Сабзавотчилик

1 topshiriq

1. 
   Мева-сабзавотчилик жами ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг 32,2 фоизини (мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 8,7 %) ташкил этгани ҳолда қишлоқ жойларида аҳолининг асосий даромадларидан бири ҳисобланади. Саноатнинг қатор тармоқларини ривожланишига ўзининг бевосита таъсирини кўрсатади.
   

– Мева-сабзавотчилик мамлакатимиз учун жаҳон аграр ва озиқ-овқат бозорларига интеграциялашувни ва валюта тушумини таъминлаб берувчи тармоқлардан бири бўлиб, Ўзбекистон қишлоқ хўжалигининг муҳим тармоғи ҳисобланади. Алоҳида эътироф этиш лозимки, кейинги йилларда республикамизда мева-сабзавотчиликни ривожлантиришга давлат томонидан алоҳида эътибор қаратилмоқда. Хусусан, жорий йилнинг 1 декабрь ҳолатига республика бўйича 1 миллиард 37 миллион долларлик мева-сабзавот ва озиқ-овқат маҳсулотлари 69 та давлатга экспорт қилинди. Маҳсулотлар асосан Россия, Қозоғистон, Хитой, Покистон, Қирғизистон, Беларусь каби давлатларга экспорт қилинмоқда. Шунингдек, Албания, Жазоир, Баҳрайн, Болгария, Қатар, Қувайт, Мексика, Марокаш, Норвегия, Уммон, Панама, Словения, Таиланд ва бошқа бир қатор давлатлар бозорлари ҳам ўзлаштирилди.
Умуман олганда, юртимизда етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига хорижий давлатларда бўлган талаб ҳар бир мамлакатнинг аҳоли талабидан келиб чиқади. Россия давлатига узум, мева, сабзавот маҳсулотлари экспорти амалга оширилмоқда. Қозоғистон бозорини таҳлил қиладиган бўлсак, асосан сабзавот (75,1 миллион доллар), узум (38 миллион доллар), мева (48,8 миллион доллар) ва қуритилган мева-сабзавотлар (14,9 миллион доллар) маҳсулотлари экспорти амалга оширилган. Сабзавотлардан –помидор (15 миллион доллар), пиёз (13,5 миллион доллар ), оқ бош карам (11,3 миллион доллар), гул карам (4 млн. доллар), мевалардан – олхўри (11,3 миллион доллар ), хурмо (12,4 миллион доллар ), олма (4,1 миллион доллар), қуритилган мева-сабзавотлардан қуритилган қизил қалампир (3,3 миллион доллар), қуритилган олма (2,8 миллион доллар) ва бошқа маҳсулотлар экспорти амалга оширилмоқда.

2. 
   Пахта хом-ашёси асосан пахта тўқимачилик ташкилотчилари ва пахта тўқимачилик кластерларига ажратилган ҳудудларда фермер хўжаликлари билан тузилган фьючерс шартномалари асосида амалга оширилиши, пахта-тўқимачилик кластерлари ташкил этилмаган ҳудудларда пахта тозалаш корхоналари негизида фермер хўжаликларининг ихтиёрий кооперациялари ташкил этилиши белгиланди.
   

Тайёрланган пахта хом-ашёси пахта тўқимачилик ташкилотчилари ва пахта тўқимачилик кластерлари, шунингдек ташкил этилиши назарда тутилган фермер хўжаликларининг ихтиёрий кооперацияларига тегишли ёки улар томонидан ижарага олинган пахта тозалаш корхоналарида амалга оширилади.
Амалга оширилган ислоҳотлар жараёнида тадбиркорлик фаолияти субъектлари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларга амалий ва методологик ёрдам кўрсатиш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Агросаноат мажмуи устидан назорат қилиш инспекцияси, “Paxtasanoat ilmiy markazi” АЖ ва “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси билан биргаликда пахта хом-ашёсини қабул қилиш, қайта ишлаш ва уни қайта ишлашдан олинган маҳсулотларни сақлаш жараёнларини ҳуқуқий тартибга солишни жаҳон амалиёти ўрганилиб, тегишли норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ишлаб чиқиш бўйича ҳамкорлик олиб борилмоқда.
Шу ўринда таъкидлаш керакки айни вақтда амалдаги пахта хом-ашёсини қабул қилиш, қайта ишлаш, сақлаш ва ҳисобини юритиш бўйича ишлаб чиқилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар бугунги кун талабларига мутлақо жавоб бермайди.
Бу борада ижобий йўналиш - қишлоқ хўжалигида хусусан пахтани дастлабки ишлаш соҳасида олиб борилаётган ислоҳотларга ўз хиссасини қўшиш мақсадида, “Ўзагроинспекция” томонидан пахта-тўқимачилик кластерлари билан ҳамкорлик қилишнинг янги кўриниши - меморандумлар тузиш режалаштирилмоқда ва унга кўра:
- пахта хом-ашёсини қабул қилишда амалдаги давлат стандартларига риоя этилиши ва бунда фермер хўжаликлари ва кластерларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини бажарилишини таъминлаш;
- пахта ғарамларини тўғри жойлаштириш, профилактика тадбирларини ўз вақтида ва самарали амалга ошириш бўйича ҳамкорликда мониторинг қилиб бориш;
- пахтани қайта ишлашда самарали технологик жараёнини танлаш, унга амал қилиш, ишлаб чиқаришда асоссиз йўқотишлар, куйиндилар ва нобудгарчиликларни олдини олиш;
- ишлаб чиқарилган пахта маҳсулотлари сифат кўрсаткичларини тўғри аниқлаш;
- пахта маҳсулотлари ҳисобини юритиш бўйича амалий ёрдам кўрсатиб бориш борасида бир қатор ижобий ишларни амалга ошириш режалаштирилган.
“Ўзагроинспекция”нинг мақсади бугунги кунда бу соҳага илк бор қадам қўйган тадбиркорларимиз ишини назорат қилиш, уларнинг хато ва камчиликларни топиш эмас, балки уларга кўмакдош бўлиб, фаолиятини ҳар томонлама қўллаб қувватлашдан иборатдир.

3. 
   Кластер тизимида ер эгаси, тайёр маҳсулотлар, ўғитлар ишлаб чиқарувчи корхоналар ҳамда уларга турли хизматлар кўрсатувчи тузилмалар иқтисодий, ҳудудий, логистика ва бошқа ришталар билан чамбарчас боғланади, бир-бирини астойдил қўллаб-қувватлашдан манфаатдор бўлади, бирининг ютуғи иккинчиси, учинчисининг ҳам иши юришишини англатади. 
   

Кластерда меҳнат қилаётганлар учун 500 ўринли профилактория қурилади. Шунингдек, тумандаги 21 та мавзеда миллий ҳаммом ва маиший хизмат кўрсатиш объектлари барпо этилади. Эътиборлиси, улардан фойда олиш кўзда тутилмаяпти, яъни тушумнинг ҳаммаси иш ҳақи, жиҳозлаш, таъмирлаш кабиларга йўналтирилади. 
Кластер дуч келаётган баъзи қийинчиликларни ва уларни бартараф этиш юзасидан таклифларни билдириш жоиз. 
Чет эл кредит линиялари маблағларини жалб қилаётган маҳаллий тижорат банкларининг маржаси юқори. Масалан, Германиянинг Коммерцбанк ёки Ландесбанк кредит линиялари маблағларининг йиллик фоиз ставкаси ўртача 0,75-1 фоиз. Бироқ кластер корхоналари бу маблағларни йиллик 5-6 фоиз ставка билан олишмоқда. Бу эса лойиҳа ўзини қоплаш муддатининг кечикиши, кредит мажбуриятлари ошишига олиб келмоқда. Маҳаллий банклар ставкалари хорижий молия муассасалариникига мувофиқ бўлиши зарур.

4. 
   EastFruit таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, бугунги кунда Нидерландия, мамлакатнинг майдон бирлиги бўйича олиб қаралса, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини Ўзбекистонга қараганда 720 баробар кўпроқ экспорт қилмоқда. Нидерландиядан экспорт қилинаётган озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари аҳоли жон бошига ҳисоблаганда, Ўзбекистондаги кўрсаткичдан 130 баробарга юқоридир. Агар мева-сабзавот маҳсулотлари ҳақида гапирадиган бўлсак, Нидерландия 19 баробар кўп мева ва сабзавот экспорт қилади, аҳоли жон бошига ҳисобланганда ушбу икки мамлакат ўртасидаги тафовут Нидерландия ҳисобига 37 баробар кўпдир.
   

EastFruit таҳлилий сайтида эълон қилинган “О тепличных технологиях, трансфере знаний и инвестициях в плодоовощной Узбекистан – интервью с Хэнком Стигтером” (“Иссиқхона технологиялари, билимларни муқобиллаш ва Ўзбекистоннинг мева-сабзавот етиштириш соҳасига инвестициялар киритиш тўғрисида – Хенк Стигтер билан суҳбат”) номли мақолада қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш ва ташқи бозорларга экспорт қилишда Нидерландия тажрибаси ҳамда уларни Ўзбекистонда тадбиқ қилиш истиқболлари ҳақида сўз юритилади. Қуйида ушбу мақоланинг ўзбек тилига таржимаси эътиборингизга ҳавола қилинмоқда.
2 topshiriq

1. 
   Тоғ-кон саноати ва очиқ конларни ишлаш корхоналари томонидан 2018 йилнинг январь-август ойларида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ҳажми 21,6 триллион сўмни ёки жами ишлаб чиқарилган саноат маҳсулотлари ҳажмининг 16,6 фоизни ташкил этди.
   

Тоғ-кон саноатида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар тури бўйича чақиқ тош қазиб олиш ҳажми ўтган йилнинг тегишли даврига нисбатан 1,5 мартага, каолин – 1,6 мартага, газ конденсати – 14,3 фоизга ва табиий газ – 6,8 фоизга ошган. Шу билан бирга, нефть қазиб олиш ҳажмининг 9,9 фоизга ва кўмирнинг – 10,2 фоизга камайганлигини кузатиш мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси 2018 йилнинг январь-август ойларида Ўзбекистон Республикасининг саноат ишлаб чиқариши бўйича тақдим этган маълумотларида ушбу рақамлар келтирилган.

2. 
   Нефть-газ тармоғида йиллар давомида кўплаб муаммолар тўпланиб қолган. Захиралар етарли даражада ошириб борилмагани сабабли 2017 йилда табиий газ қазиш ва нефть маҳсулотлари ишлаб чиқариш прогнози етарли даражада бажарилмаган. Геология-қидирув жараёнидаги бурғилаш ҳажми бўйича прогноз 77 фоизга бажарилган. Агар бу ишлар тўлиқ адо этилганида захирани янада ошириш мумкин бўлар эди. Шунингдек, эксплуатацион бурғилаш ишлари прогнози 49 фоизга ва қурилиши тугатилган қудуқлар сони прогнози 53 фоизга бажарилган, холос3 . Табиий газ қазиш қувватлари ҳамда тарқатиш тармоқларини модернизация қилиш ва таъмирлаш ишлари ҳам етарли даражада эмас. Бунинг оқибатида газ қазиб олишдан бошлаб, уни истеъмолчига етказиб бергунча ушбу табиий бойликнинг 6 фоизи йўқотилмоқда. Геология-қидирув ишлари давлат дастурига мувофиқ, янги конлар очиш орқали 2018 йилда табиий газ захирасини 57 миллиард куб метрга, нефть ва конденсат захирасини 3,6 миллион тоннага кўпайтириш зарурлиги таъкидланди.
   
3. 
   Тошкентда жаҳон автомобиль бозорида етакчиларидан бири BYD компаниясининг DM-i супер гибрид моделлари ва электромобилларининг тақдимоти бўлиб ўтди. Масалан, 2022 йилда дунёда сотилган ҳар ўнинчи енгил автомобиль электромобиль ҳисобланади. Аҳамиятли жиҳати улар — фақат илғор мамлакатларда ишлаб чиқарилмоқда. Ўзбекистон автомобиль саноати технологик тараққиётнинг янги даври арафасида тургани, эндиликда энг кўп сотиладиган NEV автомобиллари Ўзбекистон бозоридан ўрин олишига замин яратади.
   

Бутун дунё инновацион ечимлар излаётган бир пайтда Ўзбекистон илғор технологияларни ўзлаштирган қатор давлатлар қаторига қўшилиш йўлидан ишонч билан бормоқда. Келажак авлодни ўйлаган ҳолда, Ўзбекистон энергияда ишловчи, замонавий автомобилларни ишлаб чиқариш бўйича камида 10 йил олдинга чиқиш имконини берувчи янги давр остонасида турмоқда. Бу Ўзбекистонни МДҲда биринчи ва дунёда 14 мамлакатга айлантиришда барча имкониятлар мавжуд эканлигининг яна бир исботи.
«Автомобилсозлик — фан ва техника тараққиётини ўзида мужассам этган жаҳон иқтисодиётининг муҳим тармоқларидан саналади. Ушбу йўналиш ривожланган давлатларда етакчи, мультипликатив соҳа сифатида металлургия, нефть-газ ва кимё саноати, электротехника ҳамда бошқа турдош соҳаларда битта иш ўрнида 7−8 та иш ўрни яратишга мажбур қилади.