Sanoat farmatsiyasi fakulteti Biotexnalogiya yo'nalishi 104-a guruh Amirova Rayhona mavzu: Kislorodli va kislorodsiz kislotalar. Ularning olinishi va xossalari. Reja

Uch asosli kislotalar – molekulasida uchta vodorod atomi saqlagan kislotalar. Masalan:
H3AsO4 – Arsenat kislota,
H3PO4 – Ortofosfat kislota,
H3AlO3 – Alyuminat kislotalar misol bo‘ladi.
To‘rt asosli kislotalar – molekulasida to‘rtta vodorod atomi saqlagan kislotalar.
Masalan: H4P2O7 – Difosfat (Bifosfat yoki pirofosfat) kislota, H4SiO4 – Ortosilikat kislota,
H4MnO4 – Ortomanganit kislotalar kiradi.
KISLOTALARNING NOMLANISHI.
Kislotalar 1979 yilda IYUPAK qabul qilgan nomenklaturaga asosan nomlanadi.
Quyida ularning nomlanishini misollar asosida keltiramiz:
1. Kislorodsiz kislotalar kislota hosil qilgan element nomiga “id” qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi: HF – ftorid, HCl – xlorid, HBr – bromid, H2S – sulfid, HCN – tsianid, HN3 – azid, H2Se – selenid, H2Te – tellurid, HSCN – rodonid .
2. Kislorodli kislotalar kislota hosil qiluvchi elementning oksidlanish darajasiga (valentligiga) asoslanib nomlanadi:
a) Eng past oksidlanish darajasida bo‘lsa “gipo” old qo‘shimchasi qo‘shiladi: HClO – gipoxlorit, HBrO – gipobromit, HIO – gipoyodit va h.z.,
b) O‘rtacha oksidlanish darajasida bo‘lsa “it” qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi: HNO2 – nitrit, H3PO3 – fosfit, H3AsO3 – arsenit, H2SO3 – sul’fit, H2SeO3 – selenit, HClO2 – xlorit, HBrO2 – bromit va boshqalar...,
v) Yuqori oksidlanish darajasida bo‘lsa “at” qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi: HNO3 – nitrat, H3PO4 – fosfat, H3AsO4 – arsenat, H2SO4 – sul’fat,
H2SeO4 – selenat, HClO3 – xlorat, HBrO3 – bromat,
g) Bir element bir xil oksidlanish darajasida turli kislotalar hosil qilsa, vodorod atomlari kamiga “meta”, ko‘piga “orto” old qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi: HBO2 – metaborat, H3BO3 – ortoborat, H2SiO3 – metasilikat,
H4SiO4 – ortosilikat, HPO3 – metafosfat, H3PO4 – ortofosfat va h.z.,
d) Kislota hosil qiluvchi element juda yuqori oksidlanish darajasida bo‘lsa “per” old qo‘shimchasi qo‘shiladi: HClO4 – Perxlorat kislota, HBrO4 – perbromat kislota, va h.z.
e) Ikki molekula bir xil kislota birikib, bir molekula suv chiqib ketishidan hosil bo‘lsa, bunday kislotalar “piro” old qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi:
H4P2O7 - pirofosfat (Bifosfat) kislota, H2S2O5 - pirosulfit (Karo) kislota,
H2S2O7 – pirosulfat (oleum) kislota.