Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Jihoz va materiallar: oyna, qoshiqcha, yupqa yog’och taxtachalar, 
xokandozcha, pinsetlar, bo’lgich, analitik va texnik torozilar, chinni idishchalar, 
elaklar to’plami, 5-10 kattalikda ko’rsatuvchi lupa, stol yoki silliq satxli enlik 
taxta, shpatellar, yormalar namunasi, yormalar standarti. 
O’zlashtirish uchun savollar: 
1. Yormani qanday turlarini bilasiz? 
2. Yormani sifat ko’rsatgichlarini aniqlash ulsullari. 
3. Yormada qanday aralashmalar uchraydi? 
 
45-ish. Yormada shaffoflik va toza mag’iz miqdorini aniqlash 
Darsning maqsadi. Shaffoflik tushunchasi bilan tanishish. Talabalarga 
yormaning shaffofligi va uning toza mag’iz miqdorini aniqlashni o’rgatish. 
Ishlash tartibi: shaffoflik deb dondagi tashqi po’sti gul shaffoflari miqdorini 
olingan toza don namunasi og’irligiga nisbatan foizda ifodalanishga aytiladi. 
Shaffof miqdori yorma ekinlari donlarining asosiy sifat ko’rsatkichlaridan biri 
hisoblanadi. Don shaffofligi qanchalik yuqori bo’lsa, uning qiymati shunchalik 
past bo’ladi. 
Shaffoflikni aniqlash uchun o’rtacha namunadan bo’lgich yoki qo’lda suli, 
grechixa va sholi donidan 50 gr tariqdan 26 gr namuna ajratiladi. So’ngra 
namunachadan begona va don aralashmalari, undan tashqari suli namunasidan 
mayda donlar (1,8x20 mm teshikli elakdan o’tgan) olib tashlanadi qolgan donlar 
aralashtiriladi va butun donlardan ikki namuna olinadi: grechixa va tariq uchun 2,5 
gr suli va sholi uchun 5 grammdan. 
Shaffoflikni aniqlash donlardagi shaffofni qo’lda po’st tozalagich yordamida 
olish bilan aniqlanadi. Donlardan olingan shaffoflar 0,01 aniqlikda texnik 
torozilarda tortiladi va shaffoflar miqdorini foizda hisoblab chiqiladi. Don 
shaffofligiga ikki aniqlashning o’rtacha arifmetik natijasi olinadi. Ikki paralel 
aniqlash o’rtasidagi farq 1 foizdan oshmasligi kerak. 
Grechixa shaffofligini aniqlash. Grechixaning shaffofligi faqat qo’lda 
aniqlanadi. Shunda har biri 2,5 gr bo’lgan ikki grechixa namunasini navbat bilan 
chinni idishchaga joylab, donlarni maydalashiga yo’l qo’ymasdan, cho’p bilan 
shaffoflar ajratiladi. Shaffof yaxshi ajratilishi uchun cho’p yupqa temir to’r bilan 
o’rnatiladi. Xuddi shunday to’rni idishcha tubiga qo’yiladi. Cho’p bilan 40-60 
marta harakat qilingandan keyin idishchadagi mahsulotni cho’zinchoq 2,2x20 yoki 
1,8x20 mm kattalikdagi teshikli laboratoriya elagiga to’kiladi va shaffoflar elab 
olinadi. Agarda elakda po’sti tozalanmagan don uchrab qolsa, unda ular 
tozalanganlardan ajratib olinib, yana idishchaga joylanadi va tozalashni shaffof 
to’liq ajraguncha qaytariladi. 
Shaffoflarni qo’lda aniqlashni laboratoriya elagida amalga oshirish mumkin. 
Shu maqsadda uzunchoq 1,2x20 mm teshikli elak olinadi, uni tubi yuqoriga qaratib 
stolga qo’yiladi, unga don namunasi joylanadi va donni barmoq bilan bosib shaffof 
ajra-tiladi. Ajratilagan shaffoflar (har bir namuna bo’yicha) tortiladi, o’rtacha 

---

142 
arifmetik natija hisoblanadi va olingan namuna og’irligiga nisbatan u foizda 
ifodalanadi. Topilgan kattalik grechixa shaffofligi ko’rsatkichi hisoblanadi.
Aralashma bilan birga don og’irligidan shaffoflar 22% va toza mag’izi miqdori 
75% li grechixaning bazis sifati hisobla-nadi.