Samarqandda ekologik turizm istiqbollari L. E. Belialova, M. N. Umarov

Asosiy qism.
Respublikada turizm sohasining samarali faoliyat ko‘rsatishi aholi bandligini oshirish va hayot sifatini oshirish, hududiy iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, turizmning investitsion jozibadorligini oshirish kabi eng muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal etish bilan bog‘liq. mintaqa, ekologik vaziyatni yaxshilash va tabiatdan foydalanish jarayonini optimallashtirish va boshqalar. Mavjud iqtisodiy vaziyatdan kelib chiqqan holda, turizmni rivojlantirish uchun mavjud qulay shart-sharoitlarni hisobga olgan holda, mamlakatning turizm salohiyatidan to‘liq va samarali foydalanish maqsadida iqtisodiy tizimning elementi sifatida turizmni rivojlantirish masalasi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. turizm sohasini rivojlantirish (QQ-2666, 1-ilova). Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, respublikada 7,3 mingta madaniy meros ob’ektlari mavjud bo‘lib, ularning bir qismi YuNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan. Shunday qilib, Ipak yoʻli Oʻzbekiston hududidan oʻtgan va u boʻylab turlarga qiziquvchi xorijlik sayyohlar umumiy sayyohlar sonining 27 foizini tashkil qiladi. Shunga qaramay, turizm infratuzilmasi, turizm xizmatlari sifati va darajasi, mamlakat iqtisodiyotiga qo‘shayotgan hissasi globallashuv va jahon turizm bozoridagi keskin raqobat sharoitida zamonaviy talablarga javob bermaydi. Shunday qilib, Butunjahon turizm va sayohatlar kengashining ma’lumotlariga ko‘ra, turizmning iqtisodiy hissasi, agar to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sirni hisobga oladigan bo‘lsak, 2015 yilda 1810,7 mlrd.so‘mni (yalpi ichki mahsulotga nisbatan 1,1%); investitsiyalar shaklida 864,2 mlrd.so‘m (umumiy investitsiyalarning 2,2 foizi); 200,0 mln.AQSH dollari eksport xizmatlari. Hammasi bo'lib, bu mamlakat yalpi ichki mahsulotining 3,2 foizini tashkil etdi. Turizmning mamlakat aholisining bandligini ta’minlashga qo‘shgan bevosita hissasi 2015-yilda 5 foizni (141,5 ming kishi), turizmning bandlikka qo‘shgan umumiy hissasi 2,8 foizni (to‘liq kunlik aholi soniga) tashkil etdi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2016-2020-yillarda xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish dasturi tasdiqlandi. Hujjat xizmat ko‘rsatish korxonalari faoliyatini mutanosib rivojlantirish va diversifikatsiya qilishni ta’minlash, ular tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlarning raqobatbardoshligi va sifatini oshirish maqsadida qabul qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yilgi qarori). O‘zbekistondagi qudratli “magnit”lardan biri Buyuk ipak yo‘lidir. Bu mahsulotni ishlab chiqish birgina O‘zbekistonning xohishi emas.
1994 yildan buyon Butunjahon sayyohlik tashkilotining (JST) xalqaro dasturi barcha mamlakatlarga yangi turistik mahsulot – Ipak yo‘li o‘tgan hudud bo‘ylab sayohatni taklif etuvchi va bu katta tarixiy va madaniy qiziqish uyg‘otmoqda. Ushbu mahsulot bugungi kungacha xalqaro bozorlarda talab topmoqda. Buning ajoyib tasdig'i - Ipak yo'li bo'yicha qo'llanma (Insight Guides. The Silk Road), 2008 yil oxirida butun dunyo bo'ylab tanilgan "Discovery Channel", Buyuk Britaniyadagi qo'llanmalar seriyasida chop etilgan. Kitob birinchi marta ingliz tilida nashr etilgan bo‘lib, 430 sahifadan iborat chiroyli tasvirlangan matn Ipak yo‘lida joylashgan barcha mamlakatlarni qamrab olgan. Shu nuqtai nazardan, qadimiy Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlari bitmas-tuganmas salohiyat bo‘lib, uzoq vaqt davomida O‘zbekistonda tarixiy-ma’rifiy turizm asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib qoladi. Bozorda sayyohlar uchun asosiy “magnit” sifatida tanilgan ushbu mahsulotdan foydalanib, yo‘lda xorijiy va mahalliy iste’molchilarga hali kam ma’lum bo‘lgan narsalarni bir turda birlashtirib taklif qilish kerak. Ekologik-etnografik turizm ana shunday qo‘shimcha mahsulotlar bo‘lib, ular xalqaro loyihalar ko‘magida mamlakatimizda qo‘rqoq nihollar paydo bo‘lgan, lekin hali xalqaro bozorlarda o‘z o‘rniga ega bo‘lmagan. Turizmning bu ikki turi eng yaxshi bir butun sifatida qaraladi, chunki. ular bitta mahsulotni tashkil qiladi. Etno- va ekologik turizmning bir toʻplamda uygʻunlashuvi bejiz emas, chunki xalqlar, ularning madaniyati, urf-odatlari, turmush tarzi bilan aloqa qilmasdan turib, mamlakatning qoʻriqlanadigan goʻshalari boʻylab sayohat qilib boʻlmaydi. Bu sayyohlik agentliklariga O‘zbekistonda “Inson-tabiat” uyg‘unligiga e’tibor qaratgan holda ko‘proq turlarni rivojlantirish imkonini beradi. Mamlakatda mavjud rekreatsion resurslar ekoturizm, geoturizm, alpinizm, ekstremal, madaniy turizm, baliq ovlash, rafting kabi turizmning barcha turlarini rivojlantirish imkonini beradi; turli turistik marshrutlar va yil davomida mehmonlarni kutib olish. Buning natijasida O‘zbekiston madaniy-ma’rifiy dam olishni va ochiq havoda dam olishni yaxshi ko‘radiganlar uchun keng ko‘lamli xizmatlarni taklif qila oladi (Rasulova, 2016). Lekin buning uchun har ikki yo'nalishni yaxshi biladigan, shuningdek, sayyohlarga malakali xizmat ko'rsata oladigan mutaxassislar yoki kadrlarni tayyorlash kerak. Va bu bugungi kunda mamlakatda haqiqiy muammo. Etno va ekoturlarni bir paketda xarid qilmoqchi bo‘lganlarga xizmat ko‘rsatadigan gid, tarjimon, haydovchilar deyarli yo‘q. Mamlakatdagi bir nechta sayyohlik agentliklari eksklyuziv xizmatlarni taklif qilishlari mumkin, keyin esa faqat ma'lum hududlarda. Bundan tashqari, xalqaro loyihalarda ishlaydigan olimlar va mutaxassislar birlashtirilgan turni o'tkazishlari mumkin, bu esa ushbu turni beqaror va zaif qiladi, chunki. bu odamlar turizm biznesidan emas va bu yo'nalishni rivojlantirish ularning vazifasi emas. Mehmon uylari allaqachon mavjud yoki rejalashtirilgan qishloqlarda odamlar atrof-muhitga zarar etkazmaydigan va qishloqning iqtisodiy va madaniy rivojlanishiga yordam beradigan mas'uliyatli turizmni tashkil etishda professional yordamga muhtoj. Shu munosabat bilan Samarqand sayyohlik kompaniyalari orqali Omonqutan trakti bo‘ylab “Bedverchestvo” (qushlarni kuzatish) kabi ekologik sayohatlarni rivojlantirish va targ‘ib qilish dolzarb ahamiyatga ega. Qayd etish joizki, ushbu mavzu bo‘yicha bir necha bosqichlarni tayyorlash bo‘yicha ishlarning aksariyati O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalar qo‘mitasining A-7-02 amaliy granti doirasida amalga oshirildi. Jahon hamkorlarining uslubiy ko‘magida “O‘zbekistonning asosiy ekotizimlarining bioxilma-xilligini saqlash va barqaror foydalanish mexanizmlarini ishlab chiqish”
BirdLife International qushlarni himoya qilish assotsiatsiyasi - Oʻzbekiston qushlarni himoya qilish jamiyati (UzSPB) va Buyuk Britaniya qushlarni himoya qilish Qirollik jamiyati (RSPB) (Biologik xilma-xillik resurslarini saqlash va barqaror foydalanish ..., 2014 yil) . Xususan, mahalliy diqqatga sazovor joylar, go'zal tabiat manzaralari, o'simlik, qush va boshqa hayvonlar turlari ro'yxatini o'z ichiga olgan marshrut tavsiflarining sxemalari va matnlari tayyorlandi. Marshrutlarning davomiyligi, marshrutdan o'tishda olinishi mumkin bo'lgan xizmatlar, maqsadli guruhlar va boshqalar ko'rsatilgan. Ayni paytda shahar va respublika sayyohlik kompaniyalari veb-saytlarida targ‘ib qilish uchun ekologik turizmning ushbu turi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni, o‘zbek va ingliz tillarida materiallarni (axborot videoroliklarini) yanada batafsil ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. “Zarafshon” NNTning “Samarqand viloyatida Ipak yoʻlida ekoturizmni rivojlantirish” EKO loyihasi doirasida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi Jamoat fondi moliyaviy koʻmagida. Ushbu loyiha doirasida Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabalari va turoperatorlar bilan ekoturizm asoslari, Samarqand viloyatida sayyohlik kompaniyalari tomonidan ekoturlarni yaratish va targʻib qilish usullari boʻyicha 8 ta axborot seminarlari oʻtkazish rejalashtirilgan. Qayd etish joizki, Samarqand viloyati hududida ekologik sayohatlarga muvaffaqiyatli aylanishi mumkin bo‘lgan noyob joylar hali ham ko‘p. Bu Zarafshon davlat qoʻriqxonasi boʻlib, bu yerda Zarafshon daryosi vodiysida yagona relikt toʻqay oʻrmoni oʻsadi, bu yerda ham endemik turlar, ham boshqa koʻplab oʻsimlik va hayvonlar yashaydi. Qo‘riqxona hududi O‘zbekistonning noyob ekotizimlariga tegishli bo‘lib, bu yerda 100 gektardan ortiq eng qimmatli dorivor o‘simlik – dengiz itshumurti saqlanib qolgan va o‘sadi. Dala tadqiqotlari va adabiyot maʼlumotlarini qayta ishlash natijalariga koʻra, qoʻriqxona tashkil etilgandan hozirgi kungacha 229 avlod va 69 oilaga mansub 376 tur aniqlangan. Bu oʻsimliklar xilma-xil maʼnoga ega: oziq-ovqat, em-xashak, dorivor, texnik, dekorativ, efir moyi, boʻyoq, fitomeliorativ va boshqalar. Zarafshon qoʻriqxonasini tashkil etishdan koʻzlangan maqsadlardan biri Zarafshon qirgʻovulini qayta tiklash va saqlab qolish edi. Hozirda qoʻriqxonada har ikkala qoʻriqxonada saqlanadigan buxoro bugʻusi – hangul ham joylashgan boʻlib, qoʻriqxonaga jismoniy shaxslarni qoʻyib yuborish ishlari boshlab yuborilgan.
Zarafshon davlat qo‘riqxonasida maktab o‘quvchilari uchun ham, aholining boshqa yosh guruhlari uchun ham ekotur tashkil etilgani hududning o‘ziga xos tabiati haqida tushunchalarni oshirishga xizmat qiladi. Samarqand viloyatida qush kuzatuvchilari uchun yana bir qimmatli ob’ekt – bu Kattaqo‘rg‘on suv ombori hududi bo‘yicha hududda eng katta hisoblanadi.
Xulosa.
Samarqand viloyati. Zarafshonning oʻrta oqimi Zarafshon milliy tabiat bogʻi resurslari ekoturizm, geoturizm, alpinizm, ekstremal, madaniy turizm, baliq ovlash, rafting kabi turizmning barcha turlarini rivojlantirish imkonini beradi; Samarqand shahridan 60 km uzoqlikda, shu nomdagi tuman tumanining janubiy tevaragida joylashgan. markaz. Kattaqoʻrgʻon suv omborining ornitofaunasi qishda suvda suzuvchi va botqoq qushlar toʻplanadigan hudud hisoblanadi. Samarqand viloyatida qisman qoʻllanilayotgan qiziqarli obʼyekt Samarqand viloyatidagi bogʻ va bogʻlar doirasida taklif etilayotgan ziyorat va tabiat turizmini oʻzida mujassam etgan Urgut shahridagi Chor-Chinor bogʻiga ekskursiyadir. 1200 yoshli chinor, Afsonaga ko'ra, u milodiy 9-asrda yashagan arab sarkardasi Xo'ja Abutolib Sarmast tomonidan asos solingan bog'ga ekilgan. Barcha manfaatdor tomonlarning birgalikdagi sa'y-harakatlari bilan ishlab chiqilgan Omonqutan traktidan Og'aga va Urgut tepasidagi Kurktau karst platosiga va Mironko'lga turli xil ekoturlar qiziqarli bo'lar edi.