Saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Gidrofil asosdan tayyorlanuvchi shamchalar
Suvda eruvchan asoslarda faqat shamcha va sharchalar tayyorlanadi. Shamchalar sovun-
glitserinli asosda, sharchalar esa jelatina-glitserinli asosda tayyorlanadi. Tayyorlangan shamchalar 
va sharchalar o’z qovushqoqligi jihatidan xona haroratida berilgan shaklini yo’qotmaydi, lekin 
tana haroratida (37
0
S) erish xususiyatiga egadir. Ular quyish usulida tayyorlanadi.
Jelatina-glitserinli asos. Ushbu asosning X DF da berilgan tarkibi quyidagichadir: jelatina 
— 1 qism, tozalangan suv — 2 qism, glitserin — 5 qism. Bu asos ko’pincha qin shamchalarini 
tayyorlashda ishlatiladi va quyidagicha tayyorlanadi: jelatinaning mayda bo’laklarini chinni 
kosachada kerakli miqdordagi suvda 3-4 soat davomida bo’ktiriladi. So’ngra glitserin qo’shib 
aralashtiriladi va bir xil ko’rinishga kelguncha suv hammomida isitiladi. Shamchalar tayyorlashda 
jelatin-glitserinli asos miqdori ham xuddi kakao moyi kabi topiladi. Faqat bu asosning zichligi 
1,15 g/sm
3
ekanligini hisobga olish kerak (kakao moyining zichligi-0,95 g/sm
3
edi). Demak, 
jelatin-glitserinli asosning zichligi kakao moyining zichligidan 1,21 marta ortiq ekan 
(1,15:0,95=1,21). Ana shu 1,21 soni suvda eriydigan asoslardan moyli asoslarga o’tish moduli deb 

---

ataladi. Moyli asoslardan suvda eriydigan asoslarga o’tish moduli esa 0,826 (0,95: 1,15=0,826) ga 
tengdir.
Rp.: Acidi borici 0,2
Massae gelatinosae q.s. ut fiat suppos. 
D.t.d. № 20 
S. Kuniga ikki mahal bitta shamchadan to’g’ri ichakka yuboriladi.
Pasport: Borat kislotasi 4,0
Jelatina 8,75
Tozalangan suv 17,5
Glitserin 43,75
Dorixatda shamcha og’irligi ko’rsatilmaganligi uchun qoidaga ko’ra 3 g li qilib tayyorlanishi 
kerak. Asos miqdorini hisoblash xuddi kakao moyi kabi bo’ladi. 3,0x20=60 g kakao moyi faraz 
qilinadi. 0,2x20=4 g dorixat bo’yicha borat kislotasi olinishi kerak. Borat kislotasi uchun 
1/K
o’
=625 bo’lgani uchun uning egallaydigan hajmi 4,0*0,625=2,5 kakao moyiga teng. 60,0-
2,5=57,5 g kakao moyi olinadi. Moyli asosdan jelatin-glitserinli asosga o’tish uchun o’tish 
modulidan foydalaniladi: 57,5x1,21=70 g yoki 57,5x0,826=70 g. Demak, 20 ta shamcha 
tayyorlash uchun 70 g jelatin-glitserinli asos kerak ekan. Asos tarkibiga kiruvchi moddalar 
nisbatini (1:2:5) hisobga olgan holda jelatinadan 8,75 g, suvdan 17,5 g va glitserindan 43,75 g 
olinadi.
Avval asos tayyorlab olinadi va issiqligida unga yaxshi maydalangan borat kislotasi vazelin 
moyi bilan aralshtiriladi. Massa bir oz sovigach, qoliplarga quyiladi va yuqoridagi kabi 
jihozlanadi.