Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti dasturiy injiniring yo
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari
Download 0.97 Mb. Pdf ko'rish
|
Xikmatillayev Dilshod
|
1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar, SQL so‘rov tillari orqali boshqariladi, bu tilda MBBT’ga so‘rov beriladi, bu so‘rov u yerda qayta ishlanib, natija olish uchun ma’lumotlar bazasiga murojaat qiladi, u yerdan so‘rovga mos ma’lumotni olib, so‘rovga javob beradi. Quyidagi dasturlar MBBT ga misol bo‘la oladi: Oracle; MySQL; Microsoft Office Access; MariaDB; Microsoft SQL Server; Xulosa shuki, siz o‘ylagan bu dasturlar, ma’lumotlar bazasi emas, balki MBBT hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi MBBT’ning bir qismidir, demak bu dasturlarni ishlatganda “Ma’lumotlar bazasi sifatida Oracle’ni tanladim” emas, balki “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi sifatida Oracle’ni tanladim” to‘g‘ri bo‘ladi. MySQL — bu eng mashhur va juda ko'p foydalaniladigan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) hisoblanadi. Bu tizim juda katta ma'lumotlar bilan ishlash uchun yaratilmagan, aksincha biroz kichik hajmdagi bazalar bilan katta tezlikda ishlash uchun yaratilgan. Uning asosiy ishlash doirasi, saytlar hisoblanadi. Hozirgi kunda juda ko'p sayt va bloklarning ma'lumotlari aynan shu MBBT saqlanadi. Ho'sh, saytlarning nimalari bazada saqlanishi mumkin? Dastlab, ma'lumotlar saqlash uchun dasturchilar fayllardan foydalanishgan, ya'ni fayl ochilib kerakli ma'lumotlar u yerga saqlanib, kerakli paytda chaqirib ishlatilgan. Keyinchalik fayllardan voz kechilib (noqulayliklar yuzaga kelgan, ya'ni faylni ochish, o'qish, yopish,.. ko'p vaqtni olib qo'ygan, u yerdan qidirish, xullas juda ko'p), ma'lumotlar bazasiga o'tilgan. Bazada saytdagi maqolalar, sayt foydalanuvchilari haqidagi ma'lumotlar, sayt kontentlari, qoldirilgan kommentariyalar, savol-javoblar, 8 hisoblagich natijalari va shunga o'xshash juda ko'p ma'lumotlar saqlanadi. MySQL shunday ma'lumotlarni o'zida saqlaydi. MySQL — juda katta tezlikda ishlovchi va qulay hisoblanadi. Bu tizimda ishlash juda sodda va uni o'rganish qiyinchilik tug'dirmaydi. MySQL tizimi tcx kompaniyasi tomonidan, ma'lumotlarni tez qayta ishlash uchun korxona miqyosida ishlatishga yaratilgan. Keyinchalik ommalashib, saytlarning asosiy bazasi sifatida yoyildi. So'rovlar SQL tili orqali amalga oshiriladi. Bu MBBT relyatsion ma'lumotlar baza hisoblanadi. Bu degani baza jadvallar, jadvallar esa ustunlardan tashkil topgandir. Yangi veb-sayt egalari ko'pincha ma'lumotlar bazasini boshqarish haqida eslatib turishadi, bu ma'lumotlar bazasi veb-sayt tajribasini qanday oshirishi mumkinligini tushunmaydi. Ma'lumotlar bazasi faqatgina tashkil etilgan va tuzilgan ma'lumotlar to'plamidir. MySQL-bepul ochiq manba kodli SQL ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi. MySQL-ni tushunganingizda, uni veb-saytingiz uchun tarkibni saqlab qo'yish va PHP yordamida to'g'ridan-to'g'ri kontentga kirish uchun foydalanishingiz mumkin. MySQL bilan bog'lanish uchun SQLni bilishingiz shart emas. Sizning veb-hostingiz taqdim etgan dasturiy ta'minotni qanday ishlatishni bilishingiz kerak. Tajribali dasturchilar SQL kodini to'g'ridan-to'g'ri qobiq irodasi orqali yoki so'rovlar oynasining ba'zi turlarini ishlatish orqali boshqarishi mumkin. Yangi foydalanuvchilar phpMyAdmindan qanday foydalanishni o'rganishdan yaxshiroq. MySQL-ning eng ommalashgan menejment dasturi va deyarli barcha web-hostlar sizning foydalanishingiz uchun o'rnatilgan. Qaerga va qanday qilib kirishingiz mumkinligini bilish uchun sizning xostingizga murojaat qiling. Siz boshlamasdan oldin MySQL loginingizni bilishingiz kerak. Ma'lumotlar bazasini yaratish. Sizga kerak bo'lgan birinchi narsa - ma'lumotlar bazasini yaratishdir. Bu amalga oshgandan so'ng, siz ma'lumotlarni qo'shishni boshlashingiz mumkin. PhpMyAdmin-dagi ma'lumotlar bazasini yaratish uchun: Veb hosting saytida hisobingizga kiring; PhpMyAdmin belgisini toping va cherting va veb-saytingizning ildiz papkasida bo'ladi; 9 Ekranda "Yangi ma'lumotlar bazasini yaratish" ni qidiring; Berilgan maydonda ma'lumotlar bazasi nomini kiriting va Yaratishni bosing. Ma'lumotlar bazasini yaratish funksiyasi o'chirilgan bo'lsa, yangi ma'lumotlar bazasini yaratish uchun xost bilan bog'laning. Siz yangi ma'lumotlar bazalarini yaratish uchun ruxsat olishingiz kerak. Ma'lumotlar bazasini yaratganingizdan so'ng siz jadvallarni kiritishingiz mumkin bo'lgan ekranga tushasiz. Ma'lumotlar bazasida siz ko'plab jadvalga ega bo'lishingiz mumkin va har jadval jadvaldagi xujayralarda saqlangan ma'lumotlarga ega bo'lgan griddir. Ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni saqlash uchun kamida bitta jadval yaratishingiz kerak. "Ma'lumotlar bazasida [your_database_name] ustiga yangi jadval yaratish" deb nomlangan maydonda ism (masalan: address_book) kiriting va Maydonlar xujayrasidagi raqamni kiriting. Maydonlar ma'lumotlarga ega ustunlardir. Address_book misolida, bu maydonlarda ism, familiya, ko'cha manzili va shunga o'xshash narsalar mavjud. Kerakli joylar sonini bilsangiz, uni kiriting. Aks holda, faqat standart raqamni kiriting. Siz maydonlarni keyinroq o'zgartirishingiz mumkin. Go ni bosing. Keyingi ekranda har bir maydon uchun tavsiflovchi nom kiriting va har bir maydon uchun ma'lumot turini tanlang. Matn va raqamlar eng mashhur ikki tur. Endi siz ma'lumotlar bazasini yaratdingiz, phpMyAdmin-dan foydalanib, ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri maydonlarga kiritishingiz mumkin. Jadvaldagi ma'lumotlar ko'p jihatdan boshqarilishi mumkin. Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotni kiritish, tahrirlash, o'chirish va qidirish usullari bo'yicha o'quv qo'llanma sizni boshlaydi. MySQL haqida ajoyib narsa, u relatsion ma'lumotlar bazasi. Bu sizning jadvallaringizdan olingan ma'lumotlarning boshqa joylarda mavjud bo'lgan ma'lumotlar bilan birgalikda foydalanilishi mumkinligini anglatadi. Bunga "Birlashish" deyiladi va siz MySQL-ga qanday qilib o'qishni o'rganishingiz mumkin. Shaxsiy ma'lumotlar bazangiz bilan ishlash uchun SQLdan foydalanishni to'xtatganingizdan so'ng, veb- saytingizda SQLdan PHP fayllaridan foydalanishingiz mumkin. Bu veb-saytingiz barcha ma'lumotlaringizni bazangizda saqlab qo'yishi va har bir sahifa yoki har bir 10 tashrif buyuruvchining so'rovi bo'yicha kerakli tarzda dinamik ravishda foydalanish imkonini beradi. MySQL MBBTi 2 xil turdagi litsenziyaga ega. Birinchisi tekin, ya'ni MYSQLni ko'chirib olish va ishlatish hech qanday harajat talab qilmaydi va GPL (GNU Public Licenseb, GNU) litsenziyasiga asoslanadi. Ikkinchi turi, GPL shartiga ko'ra, agar siz MySQL kodlarini biror dasturingizda ishlatsangiz, bu dasturingiz ham GPL (tekin) bo'lishi kerak. Bu esa dasturchiga to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun, bu dasturingizni pullik qilishingiz uchun MySQL pullik litsenziyasini sotib olishingiz kerak. MySQL logotipi delfin hisoblanadi. Bu delfinni ismi “Sakila”dir. Bu logotipni OpenSource tuzuvchilaridan biri Ambrose Twebaze ga tegishlidir. MySQL juda ko'p operatsion tizimlar bilan ishlay oladi. Bularni yozadigan bo'lsam: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, Linux, Mac OS X, NetBSD, OpenBSD, OS/2 Warp, SGI IRIX, Solaris, SunOS, UnixWare, Windows 95, Windows 98, Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2000, Windows Vista, Windows 7. MySQL shved korxonasi MySQl AB ga tegishli bo'lgan, keyinchalik SUN firmasi MySQL ni o'ziniki qilib olgan. Bir necha yil oldin esa, gigant korxonalardan biri Oracle, SUN firmasini sotib oldi va hozirda MySQL Oracle firmasi mahsuloti sifatida chiqib kelmoqda. Bu bir hisobda Microsoft SQL Server ga katta raqobatdosh ekanligini anglatadi. MySQL bir necha serverlarning bir qismi hisoblanadi. Misol uchun, WAMP, AppServ, LAMP, Denwer, Kliyentlar MySQL serveriga ma'lum bir kutubxonalar orqali ulanadi. MySQL ga quyidagi dasturlash tillari ulanib ishlashi mumkin: Delphi, C, C++, Java, Perl, Php, Python, Ruby va boshqalar. |
