Said ahmadning obraz yaratish mahorati "ufq" romani

MUHOKAMA VA NATIJALAR (Discussion and results) 
Badiiy obraz xususiyatlarini o’rganishni atamaning mazmunidan boshlagan 
ma’qulroq. “Obraz” atamasi “raz” (“chiziq”) so’zidan olingan bo’lib, “raz” so’zidan 
“razit” (“chizmoq, yo’nmoq, o’ymoq”) va undan “obrazit” (“chizib, o’yib, yo’nib 
1
В.Г.Белинский. Адабий орзулар, Т., Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1977, 101-бет. 

---

 
 

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL OF BIRUNI 
ISSN (E) 2181-2993 
Vol. 1, Issue 2. Oct. (2022)
208 
www.birunijournal.uz 
shakl yasamoq”) so’zi yasalgan. “Obrazit”dan “obraz” (“umuman olingan tasvir”) 
vujudga kelgan.
Aslida “obraz” slavyan tillariga xos so’z bo’lib, u voqea – hodisalarning hayolda 
namoyon bo’ladigan manzarasini bildiradi. Slavyanlar “obraz” deganda, avvalo, 
odamzotni azob – uqubatlardan saqlab qolish uchun Alloh tomonidan yuborilgan 
Iisus Xristos (Iso payg’ambar)ning rassomlar, haykaltaroshlar tasvirlagan qiyofasini 
tushunishgan.
Xristian (nasroniy) dinida payg’ambar Isoning tug’ilishi, hayoti, o’limi bilan 
bog’liq voqealarni aks ettiruvchi san’at asarlarini yaratish keng tarqalgan. Rassomlar, 
haykaltaroshlar o’z hayol – tasavvurlari asosida Isoga bag’ishlangan ko’plab asarlar 
ijod qilishgan. Yog’och, tosh va boshqa materiallardan chizib, o’yib, yo’nib yasalgan 
bu asarlar juda ta’sirchan yaratilgan” 
Yuqoridagi barcha fikrlarni jamlasak, bitta xulosa kelib chiqadi: adabiyotga 
hayotning hamma (inson, narsa, buyum, hayvon, hodisa, predmet, o’simlik; ko’chma 
ma’nodagi so’zlar, iboralar, leksik resurslar; ifoda – tasvir vositalari – mubolag’a, 
kichraytirish, o’xshatish, omonim, sinonim antonimlar; anafora, epifora, asindenton 
va sh. k.) unsurlari kirar ekan, kirganda ham san’atkor ongi va qalbida jilolanib, 
boyib, kattalashib, eng muhimi insonlashib va birbutunlik kasb etib muhrlanar ekan – 
ularning barchasini obraz deb yuritish qonuniyatdir. 
“Ufq” romanda xalqimiz hayotining kichik, biroq mazmunmohiyati jihatdan 
juda dolzarb davri aks ettirilgan. “Ufq” romanida obrazlar bilan tanishishdan oldin 
yozuvchi haqida ma’lumotlar keltirib o’tamiz.
"Ufq" trilogiyasi (1964–1974) adib ijodida alohida oʻrin tutadi. "Ufq" romani 
XX asr millat hayotining oʻn yillik davri – Ikkinchi jahon urushi, urush va urushdan 
keyingi yillar voqealarini oʻz ichiga oladi. Trilogiyada oʻsha yillari xalq boshiga 
tushgan musibatlar, odamlar koʻksidagi armonlar, shu musibatlarni yengishga qodir 
mislsiz matonat va shijoatlar yozuvchi isteʼdodiga xos ehtiros, oʻziga hos ilhom bilan 
aks ettirilgan. 
Said Ahmad yaratgan obrazlarga e’tibor qaratadigan bo’lsak, Ikromjon, Jannat 
xola, Azizxon, Dildor, Asrora kabi teran, xalqchil, yorqin milliy obrazlar yaratilgan. 
Qochoq, qo‘rqoq, xoin so‘zlariga tomlab izoh keltirish mumkin, ammo Said Ahmad 
kabi bitta obraz orqali ozgina so‘z bilan ifodalagan ta’sirni, tushunchani berib 
bo‘lmaydi, chunki izoh boshqa, tasavvur boshqa. «Ufq» trilogiyasi ham qamrov va 
hajm jihatidan ona tilimizning ifoda imkoniyatini namoyon qiluvchi katta maydondir. 
Birgina «Qochoq» deb nomlangan bobni oladigan bo‘lsak, yozuvchi so‘z orqali 
qanday dahshatli dramatik manzarani chizib bera olgan. Said Ahmadda o‘zbek tilidan 
foydalanishda o‘zigagina xos bo‘lgan uslub bor. So‘zni topib aytish, o‘rinli qo‘llash, 

---