Сақлагичлар

сақлагичлар) бошқариш, ўта кучланиш ва катта токлардан сақлаш ва ҳ.к. учун хизмат қилади.

Демак, ҳар қандай электр занжирининг асосий вазифаси электр энергиясини манбадан истеъмолчига узатишдан иборатдир.

Электр занжирдаги электромагнит жараёнлар ЭЮК, ток, кучланиш, қаршилик (ўтказувчанлик), индуктивлик, сиғим тушунчалари билан ифодаланади.

3. Электротехниканинг асосий қонунлари Ом қонуни

Агар занжирнинг бирор қисмида ЭЮК манбаи бўлмаса (5 - расм), у ҳолда ундаги ток билан кучланиш орасидаги боғлиқлик қуйидагича аниқланади:

5-расм

U_ab =RI ёки

_{I }^Uab

R

__a <sub>b

R</sub> .

Занжирнинг ЭЮК манбали қисми учун Ом қонуни

Агар занжирнинг бирор қисмида ЭЮК манбаи бўлса, у ҳолда бу занжир учун потенциаллар айирмаси ЭЮКнинг йўналишини эътиборга олган ҳолда аниқланади. Ом қонуни эса қуйидагича ифодаланади (6–расм, а):



I  ^а

_с E R

_U_ас E

R

(а-расм)

6-расм



I  ^а

_с E R

_U_ас E

R

(б-расм)

Умумий ҳолда, яъни электр занжир таркибида бир нечта ЭЮК манбаи ва резисторлар бўлса,

ток

I ^a

_с E

R_ас
ифодадан

аниқланади.

Бу ифода умумлашган Ом қонуни дейилади.

Бир контурли электр занжири учун Ом қонуни қуйидагича ёзилади:

I E / R

бунда

R - ички ва ташқи қаршиликларнинг

занжир бўйича арифметик йиғиндиси, E -

занжирдаги ЭЮКларнинг алгебраик йиғиндиси. Агар ток йўналиши ЭЮК йўналиши билан бир хил бўлса, у ҳолда ЭЮК Е мусбат, қарама-қарши йўналишда бўлса, манфий ишора билан олинади.

Масала: тармоқланмаган занжирда (7-расм) ЭЮК Е₁=110 В, Е₂=48 В, резистор R₁=18 Ом, R₂

=13 Ом. а ва b нуқталар орасидаги кучланишни аниқланг.



7-расм

Ечиш. Токнинг мусбат йўналишини соат мили ҳаракати йўналиши бўйича қабул қиламиз. Ом қонунига асосан:

I ^E 

_R

E₁ E₂ R₁ R₂

_110 48 _{2 .}

18 13

ЭЮК Е₁ нинг йўналиши ток I йўналиши билан бир хил бўлгани учун Е₁ мусбат ишорада, Е₂ йўналиши эса ток I йўналишига тескари бўлгани учун манфий ишорада олинди. Ток йўналиши ихтиёрий қабул қилинади. Агар топилган токнинг қиймати манфий ишора билан чиқса, у ҳолда токнинг ҳақиқий йўналиши дастлаб қабул қилинган ток йўналишига тескари йўналган бўлади.

а ва b нуқталар орасидаги потенциаллар айирмаси U_ab ни аниқлаш учун занжирни аdb қисмини олиб, унга занжирнинг ЭЮК манбали қисми учун Ом қонуни қўлланилади:

I ^а

• 
  _b
  

R₂

• 
  E₂
  

_U_аb E₂

R₂
, бундан

U_аb E₂ R₂I

48 13 2 74 В _.

Занжирнинг асb қисми учун эса

_{I }_b _а

R₁

• 
  E₁
  

_U_bа E₁

R₁
, бундан

U_bа E₁ R₁I₁ 110 18 2 74 В.

Демак, ^U_аb ^{74 В}

_ёки U_bа 74 В.

Кирхгоф қонунлари

Ҳар қандай электр занжиридаги жараёнлар Кирхгофнинг 1- ва 2 - қонунлари билан ифодаланади.

1-қонун. Кирхгофнинг 1 - қонуни занжирнинг тугунларига тегишли бўлиб, унга кўра занжирнинг исталган тугунида токларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг бўлади, яъни:

m

_I_k 0

k 1
ёки электр занжирнинг исталган тугунига кирувчи токларнинг арифметик йиғиндиси шу тугундан чиқувчи токларнинг арифметик йиғиндисига тенгдир, яъни:

m

^Ii

i1

q

_I _j .

j 1

8 – расмда электр занжирнинг а тугуни кўрсатилган. Агар а тугунга кирувчи токлар мусбат ишора билан олинса, тугундан чиқувчи токлар ишораси манфий олинади (ёки аксинча).

8-расм Кирхгофнинг 1 - қонунига асосан:

I₁ I ₂

I₃ I ₄

^0 ёки

I₁ I ₂ I₃ I _{4 .}

Кирхгоф 1- қонунининг физик маъноси: электр занжирининг тугунида зар-ядларнинг

ҳаракати узлук-сиздир ва унда зарядлар тўпланиб қолмайди.

2-қонун. Кирхгофнинг 2-қонуни занжирнинг берк контурларига тегишли бўлиб, унга кўра электр занжирининг исталган берк контурида кучланишлар тушувининг алгебраик йиғиндиси шу контурдаги ЭЮКларнинг алгебраик йиғиндисига тенг, яъни

n

^Rk ^Ik

k 1

m

_E_{i .}

i 1

9-расм

Агар контурни айланиб чиқиш йўналиши билан ток ёки ЭЮК йўналиши бир хил бўлса, у ҳолда йиғиндига тегишли ташкил этувчилар

«мусбат» ишора билан, акс ҳолда эса «манфий»

ишора билан киради.

Кирхгофнинг 2 - қонунини бошқа кўринишда ёзиш ҳам мумкин: занжирнинг ихтиёрий контурида кучланишларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг:

n

^Uk

k 1

0 _.

3. Бир фазали ва уч фазали электр занжирлари

Бир фазали синусоидал ток чизиқли электр занжирлари

Умумий маълумотлар