Sana: “ ” Biologiya fani Sinf: 10-A10-B10

Eksperimental metod
Modellashtirish metodi

Taqqoslanadigan jihatlar	Fotosintez	Nafas olish
Hujayraning qaysi qismida sodir bo‘ladi
Bosqichlari
Boshlang‘ich mahsulot
Oxirgi mahsulot
Reaksiyasining ifodalanishi
Ahamiyati

Gidroid polipning kurtaklanishi


Oq planariyaning tana bo‘laklari orqali ko‘payishi



Aa

AA

Aa

Aa

aa

13-rasm.G‘o‘za tolasi rangining irsiylanishi.


33-rasm.
Abu Nasr Farobiy


34-rasm.
Abu Rayhon Beruniy


35-rasm.
36-rasm. K. Linney.




3
39-rasm.Turlararo kurash.
1 - baliq yeyayotgan suvkesar;
2 - ilonburgut o‘ljasi bilan;
3 - yo‘ng‘ichqanibo‘g‘ayotgan zarpechak.

Yashash uchun kurash turlari	Mohiyati	Misollar

II rv II III I rv II V III II
93-rasm.Bir turga kiruvchi daraxtlar o‘rtasidagi raqobat.


96-rasm.Harakatlantiruvchi tanlanish.



Stabillashtiruvchi tanlanish ta’siri odamlarda ham uchraydi. Normal odamlar hujayrasida 44 ta autosoma va 2 ta jinsiy xromosoma borligini bilasizlar. Agar ayolning urug‘langan tuxum hujayrasida 44 ta autosoma va bitta Y xromosoma bo‘lsa, boshqacha aytganda X xromosoma yetishmasa, u holda homila ona qornida 2-3 oydan so‘ng rivojlanmay qoladi va tabiiy abort ro‘y beradi.Belgilari o‘rtacha darajada yoki unga yaqin darajada bo‘lgan individlarning saqlanishiga qaratilgan tanlanish stabillashtiruvchi tanlanish deyiladi (40-rasm).Gatteriya, gingko biloba, latimeriya kabi organizmlar o‘zgarmas muhit sha- roitida saqlanib qolganligi stabillashtiruvchi tanlanishning natijasidir (41-rasm).
Harakatlantiruvchi tanlanish. Tabi­iy tanlanishning bu turi populatsiyadagi irsiy o‘zgaruvchanlik chegarasini kengay- tiradi. Harakatlantiruvchi tanlanish o‘z- gargan muhit sharoitida eski reaksiya normasi o‘rniga yangi reaksiya normasini vujudga keltiradi hamda uni mustah- kamlaydi. Buning oqibatida kelgusi bo‘- g‘inlarda oldingi bo‘g‘inlarning norma- dagi fenotipidan keskin farq qilgan yangi fenotipga ega organizmlar saqlana boradi. Tanlanishning bu formasi belgi-xossalar eski individlar o‘rniga yangi muhit sharoitiga moslashgan individlar vujudga kelishi bilan xarakterlanadi.

41-rasm. Ot evolutsiyasi - harakatlantiruvchi tanlanish natijasidir.



Yangi mavzuni mustahkamlash:
Savol va topshiriqlar:
1.Yashash uchun kurashni qanday izohlaysiz?
2.Tabiiy tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering.
3.Harakatlantiruvchi tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering.
4.Stabillashtiruvchi tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering.
5.Dizruptiv tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirb bering

Stabillashtiruvchi tanlanish	Harakatlantiruvchi tanlanish	Dizruptiv tanlanish

Uyga vazifa:Mavzuni o`qib o`rganib kelish ________________________
Foydalanilgan adabiyotlar:10-sinf darsligi, va qo`shmcha adabiyotlar.
Fan o`qituvchisi_____________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: _________________________
Sana:__________“_____” Biologiya fani Sinf: 10-^A10-^B10-^V


50- Mavzu: Organik olamdagi moslanishlar – evolyutsiya natijasi43 -§


I.Darsning maqsadi:
a) ta’limiy: o`quvchilarga organic olamdagi moslanishlar, evolyutsiya nazariyasi haqida umumiy ma`lumotlar berish.
b) tarbiyaviy: o`quvchilarning biologiya faniga bo`lgan qiziqishlarini oshirish,ekologik, axloqiy tarbiya berish.
v) rivojlantiruvchi: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d)shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1, Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3


II.Darsning turi:Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi:Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz:Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz:Kadoskop,kompyuter, flepchat doska.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt:45 minut:
Darsning texnologik xaritasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

VIII.Darsning borishi (reja):


1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash,
d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi


2.Uyga vazifani so`rab baholash:a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX.Yangimavzubayoni:
Moslanish bu - organizmlarning ichki va tashqi tuzilishi, organlar funksiyasi, xulq-atvori va hayot tarzining muayyan yashash muhiti sharoitiga mos kelishidir. Barcha tirik organizmlarda mavjud bo‘lgan o‘ziga xos moslanish belgilari ularning o‘zi yashab turgan muhitda yashab qolishi, yashash uchun kurashda g‘olib chiqishi, normal nasl qoldirib o‘z belgilarini kelgusi avlodlariga uzatishlari uchun imkon tug‘diradi. Moslanish organizmlarning yashovchanligi, raqobatchanligi va normal nasl qoldirishi bilan uzviy aloqadordir. Yashov- chanlik deganda organizmlarning o‘zi tarqalgan muhitda genotipini keskin o‘zgartirmagan holatda normal yashashi tushuniladi. Raqobatchanlik organizm­larning o‘lik va tirik tabiat, shu jumladan, oziq topish, boshqa jins bilan qo‘shi- lish, yashash joyini egallashdagi qarshiliklarni yengishidir. Nasl qoldirish esa organizmlar urchishining normal kechishi bilan bog‘liq. Moslanishning bu uch komponenti o‘zaro bog‘liq bo‘lib, tabiiy tanlanish orqali tarkib topgan evolutsion natija hisoblanadi. Tashqi muhit sharoitlari turli-tuman bo‘lganligi sababli, organizmlardagi moslanish belgilari ham xilma-xil bo‘ladi.
Morfologik moslanishlar. Tashqi muhit omillari ta’siri natijasida organizmlar tana tuzilishida shu muhitga mos xususiyatlar paydo bo‘ladi. Masalan, qushlarda tana shakli havo muhitida, baliqlarning tana shakli suv muhitida yashashga yordam beradi. Hayvonlardagi morfologik moslanishlarga himoya rangi, maskirovka, mimikriya, ogohlantiruvchi rang, chalg‘ituvchi rang misol bo‘ladi.
Himoya rangi. Ko‘pchilik hollarda hayvonlarning tashqi rangi o‘zi ya- shayotgan muhit rangiga mos bo‘lgani uchun ko‘zga kam tashlanadi (41-rasm). Odatdacho‘ldayashaydigantoshbaqa, kaltakesak, ilonlarqumrangida, shimoliyo‘lkahayvonlari - ayiq, kuropatka, tulkilaroqrangda, kvaksha, be- shiktervatar, ninachilaryashilbarglarorasidayashagani, karamkapalagiqurtiuningbarglaribilanoziqlanganisababliyashilrangdabo‘ladi. Agar muhit rangi fasllarga qarab o‘zgarsa, u holda hayvonlar rangi ham o‘zgaradi.
Masalan, Yevropaning o‘rta mintaqasida yashovchi tulki, tovushqon, kuropatka, gornostay qishda bir, yozda ikkinchi xil rangda bo‘ladi.
Maskirovka. Ayrim hollarda hayvonning tana shakli va rangi atrofidagi barg, novda, kurtak, o‘simliklarga o‘xshash bo‘ladi. Chunonchi, chupchik degan hasharot rangi va shakli ingichka novdani, ninabaliq suvo‘tlarini, dengiz paxmoq otchasi