Samarqand davlat chet tillar instituti sharq tillari fakulteti

3. Arab adabiyotida Iroq yozuvchilarning o’rni
Iroq yozuvchilarining arab adabiyotidagi o‘rni katta va arab dunyosi adabiy manzarasiga jiddiy ta’sir ko‘rsatgan. Iroq yozuvchilari turli janrlarda, jumladan, she’riyat, roman, qissa, spektakl va ocherklarga o‘z hissalarini qo‘shdilar va ularning asarlari mintaqaviy va xalqaro miqyosda e’tirofga sazovor bo‘ldi. Ularning rolining ba'zi asosiy jihatlari:
Boy adabiy an'ana: Iroq adabiyoti asrlar davomida mavjud bo'lgan uzoq va boy an'anaga ega. Qadimgi Mesopotamiya, Dajla va Furot daryolari oralig'idagi o'lkada eng qadimgi adabiyot asarlari, masalan, Gilgamish dostoni paydo bo'ldi. Bu meros Iroq yozuvchilarining keyingi avlodlariga ta'sir ko'rsatdi, ular o'zlarining madaniy meroslaridan ilhom olishadi.
Xilma-xillik va ko'plik: Iroq yozuvchilari mamlakatda mavjud bo'lgan turli xil madaniy, etnik va diniy kelib chiqishini aks ettiradi. Ularning asarlari Iroq jamiyatining murakkabliklarini o'rganib, o'zlik, tarix, siyosat, urush, ijtimoiy adolat va insoniy his-tuyg'ular kabi mavzularni ko'rib chiqadi. Ovozlarning bu xilma-xilligi arab adabiyotining boyligi va teranligiga hissa qo‘shadi.
Adabiy yangiliklar: Iroq yozuvchilari arab adabiyotidagi adabiy yangiliklarning boshida turishgan. Ular an’anaviy me’yorlarga qarshi chiqib, adabiy ifoda chegaralarini kengaytirib, yangi hikoya uslublari, she’riy shakllar va stilistik yondashuvlarni sinab ko‘rdilar. Mahmud Darvish, Abdulrahmon Munif, Baho Tohir kabi taniqli Iroq mualliflari zamonaviy arab adabiyotiga katta hissa qo‘shgan.
Ijtimoiy va siyosiy sharh: Iroq yozuvchilari ko'pincha adabiyotni ijtimoiy va siyosiy sharhlash vositasi sifatida ishlatishgan. Ular diktatura, zulm, urush, ko‘chirilish va jamiyatdagi o‘zgarishlar kabi masalalarni ko‘rib chiqadi, Iroqdagi hayot haqiqatlari haqida tushuncha beradi. Ularning asarlari xabardorlikni oshirish, ilhomlantiruvchi fikrlash va o'zgarishlarni targ'ib qilish uchun kuchli vosita bo'lib xizmat qiladi.
Intellektual va madaniy ta'sir: Iroq yozuvchilari arab dunyosidagi intellektual va madaniy nutqni shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynagan. Ular o‘z asarlari orqali falsafiy va ekzistensial masalalarni o‘rganib chiqdilar, hukmron mafkuralarga qarshi chiqdilar, adabiy tanqid va nazariya rivojiga hissa qo‘shdilar. Iroqning ko‘plab adabiyot namoyandalari arab yozuvchilari va ziyolilarining avlodlari uchun timsol va ilhom manbalariga aylandi.
Global e'tirof: Iroqlik yozuvchilar xalqaro e'tirofga erishdilar va ko'plab tillarga tarjima qilindi, arab adabiyoti qamrovini kengaytirdi va Iroq madaniyati va tajribasiga deraza ochdi. Al-Mutanabbiy, Sa'diy Yusuf, Inoam Kachachi kabi taniqli iroqlik mualliflar nufuzli adabiy mukofotlarga sazovor bo'lib, jahon kitobxonlariga sazovor bo'lishdi.
Madaniy merosni saqlash: Iroq yozuvchilari Iroqning madaniy merosini saqlash va targ'ib qilishda muhim rol o'ynagan. Ular qadimgi Mesopotamiya adabiyoti, xalq og‘zaki ijodi va og‘zaki ijodidan ilhom olib, bu unsurlarni o‘z asarlariga kiritgan. Iroq yozuvchilari o‘zlarining madaniy ildizlarini o‘rganish va qaytadan tasavvur qilish orqali Iroqning boy merosini saqlash va qayta tiklashga hissa qo‘shadilar.
Qarshilik adabiyoti: Iroq tarixi davomida yozuvchilar adabiyotdan zolim rejimlar, tsenzura va siyosiy bosimga qarshi qarshilik ko‘rsatish shakli sifatida foydalanganlar. Ular jasorat bilan o‘z fikrlarini bildirishdi, ijtimoiy adolatsizliklarni fosh qilish, inson huquqlarini himoya qilish va avtoritarizmga qarshi chiqishdi. Iroq yozuvchilari so‘z erkinligi uchun kurashning boshida turgan va arab tilidagi qarshilik adabiyoti janriga katta hissa qo‘shgan.
Arab she'riyatiga ta'siri: Iroq shoirlari arab adabiy an'analarida markaziy o'rinni egallagan arab she'riyatiga doimiy hissa qo'shgan. Al-Mutanabbiy va Abu al-Ala' al-Ma'arriy kabi mumtoz shoirlardan tortib, Badr Shokir as-Sayyob va Nozik Al-Malayka kabi zamonaviy namoyandalargacha Iroq shoirlari arab she'riyati evolyutsiyasini shakllantirdilar, yangi shakllar, mavzular bilan tajriba o'tkazdilar. , va lingvistik iboralar.
Iroq jamiyati vakilligi: Iroqlik yozuvchilar Iroq jamiyatining murakkabliklari haqida tushuncha beradi, uning turli jamoalari, tarixiy tajribalari va ijtimoiy dinamikasining nuanslarini qamrab oladi. Ular Iroq xalqining intilishlari, kurashlari va orzularini aks ettirib, ularning mustahkamligi, insoniyligi va madaniy tuzilishini ta'kidlaydi. Iroq yozuvchilari o'z asarlari orqali Iroq jamiyatining ko'p qirrali tabiatiga bir oyna beradi, hamdardlik va tushunishni rivojlantiradi.
Adabiy ta'lim va murabbiylik: Ko'plab iroqlik yozuvchilar adabiy ta'lim va murabbiylik, yozuvchilarning keyingi avlodini tarbiyalashda hal qiluvchi rol o'ynagan. Ular o‘qituvchi, ustaxona rahbari va murabbiy sifatida faoliyat yuritib, o‘z bilim, ko‘nikma va tajribalarini izlanuvchan adiblarga o‘rgatishdi. Ularning yo‘l-yo‘riq va yordami Iroqdagi adabiy jarayonning uzluksiz rivojlanishi va yuksalishiga xizmat qiladi.
Iroq yozuvchilari ijodining rivojlanishini bir necha bosqichda tushunish mumkin, ularning har biri o'ziga xos xususiyatlar va tarixiy kontekstlar bilan tavsiflanadi. Bu bosqichlar bir-biriga mos kelishi va alohida yozuvchilar uchun farq qilishi mumkin bo'lsa-da, ular Iroq adabiyoti evolyutsiyasini tushunish uchun umumiy asos yaratadi. Mana rivojlanish bosqichlari:
Erta davr (Qadimgi Mesopotamiyadan Usmonlilar davrigacha):
Qadimgi Mesopotamiya adabiyoti: Bu davr qadimgi Mesopotamiya adabiy anʼanalarini, jumladan Shumer, Akkad, Bobil va Ossuriya adabiyotini oʻz ichiga oladi. Diqqatli asarlar qatoriga Gilgamish dostoni, madhiyalar, afsonalar va huquqiy matnlar kiradi.
Islom davri: Islom istilosidan keyin arab tili hukmron tilga aylandi va Iroqda arab adabiyoti gullab-yashnadi. Al-Mutanabbiy kabi ko‘zga ko‘ringan shoirlar yetishib chiqdi, ular o‘zlarining so‘zgo‘yligi va arab she’riyatining mahorati bilan tanilgan.
Fors ta'siri: Fors Safaviylar va Qajarlar davrida fors adabiyoti Iroq yozuvchilariga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Fors she'riyati va g'azal kabi adabiy shakllar Iroq shoirlari tomonidan qabul qilingan.
Modernizatsiya va milliy uyg'onish (19-asr oxiri - 20-asr boshlari):
Adabiy Uyg'onish: Iroq yozuvchilari G'arb adabiy shakllari, uslublari va g'oyalarini o'z ichiga olgan arab adabiyotini modernizatsiya qilishga intildi. Bu davr adabiy jurnallar va nashrlarning ko'payishiga guvoh bo'lib, intellektual va badiiy ifoda uchun platformalar yaratdi.
Millatchi harakatlar: Iroq yozuvchilari millatchilik harakatlarini shakllantirishda va Usmonli va keyinchalik Britaniya hukmronligidan mustaqillikni himoya qilishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Ular o'z asarlarini vatanparvarlik mavzulari bilan singdirib, Iroqning o'ziga xosligi va intilishlarini ta'kidladilar.
She’r va nasr: Al-Ma’arriy va Al-Javohiriy kabi shoirlar bilan she’r ustunlik qilishda davom etdi, nasr esa Jamil Sidqiy az-Zahaviy kabi yozuvchilarning qissa va romanlari paydo bo‘lishi bilan mashhur bo‘la boshladi.
Zamonaviy va zamonaviy davr (XX asr o'rtalaridan hozirgi kungacha):
Ijtimoiy va siyosiy aloqalar: Iroq yozuvchilari mustamlakachilik, inqilob, diktatura, urush va ijtimoiy o'zgarishlarni o'z ichiga olgan dolzarb ijtimoiy va siyosiy muammolar bilan shug'ullangan. Ular adabiyotdan ijtimoiy tanqid, qarshilik va inson huquqlarini himoya qilish vositasi sifatida foydalanganlar.
Eksperimental shakllar va mavzular: Iroq yozuvchilari eksperimental shakllar va mavzularni o'zlashtirdilar, yangi hikoya usullarini, simvolizmni, syurrealizmni va sehrli realizmni o'rgandilar. Ular kimlik, surgun, jins, xotira va nizolarning jamiyatga ta'siri kabi murakkab mavzularni o'rganishdi.
Diaspora adabiyoti: Iroq diasporasi ko'chish, madaniy gibridlik va vatanga intilish mavzularini o'rganuvchi adabiyotlar to'plamini yaratdi. Bu asarlarda mamlakat tashqarisida yashayotgan iroqliklarning kechinmalari va kurashlari aks ettirilgan.
Global adabiyot bilan shug‘ullanish: Iroq yozuvchilari xalqaro adabiy festivallarda, hamkorlikda va tarjimalarda qatnashib, jahon adabiy yo‘nalishlari bilan faol ishtirok etishdi. Bu muloqot Iroq adabiyotini boyitdi va madaniyatlararo muloqotlarni osonlashtirdi.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu bosqichlar umumiy asosni ta'minlaydi va alohida yozuvchilar o'z asarlarini shaxsiy tajribalari, adabiy harakatlar va ijtimoiy kontekstlar ta'sirida o'ziga xos tarzda ishlab chiqqan bo'lishi mumkin. Iroq yozuvchilari o'zlarining boy madaniy merosi bilan aloqani saqlab qolish bilan birga, zamonaviy muammolarni hal qilishda va adabiy ifoda chegaralarini kengaytirishda davom etmoqdalar.
Baas davri va qatag'on:
Baas nazorati: 1968 yilda Iroqda Baas partiyasining hokimiyat tepasiga kelishi intellektual va badiiy ifodani nazorat qilish va repressiyalar kuchaygan davrni belgilab berdi. Ko'pgina yozuvchilar tuzumga nisbatan tanqidiy qarashlari tufayli senzura, qamoq yoki surgunga duch keldilar.
Yer osti adabiyoti: Repressiv sharoitda Iroq yozuvchilari norozilik bildirish va intellektual nutqni davom ettirish uchun yashirin adabiy harakatlar va yashirin yig'ilishlarga murojaat qilishdi. Bu yashirin faoliyatlar taqiqlangan asarlarning muomalaga kiritilishiga, adabiy an’analarning saqlanib qolishiga imkon berdi.