Sane: 3-Oktyabr Pa’n: Ximiya Klass

Sane: 3-Oktyabr
Pa’n: Ximiya
Klass: 7b-klass
Mugallim: Ametova Jenisgu’ l
Tema: “Taza zat ha’m aralaspa”
Sabaqtin’ maqseti ha’m waziypalari
a)Bilim beriw maqseti: oqiwshilarg’a taza zat ha’m aralaspalar haqqinda tu’sinik payda etiw.
b)Ta’rbiyaliq maqseti: oqiwshilardin’ ximiya pa’nine bolg’an qizig’iwshilig’in arttiriw.
s)Rawajlandiriwshiliq maqseti: oqiwshilardi ximiyaliq zatlar menen islegende abayli boliwg’a u’yretiw.
Sabaq tu’ri: Aralas
Sabaq usili: Tu’sindiriw, soraw juwap, a’meliy
Kerekli a’sbaplar: Shiyshe nay, probirkalar.
Sabaq barisi
I. Sho’lkemlestiriw.
II. U’yge berilgen tapsirmani bekkemlew
1. Suw tarqalǵanda qanday zatlar payda boladı?
2. Suw hám onı payda etiwshi zatlardıń qásiyetlerin salıstırıń.

3. Ximiyalıq birikpe degenimiz ne?

4. Natriy hám xlordı túrli zatlarǵa tarqatıw múmkinbe? As duzın she? Sebeplerin túsindiriń.
5. Molekulyar dúzilis degen ne? Molekulyar emes dúzilis degen ne
6. Molekulyar hám molekulyar emes dúzilistegi zatlar arasında
qanday ayırmashılıq bar? Mısallar keltiriń.
7. Temirden qanday zatlar tayarlaw múmkin? Ózińiz kórgen yamasa bilgen buyımlardı sanań.
8. Kúndelikli turmısta isletiletuǵın qasıqtı qanday zatlardan tayarlaw múmkin?


Taza tema: “Taza zat ha’m aralaspa”

Barliq zatlar taza jane eki yamasa onnan aslam zatlardan quralg’an aralaspalarga bo’linedi.

• Qurami ham qasiyetleri toliq kolemi boyinsha birdey — taza zat dep ataladi.
• Aralaspasi ozgermeli quramga iye ham aralaspalardan fizikaliq usillar menen taza zatlar ajiratip aliniwi mumkin.
Aralaspalardi taza zatlarga ajiratiwga boladi, bunin ushin tindiriw, filtrlew, aydaw, magnit penen tasir etiw, xromatografiya siyaqli bir qansha arnawli usillardan paydalaniladi.
Joqarida aytip otkenimizdey, taza zat toliq kolem boyinsha birdey quram ham qasiyetlerge iye boladi. Bunday zat gomogen (birdey) dep ataladi.
As duzi yamasa qumshekerdi suwda eritsek, tiniq eritpe payda bo­ladi. Bul aralaspa da toliq kolemi boyinsha birdey quramdagi bolekke ham qasiyetlerge iye. Biraq taza zattan ayirmashiligi quramliq bolegi mugdannin ozgeriwine qaray, qasiyetlerinin de ozgeriwinde bolip ta- biladi (bir stakan suwda 1 shay qasiq duz eritilse — 2°C da, 1 as qasiq duz eritilse, — 4°C da muzlaydi). Bunday aralaspalar gomogen aralas­pa dep ataladi. Eger topiraqti suwda eritip korsek she? Topiraq suwda erimeydi, ilay payda etedi — bunday bir tekli bolmagan aralaspa gete- rogen aralaspa (har qiyli) dep ataladi ham olardi ansat gana gomogen quramliq bolimlerge ajiratiw mumkin.
Suw puwi, mis sim — taza zatlarga, yodlangan as duzi, pal, sut, osimlik mayi — aralaspalarga misal bola aladi.
Zatlardin qasiyetlerin toliq aniqlaw ushin ilaji barinsha taza tur- de aliw kerek. Ayirim jagdaylarda juda az mugdardagi qosimsha ham zattin ayirim qasiyetlerinin keskin ozgerip ketiwine alip keledi.
Siz benen biz korip turgan yamasa kundelikli turmisimizda isletetugin zatlardin derlik barligi aralaspalar bolip esaplanadi.
Taza zat tabiyatta derlik ushiramaydi. Tabiyattagi zatlar aralaspa­lar halinda bolip, ayirim jagdayda koplegen turli zatlardan quraladi. Tabiygiy suwda barqulla erigen duzlar ham gazler boladi. Aralaspadagi quramliq bolimlerden qaysi biri en kop mugdarda bolsa, aralaspa usi komponent ati menen ataladi (temir qasiqta 90% ten aslam temir bar, alyuminiy qasiqta 99% ten aslam alyuminiy bar).
Kundelikli turmisimizda isletiletugin «taza zat» sozi salistirmali esaplanadi. Misali, ishiw ushin jaramli suwdi biz taza suw, ishiw ham tirishilik dawaminda isletip bolmaytugin suwdi «patas» suw dep ataymiz.
Ximiya panin uyreniw dawaminda qandayda bir zat haqqinda aytatugin yamasa qandaydur zat penen tajiriybe otkizbekshi bolsaq, taza zat haqqinda tusinikke iye bolamiz.
Aralaspalar quramindagi zatlardi har bir zattin ozine say bolgan qasiyetlerinin jardeminde ajiratip aliwimiz mumkin.