank krediti)
4.	Lizing kompaniyasining yuklama xarajatlari uchun to‘lovlar,	-				7304,688
	yiliga 24% hisobidan
5.	Ssuda bo‘yicha 35% stavkali soliq	10652,67				-
6.	Kredit bo‘yicha jami xarajatlar summasi	54074,982				-
7.	Lizing bo‘yicha jami xarajatlar summasi	-				35711,808
8	Iqtisodiy samara	18363,174				-
9	Samaradorlikni % ko‘rinishida baholash	151,4				100

Hisob-kitob va belgilashlar:

1. 
   3 yilga kredit uchun foiz to‘lovlari 10145,4 * 38% * 3 = 11565,756, lizingda esa – 10145,4 * 25 * 3 = 7609,05 ga teng bo‘ladi.
   

2. 
   35% soliq stavkasi bo‘yicha to‘langan soliq miqdori (10145,4 * 35% * 3 ) 10652,67 ga, lizing beruvchiga yuklama xarajatlar 7304,688 (10145,4 * 24%
   

• 
  3)ga teng bo‘ladi.
  

3. 
   kredit bo‘yicha jami xarajatlar 54074,982 (str.1 + str.2 + str.3 + str.4) ga teng bo‘ladi.
   

3. 
   lizing bo‘yicha jami xarajatlar – 35711,808 (str.1 + str.2 + str.3 + str.4).
   

3. 
   mijoz tasarrufida qoluvchi foyda miqdori(str.8 = str.6 – str.7).
   

12-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, korxonaning (lizing oluvchining) lizing mexanizmidan foydalanish hisobiga tejab qolgan pul mablag‘lari 54074,982 – 35711,808 = 18363,174 ming so‘mga teng bo‘ladi.

Qisqa xulosalar

Samaradorlik muammosi iqtisodiy nazariyaning asosiy muammosi bo‘lib, u jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini maksimal darajada qondirish uchun cheklangan resurslarni qo‘llash yoki ulardan eng yaxshi foydalanish yo‘llarini o‘rganadi. Lizing asbob-uskunalaridan foydalanish bo‘yicha investitsiya loyihalarini iqtisodiy baholash mablag‘larni kiritishning muqobil variantlarini tanlashni asoslash jarayonida muhim o‘ringa ega.

113
Investitsiyalash usullari, investitsiya dinamikasi va turli xil mablag‘ manbalari nisbatini tanlashni korxonaning moliyaviy barqarorligini ta’minlash va investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligi pozisiyalaridan amalga oshirish zarur. Investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligi statistik va dinamik hisob-kitob usullari yordamida baholanadi.

Lizing loyihalarini moliyaviy-iqtisodiy baholash uchun mablag‘larni ishlab chiqarishga kiritish loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilishning standart usullaridan foydalaniladi. Mavjud uslubiy ishlanmalar faqat lizing beruvchining manfaatlariga yo‘naltirilgan.

Ba’zi hollarda jahon amaliyotida diskontlashning korrektirovkalangan stavka usulidan foydalaniladi. U lizingda naqd pul oqimini diskontlashning korrektirovkalangan stavkasiga diskontlashga asoslanadi. Olingan summa sof joriy qiymat deb ataladi.

Nazorat va muhokama uchun savollar

1. 
   Samaradorlik tushunchasining mohiyatini ochib bering.
   

2. 
   Lizing samaradorligini baholash usullarini tanlashga ta’sir ko‘rsatuvchi sabablarini aytib bering.
   

3. 
   Lizing samaradorligining qaysi asosiy ko‘rsatkichlarini bilasiz? Ularni sanab bering.
   

4. 
   Diskontlash usuli nima va u qanday hisoblanadi?
   

5. 
   Sof joriy qiymatni hisoblashda qaysi omillarni hisobga olish zarur? Ularni tavsiflab bering.
   

6. 
   Foydadan olinuvchi o‘rtacha normani hisoblang.
   

7. 
   Lizing bitimini foyda normasini aniqlash usuli to‘g‘risida gapirib
   

bering.

8. 
   Lizingning iqtisodiy samaradorligini baholashni asosiy usullarini yoritib bering.
   

9. 
   V.Maslennikovning fikricha, hisob-kitoblar uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlar?
   

10. 
    Asbob-uskunalarni lizingga va kreditga olishni solishtirma tahlil qilib
    

bering.