Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti dasturiy injiniring yo


Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari


Download 0.97 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/16
Sana05.01.2023
Hajmi0.97 Mb.
#1080130
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
Xikmatillayev Dilshod

1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari 
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil 
qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib 
aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat 
ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi. Ma’lumotlar 
bazasidagi ma’lumotlar, SQL so‘rov tillari orqali boshqariladi, bu tilda MBBT’ga 
so‘rov beriladi, bu so‘rov u yerda qayta ishlanib, natija olish uchun ma’lumotlar 
bazasiga murojaat qiladi, u yerdan so‘rovga mos ma’lumotni olib, so‘rovga javob 
beradi. Quyidagi dasturlar MBBT ga misol bo‘la oladi: 
 Oracle; 
 MySQL; 
 Microsoft Office Access; 
 MariaDB; 
 Microsoft SQL Server; 
Xulosa shuki, siz o‘ylagan bu dasturlar, ma’lumotlar bazasi emas, balki 
MBBT hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi MBBT’ning bir qismidir, demak bu 
dasturlarni ishlatganda “Ma’lumotlar bazasi sifatida Oracle’ni tanladim” emas, balki 
“Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi sifatida Oracle’ni tanladim” to‘g‘ri bo‘ladi.
MySQL — bu eng mashhur va juda ko'p foydalaniladigan ma'lumotlar 
bazasini boshqarish tizimi (MBBT) hisoblanadi. Bu tizim juda katta ma'lumotlar 
bilan ishlash uchun yaratilmagan, aksincha biroz kichik hajmdagi bazalar bilan katta 
tezlikda ishlash uchun yaratilgan. Uning asosiy ishlash doirasi, saytlar hisoblanadi. 
Hozirgi kunda juda ko'p sayt va bloklarning ma'lumotlari aynan shu MBBT 
saqlanadi. Ho'sh, saytlarning nimalari bazada saqlanishi mumkin? Dastlab, 
ma'lumotlar saqlash uchun dasturchilar fayllardan foydalanishgan, ya'ni fayl ochilib 
kerakli ma'lumotlar u yerga saqlanib, kerakli paytda chaqirib ishlatilgan. 
Keyinchalik fayllardan voz kechilib (noqulayliklar yuzaga kelgan, ya'ni faylni 
ochish, o'qish, yopish,.. ko'p vaqtni olib qo'ygan, u yerdan qidirish, xullas juda ko'p), 
ma'lumotlar bazasiga o'tilgan. Bazada saytdagi maqolalar, sayt foydalanuvchilari 
haqidagi ma'lumotlar, sayt kontentlari, qoldirilgan kommentariyalar, savol-javoblar, 



hisoblagich natijalari va shunga o'xshash juda ko'p ma'lumotlar saqlanadi. MySQL 
shunday ma'lumotlarni o'zida saqlaydi. 
MySQL — juda katta tezlikda ishlovchi va qulay hisoblanadi. Bu tizimda 
ishlash juda sodda va uni o'rganish qiyinchilik tug'dirmaydi. 
MySQL tizimi tcx kompaniyasi tomonidan, ma'lumotlarni tez qayta ishlash 
uchun korxona miqyosida ishlatishga yaratilgan. Keyinchalik ommalashib, 
saytlarning asosiy bazasi sifatida yoyildi. 
So'rovlar SQL tili orqali amalga oshiriladi. Bu MBBT relyatsion ma'lumotlar 
baza hisoblanadi. Bu degani baza jadvallar, jadvallar esa ustunlardan tashkil 
topgandir. Yangi veb-sayt egalari ko'pincha ma'lumotlar bazasini boshqarish haqida 
eslatib turishadi, bu ma'lumotlar bazasi veb-sayt tajribasini qanday oshirishi 
mumkinligini tushunmaydi. Ma'lumotlar bazasi faqatgina tashkil etilgan va tuzilgan 
ma'lumotlar to'plamidir. MySQL-bepul ochiq manba kodli SQL ma'lumotlar 
bazasini boshqarish tizimi. MySQL-ni tushunganingizda, uni veb-saytingiz uchun 
tarkibni saqlab qo'yish va PHP yordamida to'g'ridan-to'g'ri kontentga kirish uchun 
foydalanishingiz mumkin. MySQL bilan bog'lanish uchun SQLni bilishingiz shart 
emas. Sizning veb-hostingiz taqdim etgan dasturiy ta'minotni qanday ishlatishni 
bilishingiz kerak. Tajribali dasturchilar SQL kodini to'g'ridan-to'g'ri qobiq irodasi 
orqali yoki so'rovlar oynasining ba'zi turlarini ishlatish orqali boshqarishi mumkin. 
Yangi foydalanuvchilar phpMyAdmindan qanday foydalanishni o'rganishdan 
yaxshiroq. MySQL-ning eng ommalashgan menejment dasturi va deyarli barcha 
web-hostlar sizning foydalanishingiz uchun o'rnatilgan. Qaerga va qanday qilib 
kirishingiz mumkinligini bilish uchun sizning xostingizga murojaat qiling. Siz 
boshlamasdan oldin MySQL loginingizni bilishingiz kerak. 
Ma'lumotlar bazasini yaratish. Sizga kerak bo'lgan birinchi narsa - ma'lumotlar 
bazasini yaratishdir. Bu amalga oshgandan so'ng, siz ma'lumotlarni qo'shishni 
boshlashingiz mumkin. PhpMyAdmin-dagi ma'lumotlar bazasini yaratish uchun:
 Veb hosting saytida hisobingizga kiring; 
 PhpMyAdmin belgisini toping va cherting va veb-saytingizning ildiz 
papkasida bo'ladi; 



 Ekranda "Yangi ma'lumotlar bazasini yaratish" ni qidiring; 
 Berilgan maydonda ma'lumotlar bazasi nomini kiriting va Yaratishni 
bosing. 
Ma'lumotlar bazasini yaratish funksiyasi o'chirilgan bo'lsa, yangi ma'lumotlar 
bazasini yaratish uchun xost bilan bog'laning. Siz yangi ma'lumotlar bazalarini 
yaratish uchun ruxsat olishingiz kerak. Ma'lumotlar bazasini yaratganingizdan so'ng 
siz jadvallarni kiritishingiz mumkin bo'lgan ekranga tushasiz. Ma'lumotlar bazasida 
siz ko'plab jadvalga ega bo'lishingiz mumkin va har jadval jadvaldagi xujayralarda 
saqlangan ma'lumotlarga ega bo'lgan griddir. Ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni 
saqlash uchun kamida bitta jadval yaratishingiz kerak. "Ma'lumotlar bazasida 
[your_database_name] ustiga yangi jadval yaratish" deb nomlangan maydonda ism 
(masalan: address_book) kiriting va Maydonlar xujayrasidagi raqamni kiriting. 
Maydonlar ma'lumotlarga ega ustunlardir. Address_book misolida, bu maydonlarda 
ism, familiya, ko'cha manzili va shunga o'xshash narsalar mavjud. Kerakli joylar 
sonini bilsangiz, uni kiriting. Aks holda, faqat standart raqamni kiriting. Siz 
maydonlarni keyinroq o'zgartirishingiz mumkin. Go ni bosing. Keyingi ekranda har 
bir maydon uchun tavsiflovchi nom kiriting va har bir maydon uchun ma'lumot turini 
tanlang. Matn va raqamlar eng mashhur ikki tur. Endi siz ma'lumotlar bazasini 
yaratdingiz, 
phpMyAdmin-dan 
foydalanib, 
ma'lumotlarni 
to'g'ridan-to'g'ri 
maydonlarga kiritishingiz mumkin. Jadvaldagi ma'lumotlar ko'p jihatdan 
boshqarilishi mumkin. Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotni kiritish, tahrirlash, 
o'chirish va qidirish usullari bo'yicha o'quv qo'llanma sizni boshlaydi. MySQL 
haqida ajoyib narsa, u relatsion ma'lumotlar bazasi. Bu sizning jadvallaringizdan 
olingan ma'lumotlarning boshqa joylarda mavjud bo'lgan ma'lumotlar bilan 
birgalikda foydalanilishi mumkinligini anglatadi. Bunga "Birlashish" deyiladi va siz 
MySQL-ga qanday qilib o'qishni o'rganishingiz mumkin. Shaxsiy ma'lumotlar 
bazangiz bilan ishlash uchun SQLdan foydalanishni to'xtatganingizdan so'ng, veb-
saytingizda SQLdan PHP fayllaridan foydalanishingiz mumkin. Bu veb-saytingiz 
barcha ma'lumotlaringizni bazangizda saqlab qo'yishi va har bir sahifa yoki har bir 


10 
tashrif buyuruvchining so'rovi bo'yicha kerakli tarzda dinamik ravishda foydalanish 
imkonini beradi. 
MySQL MBBTi 2 xil turdagi litsenziyaga ega. Birinchisi tekin, ya'ni 
MYSQLni ko'chirib olish va ishlatish hech qanday harajat talab qilmaydi va GPL 
(GNU Public Licenseb, GNU) litsenziyasiga asoslanadi. Ikkinchi turi, GPL shartiga 
ko'ra, agar siz MySQL kodlarini biror dasturingizda ishlatsangiz, bu dasturingiz ham 
GPL (tekin) bo'lishi kerak. Bu esa dasturchiga to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun, bu 
dasturingizni pullik qilishingiz uchun MySQL pullik litsenziyasini sotib olishingiz 
kerak. MySQL logotipi delfin hisoblanadi. Bu delfinni ismi “Sakila”dir. Bu 
logotipni OpenSource tuzuvchilaridan biri Ambrose Twebaze ga tegishlidir. 
MySQL juda ko'p operatsion tizimlar bilan ishlay oladi. Bularni yozadigan 
bo'lsam: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, Linux, Mac OS X, NetBSD, OpenBSD, 
OS/2 Warp, SGI IRIX, Solaris, SunOS, UnixWare, Windows 95, Windows 98, 
Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2000, Windows 
Vista, Windows 7. 
MySQL 
shved 
korxonasi 
MySQl 
AB 
ga 
tegishli 
bo'lgan, 
keyinchalik SUN firmasi MySQL ni o'ziniki qilib olgan. Bir necha yil oldin esa
gigant korxonalardan biri Oracle, SUN firmasini sotib oldi va hozirda MySQL 
Oracle firmasi mahsuloti sifatida chiqib kelmoqda. Bu bir hisobda Microsoft SQL 
Server ga katta raqobatdosh ekanligini anglatadi. 
MySQL bir necha serverlarning bir qismi hisoblanadi. Misol uchun, WAMP, 
AppServ, LAMP, Denwer, Kliyentlar MySQL serveriga ma'lum bir kutubxonalar 
orqali ulanadi. MySQL ga quyidagi dasturlash tillari ulanib ishlashi 
mumkin: Delphi, C, C++, Java, Perl, Php, Python, Ruby va boshqalar. 


11 

Download 0.97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling