Samarqand Iqtisodiyot va Servis Instituti Iskandarov E., Norboyeva D
Download 1.4 Mb. Pdf ko'rish
|
pedagogika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma materiallar
- 1 – guruh uchun tarqatma material
- 2 – guruh uchun tarqatma material.
- 3 – guruh uchun tarqatma material.
- 4 – guruh uchun tarqatma material.
- 5– guruh uchun tarqatma material.
- 6– guruh uchun tarqatma material.
- 2– mavzu: Pedagogikaning asosiy tushunchalari. Reja
- Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma materiallar
- 2– guruh uchun tarqatma material.
- 3– guruh uchun tarqatma material.
Pedagogika kursi bo’yicha amaliy mashg’ulotlar 1–mavzu: Pedagogika fanining predmeti va vazifalari. Pedagogikaning ilmiy tadqiqot usullari. Reja: 1. Pedagogika so’zini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar, iboralar keladi. (Aqliy xujum) 5daqiqa 2.Shaxsning shakllanishida ta’lim va tarbiyaning ahamiyati haqida fikrlar munozarasi (3x4 pedagogik texnologiyasi asosida) -25 daqiqa 3.“Pedagogika” faniga aloqador termin va tushunchalar . (“Klaster”pedagogik texnologiya asosida) . 25 daqiqa 4. Pedagogikaning ilmiy tadqiqot usullari. (Kichik guruhlarda ishlash metodi yordamida). 25 daqiqa Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma materiallar 1. Pedagogika so’zini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar, iboralar keladi. Bunda biz aqliy xujum usulini qo’llaymiz. Aqliy xujum - g’oyalarni generasiya (ishlab chiqish) qilish usulidir. «Aqliy xujum» usuli biror muammoni yechishda talabalar tomonidan bildirilgan erkin fikr va mulohazalarni to’plab, ular orqali ma’lum bir yechimga kelinadigan eng samarali usuldir. Aqliy xujum usulining yozma va og’zaki shakllari mavjud. “Aqliy xujum” ishtirokchilari oldiga qo’yilgan muammo bo’yicha xar qanday muloxaza va takliflarni bildirishlari mumkin. Aytilgan fikrlar yozib boriladi va ularning mualliflari o’z fikrlarini qaytadan xotirasida tiklash imkoniyatiga ega bo’ladi. Usul samarasi fikrlar xilma-xilligi bilan tavsiflandi va xujum davomida ular tanqid qilinmaydi, qaytadan ifodalanmaydi. Aqliy xujum tugagach, muhimlik jihatiga ko’ra eng yaxshi takliflar generasiyalanadi va muammoni yechish uchun zarurlari tanlanadi. 2. Shahsning shakllanishida talim va tarbiyaning ahamiyati haqida fikrlar munozarasi (3x4 pedagogik texnologiya asosida). Bu texnologiyani tashkil etish uchun guruh 4ta kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir guruh uchun bir varaq qog’oz olinib, uning yuqori qismiga «Individ – shaxs –individuallik» so’zlariga tushuncha berish va o’rtasidagi farqi haqida 3 tadan guruh fikrini yozishini hamda, bu fikrlar yozilgan qog’ozni (soat strelkasi yo’nalishi bo’yicha) keyingi guruhlarga uzatish taklif etiladi. Keyingi guruh esa yana bu haqda uchta fikr bilan to’ldirishi va keyingi guruhga uzatishi lozim. Shu tarzda davom etib, har bir qog’ozda 12 tadan fikrlar mujassam bo’lgach, guruhlar bu fikrlarni tahlil etib, guruhning bir umumlashtirilgan fikrini bildirishlari talab etiladi. 3. “Klaster”pedagogik texnologiyani o’tkazish uchun guruh kichik guruhlarga bo’linib, “Pedagogika” faniga aloqador termin va tushunchalar kiritiladi. O’qituvchi boshlab beradi. Masalan ushbu tarzda: 76 Pedagogika bilan aloqador fanlar Pedagogika nimani urganadi? Pedagogikaning asosiy tushunchalari Psixologiya Iqtisodiyot Falsafa Sosiologiya Tarix Etika Estetika Inson shaxsini Pedagog faoliyatini Jamoalarni Xulq atvorni Uzaro munosabatni Ta’lim metodlarini Ta’lim texnologiyalarini Ta’lim Tarbiya Bilim Ma’lumot Pedagog O’quvchi Komil inson Pedagogika fanining sohalari bo’yicha klaster tuzish barcha talabalarga taklif etiladi. 4. Pedagogikaning ilmiy tadqiqot o’rganish usullari. Kichik guruhlarda ishlash uchun guruh 6 ta kichik guruhga bo’linadi va ularga quyidagi tarqatma materiallar berilib, ushbu masalalar bo’yicha taqdimotlar tayyorlash topshiriladi. Barcha guruhlar uchun tarqatma material. Pedagogikaning asosiy usullari ASOSIY USULLAR Asosiy usullarning variantlari Pedagogik kuzatish usuli. Tashqi (obyektiv kuzatish) Ichki (subyektiv, o’z-o’zini kuzatish) Erkin kuzatuv Standartlashtirilgan Guruh ichida kuzatish Guruh tashqarisida kuzatish Suhbat usuli Og’zaki so’rov Yozma so’rov Erkin so’rov (suhbat) Standartlashtirilgan so’rov Sosiometrik so’rov Surovnoma test usuli. Test – so’rov Test - topshiriq Proyektiv test Eksperiment, tajriba, sinov usuli. Tabiiy. Laboratoriya. Shakllantiruvchi Statistik ma’lumotlarni kuzatish usuli. Raqamlar, mablag’lar Matematika – kibernetika usuli. Matematik modellashtirish Mantiqiy modellashtirish Texnik modellashtirish Kibernetik modellashtirish 77 Jadvalda keltirilgan usullar yordamida tadqiqotchi yoki qiziqgan shaxs u yoki bu usullar to’g’risida birlamchi ma’lumotlar to’playdi, to’plangan ma’lumot yana tahlil qilinadi va maxsus tarzda ishlatilishi mumkin. 1 – guruh uchun tarqatma material. Pedagogik kuzatish — odatda tabiiy kuzatish orqali talabalarning fanlarni o’zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va muomalalaridagi o’zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta’limiy-tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish yo’llarini belgilash uchun qo’llaniladi. Bu metod tadqiqotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni va hodisalarini biror maqsadni ko’zda tutib idrok etish tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, ko’zatish obyekti, vaqti, pedagogik vaziyatlarni ko’zatish uchun ajratiladigan xarakteristika va hokazolar hisobga olinadi. Qayd qilish usuliga qarab ko’zatish turlarga bo’linadi. Bevosita va bilvosita qayd qilish usuli tadqiqotchiga real pedagogik jarayon kuzatuvchilarning xatti-harakatlari va hakozolarni yozib qo’yish imkonini beradi. Qayd qilish usuli biror-bir hodisaning oqibatlari haqidagi faktik materialni boshqa shaxslar orqali yoki qandaydir asbobni qo’llash vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti asrida kuzatishning vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofotos’yomka, videozapis, televideniye va h.z.)ni qo’llash bilan tobora ko’p qullanilmoqda. 2 – guruh uchun tarqatma material. Suhbat usuli — so’rashning bir turi bo’lgani holda, tadqiqotchining jiddiy tayyorgarlik ko’rishini talab etadi, Chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita aloqada bo’lish vaqtida og’zaki suhbat tarzida, suhbatdoshining javoblarini yozmasdan erkin muomala formasida qo’llaniladi. Suhbat usulida — pedagog va talabalar jamoasi bilan ota-onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruhli tartibda ish olib borilganda qo’llaniladi. Suhbat usulidan farq qilib, intervyu olish usuli savollarni oldindan belgilangan ishchillikda intervyu yo’li bilan bayon qilinishi nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Hozirgi kunda ommaviy so’rash nazariyasi va praktikasida intervyu tashkil etishning ko’p usullari mavjud: guruhlar bilan; intensiv; sinash va h.k. 3 – guruh uchun tarqatma material. Test, so’rovnomalar - bu so’rovnoma, ya’ni anketa usuli qo’llanganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, talabalarning yakka yoki guruhli fikrlarini, qarashlarini, qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu- istaklarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o’tkaziladi. Test savollaridan ko’zlangan maqsad oz vaqt ichida talabalarning bilimlarini yoppasiga baholashdir. Mutaxassislarning bilimini va saviyasini aniqlash uslublaridan biri - bu test yordamidagi sinovdir. Test yordamida sinov talaba yoki mutaxassisning bilimi, ilmi, ma’naviyati hamda yoshlarning qaysi yo’nalish va mutaxassislikka layoqati, iqtidorini zudlik 78 bilan aniqlash yoki baholashga imkon beradi. Test yordamida bilimni baholashning pedagogika nuqtai nazaridan ba’zi bir yutuqlari va kamchiliklarda keltirilgan va baholash jarayonini EHM yordamida avtomatlashtirish mumkinligi ta’kidlangan. Test savollari va masalalarining jozibadorligi sabab, uning qisqa va lundaligi, to’g’ri javobni umumiy javoblar ichida borligi va ularning talabalarga ko’rsatma bo’lib xizmat qilishi, uning topishmoqli o’yinga o’xshashligi va javobni topishda xotira, intuisiya va topqirliklar qo’l keladi. Test savollarini chop etish talabalarning mustaqil ishlashini yanada faollashtiradi. Test sinovini oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlariga kirish imtihonlarida qo’llash quyidagi qator natijalar berdi. Imtihon oluvchi bilan imtihon topshiruvchi orasidagi subyektiv sabablar va psixologik tusiqlar yo’qoladi. Barcha abituriyentlarga beriladigan imtixon sharoitlari ,vaqti, variantlarning murakkablik darajasi, baholash kriteriylari deyarli bir xil bo’lishiga ershiladi. Test natijalarini EHM yordamida avtomatlashtirilgan holda ishlab chiqish amalga oshirildi, talabalarning qaysi fandan va uning qaysi bo’limidan bilimlarining past yoki yuqoriligini baholash va uning respublikamiz regionlari, xatto ayrim maktab-liseylar bo’yicha tahlil qilish imkoniyati yaratildi. Iqtidorli yoshlarni tanlash, olimpiadalar o’tkazish jarayonlarini sezilarli darajada yaxshilashga olib keldi. Oliy o’quv yurtiga kiruvchilar uchun test sinovi atigi 3 ta fandan bo’lib, albatta bu yetarli emas.Ular bir necha fandan va bir necha bosqichdan iborat bo’lishi kerak. Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlariga kiruvchi yoshlarning nutqi, til bo’yicha savodligini nazorat qiluvchi yoshlarning faqat testlarni mexanik ravishda yodlash va tilga, boshqa fanlarga e’tiborsizligiga barham berilishi mumkin. Test sinovlar usuli - bu yozma javoblarning ommaviy ravishda yig’ib olish usulidir. Test sinovlarini (anketalarini) ishlab chiqish murakkab ilmiy jarayon. pirovard natijada tadqiqot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga berilayotgan savollar shaqdiga, to’ldirilgan anketalar soniga bog’liq bo’ladi. Odatda test savollarining ma’lumotlarini kompyuterda matematik statistika usullari bilan ishlashga imkon beradigan qilib tuziladi. 4 – guruh uchun tarqatma material. Eksperiment usuli. Pedagogika fanining asosiy usullaridan biri bulib, ma’lum ilmiy va pedagogik taxminlarni tajriba asosida tekshirib kurish uchun o’tkaziladi. Pedagogik eksperiment tadqiqotchining urganilayotgan faoliyat yoki sinash vaziyatiga faol aralashuvi mumkinligini nazarda tutadi. Tadqiqotchi psixologik fakt aniq namoyon bo’lishiga, uning eksperimentchi xoxlagan yo’nalish bo’yicha uzgartirilishiga, har jixatdan tadqiq qilish uchun bir necha marta takrorlanishiga imkon beradigan shart sharoit yaratadi. Eksperiment usulining uchta turi mavjud: Laboratoriya, tabiiy va shakllantiruvchi (pedagogik) eksperiment. Shulardan keyingi ikkitasi o’qituvchilar tomonidan keng qullanilishi mumkin. Laboratoriya eksperimenti so’n’iy sharoitda, maxsus asbob-uskunalar yordamida o’tkazilsa, tabiiy eksperiment o’quvchilar uchun tabiiy bo’lgan o’yin , o’qish, mehnat vaziyatlarida o’tkaziladi va o’quvchilar uzlarining ustida sinash o’tkazilayotganligini bilishmaydi. 79 Uzoq muddatga esda qoldirish samaradorligi talabalarga beriladigan ko’rsatmaga bog’liqligini tadqiq qilish tabiiy eksperimentga misol bo’la oladi. Talabalardan bir guruhiga 15 tadan iborat tasodifiy so’zlar yoki sonlar qatori yodlash uchun taqdim qilinadi. Talabalarga ushbu material ertaga suralishi tug’risida ko’rsatma beriladi. Boshqa bir guruhda shu so’zlar yoki sonlar qatorini yodlash suraladi. Lekin bu talabalar guruhiga material qanday yodlanganligini bir xaftadan keyin tekshirilish tug’risida ko’rsatma beriladi. Xaqiqatda esa har ikkala guruh talabalaridan esda olib qolingan material ikki xaftadan keyin suraladi. Tajriba natijalari solishtirib tabiiy eksperiment orqali talabalarga eslab qolish uchun beriladigan ko’rsatma mazmuning axamiyati xaqida xulosaga kelinadi. Shakllantiruvchi (pedagogik) eksperiment ma’lum bir shaxs xususiyatini shakllantirishga yoki uzgartirishga yo’nalgan bo’ladi. Bunday eksperimentga A. I. Lipkina tomonidan qullanilgan usulni misol sifatida keltirish mumkin. Ba’zan talabaning yaxshi uzlashtirmasligining sababi, talaba o’zini o’qishga nisbattan qobiliyatini past baxolash mumkin. Bunday talabalar «Men bari bir yaxshi o’qiy olmayman» deb yaxshi o’qishga harakat qilmaydi. Ularning uzlashtirish darajasini yaxshilash uchun o’zlariga bergan baxosini uzgartirish lozim. Shu maqsadda, ya’ni o’z-o’ziga bergan baxosining darajasini oshirish uchun o’qituvchi quyidagigicha pedagogik tadbir qullashi lozim. O’qituvchi bunday talabadan kuyi guruhdan bir nechta «qoloq» uzlashtirishi past talabalarga «O’qituvchilik» qilishni iltimos qiladi. O’qituvchi kuyi guruhlarga utiladigan materialni talaba bilishini, takrorlasa yanada yaxshi tushunib olishi mumkinligini uqtirib, har bir darsdan oldin uzlashtirishda qiynalayotgan talabalarga qanday dars berish tug’risida kerakli ko’rsatmatlar berib boradi. Har bir darsdan keyin o’quvchining muvaffaqiyat va yutuqlarini ko’rsatib maqtaydi xamda minatdorchilik bildirib boradi. Uzlashtirishda qiynalayotgan kuyi guruh talabalar bilan muntazam mashgulotlar jarayonida «O’qituvchi» rolini bajarayotgan talaba asta-sekin oldingi o’quv materialini uzlashtirish bilan birga, o’zining yangi o’quv materiallarini uzlashtira olish qobiliyatiga ishonch shakllana boradi. Natijada o’qish qobiliyatiga nisbattan o’z-o’ziga bergan baxosining darajasi orta boradi. Eksperiment usulining avzalligi shundaki bu uslub orqali nafaqat psixologik faktlarni tushuntirish, balki sabablarini, mexanizm va qonuniyatlarini tajriba asosida aniqlash, mavjud taxminlarning tug’ri yoki notug’riligini tasdiqlash, yangi ta’lim tarbiya shakllarining, uslublarining samaradorligini sinab kurish mumkin. 5– guruh uchun tarqatma material. Statistika ma’lumotlarini tahlil qilish usuli - xalq ta’limi sohasidagi, jumladan, ajratilgan mablag’larning doimiy o’sib borishi, darslik va o’quv qo’llanmalari, ko’rgazmali qurollar, o’qituvchi kadrlar tayyorlash, xo’jalik shartnomalari va ulardan to’shayotgan mablag’lar statistika usuli orqali aniqlanadi. Masalan: ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash samaradorligi haqida to’xtaladigan bo’lsak, M.Ulug’bek nomidag’i O’zMUda aspiranturaga universitetni muvaffaqiyatli tamomlagan, ilmiy-tadqiqot ishlariga qiziquvchan tadqiqotchilar, izlanuvchan mavzulari aniq bo’lgan, nomzodlik imtihonlarini topshirganlar qabul qilinadi. Bundan tashqari, boshqa muassasalarda va oliy o’quv yurtlarida ishlaydigan, 80 kafedra va dekanatlar bilan bevosita aloqada bo’lgan "Xalq so’zi" gazetasida chiqqan e’lon bo’yicha konkursda qatnashish niyatida bo’lganlardan ham arizalar to’shadi. 6– guruh uchun tarqatma material. Sosiologik tadqiqot usuli — bu uslub orqali yoshlarning kasb-hunarga bo’lgan munosabatlarini aniqlash, talabalar orasidagi do’stlik munosabatlarini, yutuq va kamchiliklarni, yoshlar orasidagi munosabatlarni, dinga, xususan tasavvufga bo’lgan qiziqishlarini aniqlash mumkin. Sosiologik tadqiqotlarda kishilarning ma’naviy sifatlar darajasi, bilim olishga ishtiyoqi, adabiyotlar bilan ta’minlanganlik darajasi, o’quv taqsimoti, professor-o’qituvchilarning o’qitish darajasi, o’quv qo’llanmalarning sifati, kompyuter bilan mashg’ulot o’tkazish turlarini o’rganish oliygohda qo’llanilayotgan testlar talabalar nazarida, ilmiy va kasbiy mahoratini oshirishdagi mashg’ulotlar turi, stipendiyalar miqdori, stipendiyalar talabalarning harajatini qanchalik qoplaydi, haq to’lanadigan ishlarda talabalar qatnashdimi, ota-onalarining moddiy yordami, ularning ma’lumoti, ish joyi, talabalarning ko’p shug’ullanadigan jamoat joyi, yashash joyi, ilmiy dunyoqarashining shakllanishida ta’sir etuvchi omillar, mutaxassis bo’lib yetishida hal qiluvchi omillar, talabalarning onglilik darajasi jarayoni, komil inson bo’lish uchun kerakli bo’lgan ma’naviy sifatlar, komillikka erishish uchun tezroq qurilish kerak bo’lgan salbiy sifatlar, "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" va ta’lim haqidagi Qonunning mohiyati va mazmuni haqidagi talabalarning fikrlari, "O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida" kitobiga munosabati, o’zlashtirganlik darajasi haqidagi savollar anketaga kiritiladi. Savol-javoblarning barchasi kompyuterda qayta ishlanadi va xulosalar chiqariladi. 2– mavzu: Pedagogikaning asosiy tushunchalari. Reja: 1. Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, insonning kamoloti so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday suzlar iboralar keladi (Aqliy xujum). 10 daqiqa 2. Insonning rivojlanishi va tarbiyaviy munosabatlar haqidagi fikrlar munozarasi (3x4 pedagogik texnologiya asosida) 25 daqiqa 3. Pedagogikada asosiy tushunchalar va ularga ta’rif berish (Kichik guruhlarda ishlash usuli orqali) 40 daqiqa 4. Darsga yakun yasash 5 daqiqa Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma materiallar 1. Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, insonning kamoloti so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar iboralar keladi (Aqliy xujum) 2. Insonning rivojlanishi va tarbiyaviy munosabatlar haqidagi fikrlar munozarasi. 3x4 pedagogik texnologiyani tashkil etish uchun guruh 4ta kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir guruh uchun bir varaq qog’oz olinib, uning yuqori qismiga insoniy rivojlanish va tarbiyaviy munosabatlar o’rtasidagi farqi haqida 3 tadan guruh fikrini yozishini hamda, bu fikrlar yozilgan qog’ozni (soat strelkasi yo’nalishi bo’yicha) keyingi guruhlarga uzatish taklif etiladi. Keyingi guruh esa yana bu haqda uchta fikr bilan to’ldirishi va keyingi guruhga uzatishi lozim. Shu tarzda davom etib, har bir qog’ozda 12 tadan fikrlar mujassam bo’lgach, guruhlar bu fikrlarni tahlil etib, guruhning bir umumlashtirilgan fikrini bildirishlari talab etiladi. 81 3. Pedagogikaning asosiy tushunchalari. Kichik guruhlarda ishlash uchun guruh 3 ta kichik guruhga bo’linadi va ularga quyidagi tarqatma materiallar berilib, Ushbu masalalar bo’yicha taqdimotlar tayyorlash topshiriladi. Takdimot tayyorlash uchun 20 daqiqa va har bir guruh taqdimoti uchun 5 daqiqadan taqdimotlar muhokamasi uchun 5 daqiqa ajratiladi. 1– guruh uchun tarqatma material. Tarbiya - insonlar rivojlanishida asosiy rol o’ynaydigan jarayon bo’lib, bir avlodning ijtimoiy tajribasini keyingi avlodlar tomonidan o’zlashtirishlarini va ularning ijtimoiy hayotga qo’shilishlarini ta’minlab beruvchi zaruriy faoliyatdir. Tarbiya-inson tarbiyalanganligining me’zoni sifatida shaxsiy xislatlarning shakllantirish bilan bog’liq holda tarixan shakllanib kelgan pedagogik tushuncha. Uning yordamida insonning rivojlanishiga tashqi muhitni ta’sirini fan va amaliyot isbotlab beradi. Inson butun umri davomida hayotda kimnidir tajribasiga tayanadi hamda unga asosan o’zining ko’nikma va ma’lakalarini shakllantirib boradi. U faqat o’tmish me’rosxo’ri sifatida ijtimoiy hayotga qo’shilib boradi va kelajak uchun tayyorlanadi. Rivojlanib borayotgan avlodni katta yoshdagilar tajribasini egallab borish jarayoni tarbiyaviy jarayon bo’lib, u insonlar rivojlanishini boshqarish hamda ularni shaxsiy xislatlarini shakllanishiga zarur sharoitlar yaratib beradi. Ayrim xollarda tarbiya bilan rivojlanish o’rtasida o’zaro bog’liqlik yo’q deb tuyuladi, aslida ular o’rtasida bog’liqlik juda murakkab va ahamiyatlidir. Inson shaxsi tarbiya jarayonida rivojlanib boradi, rivojlanish darajasi uning tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi ya’ni o’zgartiradi, shakllantiradi. Yaxshi tashkil etilgan tarbiya shaxsning rivojlanish darajasini tezlashtiradi va yana qayta tarbiyaga ta’sir ko’rsatadi. Shu tarzda insonning butun hayoti davomida bu ta’sir va aks ta’sirlar o’zaro bir-birini tuldirib, ta’minlab boradi. «Tarbiya» atamasidan ko’pgina pedagogik atamalar kelib chiqqan; tarbiyachi, tarbiyalanuvchi, tarbiyalangan, tarbiyalanganlik, tarbiyaviy va xokazo. Bularning barchasini manbasi va ma’nosi bitta. Tarbiyachi-inson, avlodlar tajribasini egallashlari uchun majburiy yoki zaruriy ta’minotchi. Tarbiyalanuvchi-tajribalarni egallaydigan va o’rganadigan shaxs. Tarbiyalangan (tarbiya kurgan) - tajribalarni yaxshi egallagan va unumli foydalanuvchi. Tarbiyalanganlik - shaxsning sifat ko’rsatgichi, tajribalarni yaxshi o’zlashtirganligi, tarbiyaviy-rivojlantirish maqsadida yo’naltirilganlik. Masalan, tarbiyaviy aloqalar, tarbiyaviy jarayon, tarbiyaviy tizim, tarbiyaviy ishlar va tadbirlar. Hayotda «tarbiya» juda keng qo’llaniladi. Tajriba o’rgatish, tarbiyalash ommaviy axborot vositalar yordamida, san’at orqali, boshqaruv organlari tizimi va tashkilotlarda siyosiy, manaviyat va ma’rifat ishlarini tashkil etish orqali amalga oshirilishi mumkin. Bularni amalga oshirishda ma’lumot muhim ahamiyat kasb etadi. 2– guruh uchun tarqatma material. Ma’lumot - ma’lum maqsadga yo’naltirilgan, inson shaxsining rivojlanishini ta’minlovchi, maxsus tashkil etilgan tizim bo’lib, o’qitish jarayoni va uning natijasi hisoblanadi. 82 Maxsus tashkil etilgan ma’lumot beruvchi tizim - bu ta’lim-tarbiya muassasasi, qayta tayyorlash va malaka oshirish tashkiloti, o’quv-material baza, moliya (finans), kadrlar, ilmiy-usulik ta’minot. Ularda ma’lum maqsadlarga ko’ra tajribalar o’rgatish va o’rganish maxsus dasturlarga asosan tegishli ma’lumoti, kasb tayyorgarligi bor va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo’lgan shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. Ma’lumot aniq bir yoshdagi shaxslarda bilim, iqtidor va ko’nikmalarning o’zlashtirilganligini, bilish qobiliyati o’sganligini va ular asosida ilmiy dunyoqarash, shaxsiy sifatlar shakllanganligini, ularning ijobiy kuchlari va qobiliyatlarining qay darajada rivojlanganligini anglatadi. Qachonki inson ma’lumoti to’g’risida gapirilganda uning ma’lumotliligi tushiniladi. Ma’lumotlilik - shaxsiy sifat ko’rsatkichi, ya’ni, shaxsning rivojlanish darajasi, uning tajribasi, ko’nikma va malakalarni qay darajada o’zlashtirganligi va ulardan foydalanish hamda ular yordamida yangi bilim-ko’nikmalarni egallab, to’ldirib borish qobiliyatlari tushuniladi. «Ma’lumot» to’g’risida gapirar ekanmiz ma’lumotli bo’lish uchun «Tarbiya» o’zi yetarli emas, Bunda ma’lum bir jarayonlar mavjud bo’lib, bu jarayonlarni tashkil etish negizida «Ta’lim» tushunchasi mavjud. 3– guruh uchun tarqatma material. Ta’lim - tajribalar almashinish jarayoni bo’lib, rejali ravishda amalga oshiriladigan «pedagog-talaba-pedagog» muloqoti, uning natijasida ma’lumot, tarbiya va rivojlanish amalga oshadi. «Ta’lim», «Tarbiya» va «Ma’lumot» tushunchalari bir-birini to’ldirishi hamda birini- ikkinchisi, ikkinchisini-uchinchisi ta’minlovchisi. Bular natijasida inson shaxsining rivojlanishi ta’minlanar ekan, buni biz hayotda mevali daraxtga qiyoslaymiz (2- rasm). Mevali daraxt urug’dan tuproqda unib chiqadi, unga o’z vaqtida suv berib, ishlov berib parvarish qilinsa rivojlanib daraxt bo’ladi va meva beradi. Urug’ Tuproq (yer) Daraxt (ta’lim) (tarbiya) (ma’lumot) 2-rasm. Rivojlanish (pedagogik tushunchalar tizimi). Mevali daraxtni rivojlanishida urug’, tuproq, daraxt alohida vazifalarni bajarsada birontasi bo’lmasa qolganlarini tasavvur qilib bo’lmaydi ya’ni, rivojlanish bo’lmaydi. Urug’ni yerga ekish, unga suv berish, tagini yumshatish, mevalarini terib olish, undan yana urug’ olish qisqa so’z bilan aytganda uni shakllantirish ishlarini bog’bon (dexqon) bajaradi. Bog’bonning bu faoliyatlarini inson shaxsini shakllantirishdagi (rivojlantirishdagi) pedagogni faoliyatiga qiyoslash mumkin, ya’ni pedagog yosh avlodga ta’lim berish bilan birga tarbiyalaydi, ma’lumot beradi, rivojlantiradi hamda uni kelajakdagi fan va texnika sohasidagi yutuqlarini o’rganadi va buni yana yosh avlodlarga o’rgatadi. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling