Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

 
17.2. Masofaviy bank xizmatlari imkoniyatlarini 

---

175 
Tranzaksiya xizmatlari masofaviy bank xizmatlari imkoniyatlarini to'liq 
amalga oshirishga imkon beradi: 
● kommunal to'lovlarni amalga oshirish (elektr, gaz, telefon, ijara, issiqlik 
ta'minoti); 
● aloqa (IP-telefoniya, uyali aloqa va telefon aloqasi, Internet) va boshqa 
xizmatlar (sun'iy yo'ldosh televideniesi, trening va hk) uchun to'lovlarni to'lash; 
● har qanday bankdagi har qanday hisob raqamiga, shu jumladan chet el 
valyutasida pul o'tkazmalarini amalga oshirish; 
● tovarlarga, shu jumladan Internet-do'kon orqali sotib olingan tovarlarga 
to'lovlarni to'lash uchun mablag 'o'tkazish; 
● chet el valyutasini sotib olish / sotish; 
● sotib olingan tovarlar va xizmatlar uchun kechiktirilgan to'lov shaklida 
kreditni chakana naqdsiz to'lovlarda kredit kartalaridan foydalanish orqali olish; 
● plastik kartadagi mablag'larni to'ldirish / olish; 
● har xil turdagi hisobvaraqlarni ochish va ularga mablag 'o'tkazish; 
● har xil formatdagi ma'lum bir davr uchun hisobvarag'idan ko'chirma olish; 
● qabul qilingan to'lovlar to'g'risida ma'lumotni real vaqtda olish; 
● amalga oshirilgan to'lovlar to'g'risida ma'lumot olish; 
● agar kerak bo'lsa, to'lanmagan to'lovdan bosh tortish; 
● jurnal va gazetalarga obuna bo'lish; 
● vositachilik xizmatlarini olish (qimmatli qog'ozlarni sotib olish / sotish, 
investitsiya portfelini yaratish, bankning o'zaro fondlarida qatnashish imkoniyati, 
savdolarda qatnashish va boshqalar); 
● yuqoridagi xizmatlardan kecha-kunduz foydalanish huquqiga ega bo'lish. 
17.3. O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlanishi 
O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlantirish istiqbollari Internet-banking 
foydalanuvchilarining yuqori o'sish dinamikasi bilan belgilanadi. Ammo, agar 
bugungi kunda mamlakatimizda 7,1 milliondan ortiq abonent Internet 
foydalanuvchisi bo'lsa, u holda Internet-bankingning qamrovi atigi 0,3 foizni 
tashkil etadi, rivojlangan mamlakatlarda bu ko'rsatkich o'rtacha 40-50 foizni tashkil 
etadi. 
Bundan tashqari, foydalanuvchilar sonining o'sish sur'ati ancha yuqori. 
Internet-bankingni rivojlantirishda tijorat banklari faoliyatidagi asosiy kamchilik 
bu ikkinchisining chakana iste'molchilarga bo'lgan e'tiborini zaifligi. Chet el 
tajribasi shuni ko'rsatadiki, bank xizmatlari tizimida Internet-banking rivojlanishi 
bilan "Chakana bank" atamasini asta-sekin almashtirib turadigan jismoniy shaxslar 
uchun yangi atama - "Shaxsiy bank" ham tez-tez ishlatila boshlandi. 

---

176 
Jismoniy shaxslar uchun yangi Internet-banking imkoniyatlarini targ'ib 
qilishda banklarning asosiy xatolaridan biri shundaki, hamma tijorat banklari ham 
elektron kanallarni bank bilan ishlashning to'liq imkoniyatlari sifatida 
joylashtirmayapti. 
Internet-bankingni bank o'z mijozlariga taqdim etadigan muhim qulaylik 
sifatida ko'rish o'rniga, u ko'pincha kichik xizmat sifatida taklif qilinadi va katta 
ishtiyoqsiz targ'ib qilinadi. 
Boshqa 
tomondan, 
mahalliy 
foydalanuvchilar 
evropaliklarga 
yoki 
amerikaliklarga qaraganda elektron texnologiyalarga nisbatan juda kam ishonchga 
ega. 
Bank xizmatlari aholi orasida kam tarqalgan. Fuqarolarning aksariyati 
shaxsiy bank hisobvarag'idan asosan muddatli omonatlarni joylashtirish uchun 
foydalanadilar. Bank hisobvarag'i kunlik to'lovlarni amalga oshirish uchun zarur 
emas, naqd pul muomalasidan foydalanish istagi ustunlik qiladi. 
Shu bilan birga, plastik kartalar orqali hisob-kitoblar hajmining o'sib borishi 
Internet-bank xizmatidan keng foydalanish uchun qo'shimcha imkoniyatlar 
ochmoqda. Jismoniy shaxslarning Internet-bankdan faol foydalanish muammosi, 
ularning yuqori tezlikda aloqa kanallariga kirish imkoniyatining etishmasligi. 
Ushbu 
muammo, 
to'g'ridan-to'g'ri 
bo'lmasa 
ham, 
Internet-bank 
rivojlanishining pasayishi uchun bilvosita sababdir. O'zbekistonda Internet-
bankingni rivojlantirish uchun nima kerak? Shuni ta'kidlash kerakki, ko'plab 
mamlakatlardan farqli o'laroq, bizda Internet-bankingni amalga oshirish uchun 
etarlicha rivojlangan qonunchilik bazasi mavjud. 
Unga O'zbekiston Respublikasining qonunlari kiradi: 
"Banklar va bank faoliyati to'g'risida"; 
«O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki to'g'risida; 
"Axborotlashtirish to'g'risida"; 
"Elektron raqamli imzo to'g'risida"; 
"Elektron hujjat aylanishi to'g'risida"; 
"Elektron tijorat to'g'risida"; 
“Elektron to'lovlar to'g'risida; 
"Avtomatlashtirilgan 
bank 
tizimidagi 
ma'lumotlarni 
himoya 
qilish 
to'g'risida". 
Shu bilan birga, qonunlarning hech birida tijorat banklari xizmatining turi 
sifatida Internet-bankingning aniq ta'rifi mavjud emas. 
O'zbekistonda Internet-bankingni rivojlantirishning istiqbolli yo'nalishlari 
sifatida quyidagilarni ko'rib chiqish taklif etiladi: 
- uyali aloqa xizmatlari uchun hisob-kitoblarni tashkil etishning to'plangan 
tajribasidan foydalangan holda hisob-kitoblarni va to'lovlarni, birinchi navbatda, 

---

177 
kommunal xizmatlarni amalga oshirish imkoniyatlarini taqdim etgan holda 
Internet-bank ishini aholi orasida keng ommalashtirish va Internet-bank tizimining 
funktsional kengayishi; 
- Internet-banklardan foydalanishda savodxonlikni oshirish maqsadida tijorat 
banklari veb-saytlarida virtual bank yaratish bo'yicha loyihani amalga oshirish 
mumkin, u erda fuqarolar virtual operatsiyalar bo'yicha bank operatsiyalarini o'yin 
formatida amalga oshirishi mumkin va o'sha bankda haqiqiy hisob raqamlarini 
ochish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar. 
Ushbu loyihani oliy o'quv yurtlaridan biri bilan birgalikda amalga oshirish 
mumkin, keyin talabalar ishtirokida bank operatsiyalaridan foydalanish va qayta 
ishlashning professional ko'nikmalari amalga oshiriladi. 
- Internet-bankingni rivojlantirishning muhim yo'nalishi bu bankning 
xavfsizlik tizimini doimiy takomillashtirishdir. Texnologik masalalar bilan bir 
qatorda Bank nazorati bo'yicha Bazel qo'mitasining elektron bank xizmatlari 
sohasida tavakkalchiliklarni boshqarishning 14 tamoyillariga rioya qilish bo'yicha 
tavsiyalarini amalga oshirish va qonuniy ravishda birlashtirish tavsiya etiladi; 
- elektron tijoratni rivojlantirishga ko'maklashish va tijorat banklari bilan 
onlayn-do'konlarni va ixtisoslashgan savdo portallarini yaratish bo'yicha qo'shma 
loyihalarni amalga oshirish, bu ham foydalanuvchilarni Internet-banking xizmatiga 
keng jalb qilishga yordam beradi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, 2020 yilgacha 
bo'lgan masofadan turib bank xizmatlarini rivojlantirishning global tendentsiyalari 
quyidagicha bo'ladi: 
● demografik o'zgarishlar, shu jumladan bozorda yosh iste'molchilar 
sonining ko'payishi va harakatchanlikning kuchayishi; 
● moliya sektorini tartibga solishda manfaatlari yanada faol rol o'ynaydigan 
hukumatlarning rolini oshirish; 
● naqd pul bilan bog'liq jinoyatchilikning oldini olish bo'yicha tadbirlarni 
kuchaytirish, bu katta rol o'ynaydi va elektron to'lov kanallarini joriy etishda 
yordam beradi; 
● Mobil telefonlardan Internetga kirish moliyaviy operatsiyalar narxini 
pasaytiradi.