Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

C2C - iste'molchi uchun iste'molchi, iste'molchilar - jismoniy shaxslar 
o'rtasida tovarlar va xizmatlarni sotishdan iborat. Ushbu holatda sayt xaridor va
sotuvchi o'rtasida vositachi vazifasini bajaradi. 
Masalan, etakchi amerikalik 
www.ebay.com
va www.molotok.ru - har kim 
sotib olishi yoki sotishi mumkin bo'lgan Rossiyaning etakchi kim oshdi savdosidan 
biri. 
 
C2B - biznes uchun iste'molchi, iste'molchiga kompaniyalar tomonidan 
taqdim etilayotgan turli xil tovarlar va xizmatlarga narxini mustaqil ravishda 
belgilash imkoniyatini beradi. Ushbu turdagi elektron tijorat qolganlari bilan 
taqqoslaganda eng kam rivojlangan. Masalan, Amerikaning www.priceline.com 
kompaniyasi, bu uning xaridoriga narxni qo’yishga imkon beradi. Shunday qilib, 

---

20 
talab paydo bo'ladi, bu so'ralgan narxda savdo bo'ladi degani emas. Sotuvchi, hozirgi 
talab ma'lumotlaridan foydalanib, yakuniy qaror qabul qiladi. C2B sayti broker-
vositachisi sifatida ishlaydi va xaridorlarning takliflari bilan shakllanadigan narx 
boyicha sotuvchini ahtaradi.
Internetda iqtisodiy faoliyat vositalari bozori doimo rivojlanganligi tufayli
amalga oshirish yo'nalishlari va yangi ko’rinishlari paydo bo'ladi. Ammo ularning 
barchasi yuqorida ko'rsatilgan modellariga biriga mos keladi. 
Elektron tijorat, shuningdek, savdo o'sishiga ba'zi jismoniy cheklovlarni olib 
tashlaydi, chunki Internetdagi kompyuter tizimlari buyurtma berishga va kecha-
kunduz haftaning etti kuni mijozlarni qo'llab-quvvatlashga qodir bo’lib, faqtgina
hududni qamrab olish imkoniyatlari mijozning tarmoqqa kirish darajasi bilan 
cheklanadi. 
Elektron tijoratning asosiy tarkibiy qismlari quyidagicha aniqlanadi: 
- ishtirokchilar (ishlab chiqaruvchilar, etkazib beruvchilar, chakana sotuvchilar, 
iste'molchilar, ma'muriy va hukumat tuzilmalar); 
- marketing jarayonlari (tadqiqotlar, hisob-kitoblar, reklama, buyurtmalarga xizmat 
ko'rsatish, sotuvlarni tahlil qilish, mijozlarni qo'llab-quvvatlash); 
- tarmoqlar va tarmoq texnologiyalari (tijorat tarmoqlari, korporativ tarmoqlar 
Internet, aloqa sessiyalari protokollari, dasturiy ta'minot va boshqalar). 
“Elektron tijorat infratuzilmasi” elektron bozor ishtirokchilarining normal 
o'zaro ta'siri uchun sharoitlarni ta'minlaydigan texnologik va tashkiliy jarayonlar 
to'plamini o’z ichiga oladi. Shunday qilib, elektron tijorat infratuzilmasi quyidagicha 
taqdim etish mumkin: 
- ishlab chiqarish infratuzilmasi - mahsulot va uning muhiti, korxonaning axborot 
bazasi, iste'molchilarga sotish uchun axborot mahsuloti; 
- harakatlanish infratuzilmasi – tarmoqli echimlari, apparat vositalari bilan
sotuvchilar va xaridorlarni ta'minlash, ma'lumotlar almashinuvi protokollari (shu 
jumladan, mobil aloqa protokoli WAP), tijorat ma'lumotlarini uzatish uchun dasturiy 
ta'minot; 
- savdo infratuzilmasi (to'g'ridan-to'g'ri oxirgi iste'molchiga yetkaziladigan tovarlar 
reklama va sotishni ta'minlaydi - elektron pochta, veb-server, elektron kataloglar va 
sotuvchilarning ma'lumotlar bazalari; 
- xizmat ko'rsatish infratuzilmasi - to'lov tizimlari, texnologiyalar, tijorat 
ma'lumotlarini himoya qilish va maslahat veb-resurslari va boshqalar. 
Qisqacha shaklda elektron tijoratdan foydalanishning asosiy afzalliklari 1.1. 
jadvalda keltirilgan.
Elektron tijorat faoliyatining ko'lamiga qarab biznes yuritishning quyidagi 
shakllari mavjud: 
- kichik yoki o'rta sanoat yoki savdo-vositachilik korxonalarining elektron do'koni -
("biznes-iste'molchi" deb ataladigan model - B2C); 
- mintaqaviy yoki sanoat darajasidagi yirik korporatsiyaning savdo tizimi (biznesdan 
biznesga model - B2B); 
- vertikal darajadagi kompaniyalararo savdo portallari - ma'lum bir soha doirasida 
tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish amalga oshiriladi;