Самиси ўқув услубий кенгашида муҳокама этилган Ўук раиси Қ. Ж. Мирзаев Баѐннома №2019 йил ― ‖

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________ 
 
13-мавзу: Корхона фаолиятини харажатлари, даромади ва рентабеллиги 
 
Ишлаб чиқариш корхоналари фаолият юритиш жараѐнида моддий ва пул 
харажатларини амалга оширишади. Харажат − фойда кўришнинг асосий 
шартидир. Тадбиркор фойда бермайдиган ишга харажат қилмайди. Бу 
аксиома. 
Корхонанинг умумий харажатлари ичида ишлаб чиқариш харажатлари 
энг катта салмоққа эга. Улар бўйича тўлиқ маълумотларга эга бўлиш − ишлаб 
чиқариш жараѐнини самарали бошқаришнинг асосий омилларидан бири 
ҳисобланади. Шу сабабдан ҳам тадбиркорлар ишлаб чиқариш харажатлари 
тўғрисида тўла маълумотларга эга бўлмасдан туриб ишлаб чиқаришни 
ташкил қилишмайди.
 
13.1. 
Ишлаб чиқариш корхоналари фаолияти харажатлари (4 соатга 
мўлжаллаштирилган) 
Харажатларнинг ички ва ташқи харажатларга ажратилиши корхона 
иқтисодий фаолияти самарадорлигини ошириш йўлларини қиѐсий таҳлил 
қилиш имконини беради. 
Ишлаб чиқариш харажатларига, асосий ишлаб чиқариш фондларини 
ишга тайѐр ҳолатда сақлаб туриш капитал, ўрта ва жорий таъмирлаш, 
машина ва асбоб ускуналарга қараш ва эксплуатация қилиш учун 
сарфланувчи барча харажатлар киради.
 
1.  Корхона бўйича қуйидаги маълумотларга эгамиз: 
1) Йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш ─ 500 дона. 
2) Бир бирлик маҳсулот нархи ─ 200 сўм. 
3) Ишлаб чиқарилган жами маҳсулот учун қилинган харажатлар(сўм): 
Хом ашѐ 
3600 
Ёрдамчи материаллар 
300 
Ёқилғи ва энергия 
24000 
Иш ҳақи 
15000 
Ижтимоий ажратмалар
5700 
Умумишлаб чиқариш сарфлари 
7400 
Умумхўжалик сарфлари 
3000 
Тижорат сарфлари 
3600 
Жами 
95000 
2. Қуйида келтирилган маълумотлар асосида корхона харажатларининг 
иқтисодий элементлари бўйича таркиби ва структурасини таҳлил қилинг. 
Харажат гуруҳлари 
Ўтган йили 
Ҳисобот йили 
Сумма, 
минг 
сўм 
Жамига 
нисбатан 
салмоғи,% 
Сумма, 
минг 
сўм 
Жамига 
нисбатан 
салмоғи,% 
1.Моддий харажатлар 
2004422
2987750

---

2. Меҳнат харажатлари 
240321 
312444 
3. Ижтимоий суғурта ажратмалари 
4. Амортизация ажратмалари 
4569 
7312 
5.Бошқа 
ишлаб 
чиқариш 
харажатлари 
98454 
101233 
Жами ишлаб чиқариш харажатлари
Қуйидагилар талаб қилинади: 
1.Зарарсизлик графигини тузинг ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг энг юқори 
чегарасини (критический) аниқлаш. 
2. Бир бирлик маҳсулот нархи 220 сўмгача кўтарилган ва хом ашѐ сарфи 10 фоизга 
ошган тақдирда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг энг юқори чегараси (критический) 
қанча бўлишини ҳисоблаш. 
3. Корхона фойдасини 5млн сўмга етказиш учун қанча маҳсулот ишлаб 
чиқарилишини ҳисобланг.