Samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

14-bob. Venchur-biznes innovatsiyalarni boshqarishni tashkil etishning yangi shakli sifatida
14.1. Venсhure firmalari va venchur fondlari
14.2. Venchur biznesining paydo bo'lishi va rivojlanishi tarixi
14.3. Venchur fondlarining xorijiy tajribasi
14.1. Venture firmalari va venchur fondlari
Kichik korxonalar orasida venchur firmalar (venchur biznes - xavfli korxona) alohida o'rin tutadi - bu kichik, ammo juda moslashuvchan va samarali korxonalar bo'lib, ular sinovdan o'tkazish, qayta ko'rib chiqish va texnik jihatdan ishlab chiqarishga amaliyotda hali ishlab chiqilmagan ilmiy yutuqlarning natijalari va texnologik yangiliklar, ya'ni asosiy yangiliklarni tatbiq etish maqsadida yaratilgan. Ushbu turdagi biznes investitsiya daromadlarini olishning yuqori xavfi (iqtisodiy, texnologik, ishlab chiqarish, tizimli) bilan bog'liq, shuning uchun venchur biznes ko'pincha xavfli deb nomlanadi. Venchur korxonalari bir necha yuridik va (yoki) jismoniy shaxslarning kapitalini vaqtincha birlashtirish asosida tuziladi yoki yirik kompaniyalar va banklarning kreditlari yoki investitsiyalaridan foydalanadi. Ixtirolar ishlab chiqilgandan so'ng, ushbu korxonalar yirik firmalar tomonidan so'riladi (ko'pincha so'nggi venchur sheriklari orasida) yoki litsenziyalarni sotish orqali ular moliyaviy holatlarini mustahkamlaydilar, o'zlarining ishlab chiqarishlari va tijorat operatsiyalarini tashkil etish va ixtirolar asosida faol tadbirkorlikni boshlashadi. Taniqli “Rank Xerox” va “Polaroid” firmalari venchur korxonasining so'nggi o'zgarishiga yorqin misollardir. Venchur firmasini yaratish uchun bir nechta shartlar talab qilinadi: innovatsiya g'oyasi (yangi ishlab chiqarish, texnologiya, xizmat); ushbu g'oyani amalga oshirish uchun ijtimoiy ehtiyoj; bunday g'oya asosida yangi shaklni tashkil etishga qodir bo'lgan tadbirkor; ushbu firmani moliyalashtirish uchun "venchur" kapitali.
Venchur korxonalari vaqt o’tgach o'zlarining afzalliklarini isbotladilar, jumladan: ilmiy-tadqiqot ishlanmalarining muddatlarini 2 va undan ortiq baravarga qisqarishi, ixtirolarni o'zlashtirish darajasi bo'yicha yirik ham, o'rta va kichik sanoat firmalari ham ular bilan raqobatlasha olmaydi; xarajatlarning 2 yoki undan ko'p marta kamayishi. Boshqa shakllarga nisbatan kamida 4 barobar ustunligi ko’rinib to’ribdi. Shu sababli, eng asosiy ixtirolarning aksariyati sanoat gigantlari tomonidan emas, balki venchur kompaniyalari tomonidan ishlab chiqilganligi ajablanarli emas. Venchur-firmalarining samaradorligi isbotlashni talab qilmaydi: "Apple Computer", "JVS" kabilar juda ajoyib tarzda ishlagan misol bo’lishi mumkin.
Venchuri firmalari ikkita tashkiliy shaklda tuziladi: mustaqil venchur kompaniyalari va yirik korxonalar ichida joylashgan firmalar. Venchur biznesining natijasi shunchalik ahamiyatliki, yirik korporatsiyalarni o'z tarkibida shu kabi bo'linmalar yaratishga undadi. Ichki venchurni yaratish to'g'risida qaror korxona rahbari tomonidan qabul qilinadi va uning faoliyati bevosita rahbarlardan biri tomonidan boshqariladi. Ilmiy ehtiyojni talab qiladigan "xavfli" loyihani yaratish mumkin bo'lgan g'oyalarni tanlashda qo’yidagilarni hisobga olish kerak: birinchidan, ushbu loyihaning vazifalari bosh kompaniyaning an'anaviy manfaatlardan farq qilishi kerak, yani ichki venchurning maqsadi yangiliklarni kashf etish. Ikkinchidan, ichki korxonalar doirasida amalga oshiriladigan g'oyalarni tanlashda mutaxassislar innovatsiyalarning tijorat salohiyati, yaratish, ishlab chiqarish va yaratish xarajatlarini 50 dan 75 foizgacha aniqlik bilan taxmin qilishlari kerak. Ichki korxonalarga, qoida tariqasida, yuridik va moliyaviy mustaqillik hamda korxona xodimlar tarkibini shakllantirish vakolati beriladi.
Ular odatda alohida binoda joylashgan bo’ladi, ammo bosh kompaniya ularga tadqiqot, hisoblash va boshqa jihozlarni taqdim etadi va kerakli boshqaruv xizmatlarini taqdim etadi. Odatda, muvaffaqiyatli faoliyat bilan ichki venchur asosiy kompaniyaning ishlab chiqarish bo'limlaridan biriga aylanadi va uning mahsulotlari kompaniyada tashkil etilgan savdo kanallari orqali sotiladi. Ko'plab kompaniyalar bir vaqtning o'zida bir nechta ichki venchurlarni tashkil qilishadi, masalan 1983 yilda 15 ta "xavfli" loyihaga ega bo'lgan IBM korporatsiyasi. Ularga muvofiq telekommunikatsiya uskunalari, displeylarning yangi turlari va shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqarildi va bozorga chiqarildi, ularni yaratish va chiqarish IBM ichki venchurlarining eng muvaffaqiyatli loyihasidir. Ushbu loyihani amaliy joiy etish boshlanganidan bir yil o'tgach, mahsulotlar bozorga jo'natildi va ikki yildan so'ng savdo hajmi 2,5 milliard dollarni tashkil etdi, shu paytgacha ichki korxona korporatsiyaning eng yirik ishlab chiqarish bo'limiga aylandi. Venchurlarning faoliyati natijasida selofan, sharikli ruchka, vertolyot, turbojetli dvigatel, kineskop, insulin, rangli fotosuratlar va fotosuratlarni bosib chiqarish, kserografiya, mikroprotsessor va boshqa ko'plab mahsulotlar ishlab chiqarildi. Qo'shma Shtatlarda venchur biznesi eng ko'p bilim talab qiladigan sohalarni - yarimo'tkazgichlar, kompyuterlar, dasturiy ta'minot va sun'iy aql ishlab chiqarishni rivojlantirishga qaratilgan edi . G'arbiy Evropada ahamiyatli kapital bozori faqat 70-yillarda paydo bo'ldi va Gollandiyada, Germaniyada, Italiyada va boshqa mamlakatlarda tez rivojlana boshladi.
Zamonaviy venchur korxonalari - bu juda yuqori faollik va maqsadga yo’naltirilgan faoliyat bilan ajralib turadigan moslashuvchan va harakatchan tuzilmalar bo’lib, birinchi navbatda korxona ishchilari va investorlarning ishlab chiqilgan g'oya, texnologiya, ob'ektlar, minimal xarajatlar bilan ixtirolarni tijoratlashtirishga bevosita qiziqishi bilan bog'liq. Ishlab chiqarishni tijoratlashtirish tezligi bo'yicha yirik sanoat korxonalari ular bilan raqobatlashishi juda qiyin.