Sanoq sistemalarning inersiallik chegarasini aniqlash tajriba na

Harakatdagi jism bilan ЬодЧапдап soat bo‘yicha hisoblan-
gan vaqt “xususiy vaqt” deyiladi.
Endi xususiy vaqt masalasini har ikkala sanoq sistema inersial b o ‘l- 
gan ho Ida ko'rib chiqamiz. К  inersial sanoq sistemadagi soatga nis­
batan boshqa soat to ‘g ‘ ri chiziqli tekis harakat qilayotgan bo'lsin. Bu 
holda (1.17) ga asosan К  sistemadagi kuzatuvchi uchun K ' sistemadagi 
soat orqada qoladi. Harakat nisbiy bo'lganligi sababli 
K '  
sistemadagi 
kuzatuvchi uchun К  dagi soat harakatda bo'ladi va u orqada qoladi. 
Yuzaki qarashda ichki qarama—qarshilik bordek ko'rinadi.
Qarama - qarshilikning paydo bo'lishiga К  va K ' sanoq sistemala- 
rining bir-biridan farqlash mumkin emasligidadir. Masalan, harakatda­
gi K ' sistemadagi soatning orqada cjolishini ko'rsatish uchun К  sis- 
temada 
K '  
ning harakat yo'nalishida bir-biridan biror masofada turgan 
ikkita soat olamiz. 
K '  
dagi soat birinchi soatning yonidan o'tish vaqtida 
har ikkala soatning ko'rsatishi bir xil bo'lsin. K ' dagi soat ma’lum 
vaqtdan keyin К  dagi ikkinchi soatning yonidan o'tadi. Bu paytda soat- 
larning ko'rsatishi turlicha bo'lib, K ' dagi orqada qolganini ko'ramiz. 
Endi holatni o'zgartiramiz, ya’ni К  ga bitta, K ' ga esa ikkita soat 
joylashtiramiz va yuqoridagi faraziy tajribani qaytaramiz. Bu holda К  
dagi soat orqada qolganini aniqlaymiz.
Shunday qilib, 
soatlarning yurishini solishtirish uchun birinchi 
sanoq sistemada bir nechta, boshqasida esa bitta soat kerak bo'lar ekan. 
Shuning uchun bu jarayon ikkala sanoq sistema uchun simmetrik emas. 
Xulosa: doimo turli soatlar bilan taqqoslanayotgan soat orqada qoladi.
Inersial sanoq sistemadagi ikkita soatdan biri tinch tursin, ikkin- 
chisi berk trayektoriya bo'yicha harakat qilib boshlang'ich holatga qay- 
tib kelganda tinch turgan soatga nisbatan harakatdagi soat orqada 
qolgan bo'ladi. Berk trayektoriya bo'ylab harakat qilayotgan soat bilan 
bog'langan sanoq sistema inersial bo'laolmaydi. Shu sababli teskari 
fikr to ‘g‘ ri bo'lmaydi. Chunki tabiat qonunlari faqat inersial sanoq 
sistemalarida bir xil bo'ladi. Bunga “ vaqt” yoki “ egizaklar” paradoksi 
deyiladi.
22