Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

3. Sanitar-gigiyenik holat va uni yaxshilash choralari 
samaradorligini baholash 
Korxonada mavjud ish joylarida sanitar-gigiyenik holatlarni 
baholash sanitar-gigiyenik normalardan chetlanishlar mavjud bо‘lgan 
vaqtlarda 
о‘tkazilishi mumkin. Absolyut chetlanishlar katta 
diapazonlarda о‘zgarishlari mumkinligining sababini ularni 3 zonaga 
bо‘lib о‘rganish tavsiya etiladi: (ishlash) qulay, qoniqarsiz (noqulay), 
yо‘l qо‘yib bо‘lmaydigan. 
Qulay zonaga tegishli kо‘pchilik kо‘rsatkichlarni aniqlagan 
holda sanitar-gigiyenik holat haqida tasavvurga ega bо‘lish mumkin. 
Bunda, asosan quyidagilar hisobga olinadi: yorug‘lik, zararli 
moddalar, gazlar, ayerozollar, mikroiqlim, ya’ni havo harorati, 
namlik, havo harakati tezligi, mexanik silkinishlar, ya’ni vibrastiya, 
shovqin, nurlanish, atmosfera bosimi kabi kо‘rsatkichlar.
Sanitar-gigiyenik holatni baholashda quyidagi kо‘rsat-kichlardan 
foydalaniladi: 
1. Mehnat sharoitiga kо‘ra qulay zonaga tegishli bо‘lgan ish joylari 
hajmini belgilovchi (Kij) koeffitsiyent quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
Kij = M+ : MU (16.4.) 
bu yerda 
Mk – qulay ish sharoitiga ega bо‘lgan ish joylari miqdori;
MU – umumiy ish joylari miqdori. 
2. Mavjud ish joylarida norma chegaralaridan pastki tomonga 
chekinishlarga ega bо‘lgan ishlash sharoitlarining sanitar-gigiyenik 
kо‘rsatkichlari hajmi (Ks) koeffitsiyenti. 
3. Korxona bо‘yicha sanitar-gigiyenik normalarga mos kelmaydigan 
holatlarda ishlaydigan ishchilar hajmi (Kin) koeffitsiyenti quyidagi 
formula orqali topiladi: 

---

183 
Kin = Ir.n : IU (16.5.) 
bu yerda 
Ir.n – sanitar-gigiyenik normalarga mos kelmayligan holatlarda 
ishlaydigan ishchilar miqdori;
Iu – umumiy ishchilar miqdori. 
4. Korxonada ish vaqti, ish kuni qisqartirilishi va noqulay sanitar-
gigiyenik sharoitdagi mehnat bilan band ishchilarga qо‘shimcha dam 
olish kunlarini hisobga olgan holda ishlatilish koeffitsiyenti (Kp). 
Kp=T : (T+P) (16.6.) 
bu yerda 
T – umumiy ishlagan vaqt, 
P – ish kunining qisqartirilishi va qо‘shimcha dam olish kunlari 
berilishi sababli ishlatiladigan vaqt. 
Yuqorida kо‘rib о‘tilgan kо‘rsatkichlar bо‘yicha kichik 
bо‘limlar, ishlab chiqarish korpuslari va shu kabilarda sanitar-
gigiyenik holat bо‘yicha ma’lum tahlillar о‘tkazilishi mumkin. Bu 
turdagi tahlillar bizga qayerda va qanday noqulay yoki yо‘l qо‘yib 
bо‘lmaydigan sanitar-gigiyenik holat mavjudligini, u erda band 
ishchilar miqdori, ish vaqti, ish kuni qisqartirilishi va noqulay 
sharoitdagi mehnat bilan band ishchilarga qо‘shimcha dam olish 
kunlarini hisobga olgan holda ishlatilish koeffitsiyenti hajmini 
aniqlash imkonini beradi. 
Korxonada mehnat sharoitlarini umumiy holda baholash juda 
mushkul. Lekin baribir mehnat sharoitlarini baholashda asosiy 
kо‘rsatkich bо‘lib yalpi ish vaqti jamg‘armasi hisoblanadi, chunki bu 
yerda nafaqat sanitar-gigiyenik elementlar hisobga olinadi. 
Sanitar-gigiyenik 
holat 
va 
uni 
yaxshilash 
choralari 
samaradorligini baholash jarayonida mehnat sharoiti holatining 
о‘zgarishi va shuningdek, о‘tkazilgan tadbirlarning iqtisodiy-ijtimoiy 
natijalari tahlil qilinadi. Ish joylarida mehnat sharoiti holatining 
о‘zgarishi tо‘g‘risida quyidagi asosiy kо‘rsatkichlarni kuzatish 
mumkin: havo tarkibidagi zaharli moddalarning kamayishi, yorug‘lik 
va mikroiqlimning yaxshilanishi, nurlanishning pasayishi va 
boshqalar. 

---

184 
Korxonalarda sanitar-gigiyenik holatni yaxshilash borasidagi 
ishlarning ijtimoiy natijalari quyidagi kо‘rsatkichlar bilan ifodalanadi: 
- normal mehnat sharoitlarida ishlovchi ishchilar sonining 
oshishi; 
- kasbiy nosozliklar va noqulayliklarning pasayishi; 
- mehnatning noqulay sharoitlari bilan bog‘liq bо‘lgan kadrlar 
harakati va korxona ichki migrastiyasi darajasining pasayishi. 
Iqtisodiy natijalar esa iqtisodiy samaradorlik darajasi bilan 
hisoblanadi. Bu korxonada sanitar-gigiyenik holati yaxshilangan 
ishchilarga oldindan tо‘lanadigan kompensatsiya va qо‘shimcha 
tо‘lovlar miqdorining kamayishi bilan izohlanadi.