Sanoat elektromontaji

9-Tajriba: Uz fazali asinxron yuritmani turtkili boshqarish 
zanjirini o’rganish 
 
Tajriba maqsadi 
1. Bu tajribaning maqsadi inchli zanjirni tushunish va qo’llay olishni o’rgatish.
2. Bosma kalit ish tamoyilini tushunish. 
3. Ish rejimining nazorat lampasining ulanishiga bogliqligini o’rganish. 
 
❖ Qisqacha nazariya 
1. Turtkili zanjirni yana Jog zanjir (impulsli zanjir) deb ham atashadi. Asinxron yuritma ishlashi davo
mida bu zanjirni START bosilsa o’zini to’sish holatiga o’tkazmaydi yoki STOP bosilsa to’xtatsih a
malini bajarishga mo’ljallanmagan. Asinxron yuritma alohoda bosma kalit bosilgandagina ishlaydi v
a shuning uchun turtkili bilan ishlovchi rejim deyiladi. Bu turtkili ishlatish rejimi aniq koordinatali h
arakatni amalga oshirishda masalan tokarlik stanogini, turli manupulyator tutgichlarni, ko’targichlar
ni harakatlantirishda qo’llaniladi.
2. Bu boshqaruv usulida issiqlik relesi, zanjri va ish rejimining nosozligi oson aniqlanishi mumkin. 
3. Turtkili boshqarish rejimi aniq harakat zarur bo’lgan himoyalash tizimlarida va operativ harakat zarur h
ollarda qo’llaniladi. 
4. Turtkili boshqarish tugmalari: ishga tushirish 1A-konrakt va bosilganda avtomatik uzuvchi 1B-kontakt
dan iborat. 
❖ Tajribani bajarish tartibi
1. Tayyorgarlik
① Asbob-uskunalarni va materiallarni tayyorlang va ishchi holatini tekshiring. 
② Tester bilan kontaktlar ishchi holatini tekshiring. 
2. Zanjir chizmasini tayyorlash uchun zarur bilimlar va tushunchalar 
① Yordamchi zanjirni tushunish uchun START va STOP zanjirlarini solishtirib ko’ring. 
② Turtkili ish rejimida tok o’tishi va qiymatining qanday bo’lishiga e’tibor qiling.
③ Ishga tushish tartibi va talablari (rasm 9.1) 
❶ Ta’minlash manbai 3-faza 220 V.
❷ Ta’minlash manbai nazorat lampasi WL yonishi uchun tarmoq avtomat saqlagichini ulang.
❸ MK ning o’zini to’sish kontaktlarini (A-kontakt) ishga tushirib ishchi holatga o’tkazib, uch fazal
i asinxron yuritmani ishga tushirishi va RL lampa yonishi uchun START tugmasini bosing.

---

❹ Uch fazali asinxron yuritmani to’xtatish uchun STOP tugmasini bosing.
❺ Asinxron yuritmani ishga tushirish uchun turtki beruvchi tugmani bosing va to’xtatish uchun tug
mani qo’yib yuboring, uzing.
❻ Zo’riqish bo’lgan holda, issiqlik relesi (THR) ishga tushib zanjirni uzadi va asinxron yuritma to’
xtaydi, WL yonadi.
9.1-rasm. Turtkili ishga tushirish zanjiri tuzilishi va ishchi holati 
④ Vaqt diagrammasini chizing va tushuntiring (9.2-rasm).