Selsinlar haqida umumiy ma’lumotlar

SELSINLAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
lnduksion sinxronlash tizimlarida o'lchov o'zgartkichlari va qabul qiluvchi sifatida o'z-o'zini sinxronlashtirish xususiyatiga ega bo'lgan mikrornashinalar selsinlar deb ataladi.
Sinxron aloqa induksion qurilmalari ma’lum masofaga burchakli yoki chiziqli siljishni burchak burilishiga o‘zgartirilgan siljishlami uzatishga xiz­mat qiladi. Bu holda berilayotgan burchakni, ya’ni o‘lchov o'zgartkichidan chiqayotgan signalni uzatuvchi qurilma bilan bu kattalikni qabul qilib oluvchi qurilmaga uzatish elektr aloqa vositasida amalga oshiriladi. 0‘lchov o'zgartkichi va qabul qilib oluvchi orasidagi bu bog’lanish aloqa liniyasi deb ataladi. Bunday tizimlarda burchak kattaligini uzatish sinxron ravishda va silliq amalga oshiriladi.
Induksion tizimlarda qo'llaniladigan sinxron aloqalaridagi selsinlar va shuningdek, tizimlarning o'zi ham uch fazali va bir fazali guruhlarga bo'Iinadi.
Elektr val sxemalarida — bir-biridan ma’lum masofada joylashgan ikki elektr motor tezligini bir paytda katta aniqlikda sinxron va fazasi bo‘yicha ham sinxron boshqarish talab etilgan hollarda uch fazali selsinlar qo'llaniladi. Bir fazali selsinlar ikki asosiy ish rejimida ishlashi mumkin: indtkator rejimi, o'lchov o'zgartkichi majburiy aylantiriladi, qabul qilib oluvchi qurilma esa holat o‘lchov o'zgartkichi bo'yicha holatini o'zining sinxronlovchi momenti ta’sirida o‘matadi;
transformator rejimi, o'lchov o'zgartkichi majburiy aylantiriladi, qabul qilib oluvchi qurilma esa burchak nomuvofiqligi funksiyasi bo'lgan kuchla- nishni ishlab chiqaradi.
Har ikki ish rejimlari uchun ham quyidagi sxemalardan biri qo'llanilishi mumkin:

1. 
   jufllik: o‘Ichov o'zgartkichi — qabul qiluvchi;
   
2. 
   ko'p karrali: o'lchov o'zgartkichi — bir necha qabul qiluvchi; d) differensial: ikki o'lchov o'zgartkichi - qabul qiluvchi.
   

Bir fazali seisin indikator va transformator rejimlarida o'lchov o'zgartkich hamda qabul qiluvchi sifatida ishlashi mumkin,
Bir fazali selsinlarga qo'yiladigan asosiy talablar:

1. 
   statik va dinamik aniqliklari yuqori bo'lishi kerak. Statik xatolik sekin burilish rejimida uzatilayotgan burchakning uzatish xatoligi qiymati, di- namik xatolik esa uzluksiz aylanishdagi berilayotgan burchakning uzatilish xatoligi;
   
2. 
   bir aylanish oralig'ida o'zini-o'zi sinxronlash xususiyati, ya’ni selsinli tizimning bir aylanish oralig'ida faqat bitta turg'un mos holatda bo'lishi;
   
3. 
   tezlikning katta qiymatlarida o'z-o'zini sinxronlash xususiyatini saqlab qolishi.
   

Bu talablarni ta’minlash uchun indikator selsinlari katta solislitirma va maksimal sinxronlash momentlarini yuzaga keltira olishi hamda qabul qi­luvchi rotorining tinchlanishi esa eng kam vaqtda bo'Iishi kerak bo'ladi. Transformator selsinlarining solishtirma chiqish kuchlanishlari, berilgan yuklanish qarshiligida iloji boricha katta bo'Iishi va qabul qiluvchining chi­qish qarshiligi minimal bo'Iishi lozim.

BIR FAZALI SELSINLAR

Bir fazali selsinlar konstruktiv tuzilish va sirpanuvchi kontaklari borligi bo'yicha kontaktli va kontaktsizturlarga bo'linadi.

Kontaktli selsinlar stator va rotordan iborat bo'ladi. Startor (yoki rot or) da bir fazali qo'zg'atish chulg'ami (QCh), rotor (yoki stator)da sinxronizatsiya chulg'ami (SCh) joylashgan bo'ladi. Konstruktiv jihatdan bir fazali kontaktli selsinlar elektromagnitli qo'zg'aluvchan sinxron mashinalarga monanddir.
Kontaktli seisin ning elektr (a) va konstruktiv sxemasi (b):
1 — stator; 2 — sinxronizatsiyalash chulg'ami; 3 — rotor; 4 ~ qo'zg'atish chulg'ami; 5 — dempferlash chulg'ami; 6 — kontakt halqachalari.


Bir fazali selsinlarda sinxronizatsiya chulg'ami uch fazali chulg'am kabi, ya’ni alohida uchta chulg‘am fazoda o'zaro bir-biridan 120° burchakka siljitilgan holda yulduzcha usuiida ulanib joylashtiriladi va har bir chulg'amda hosil bo'ladigan EYuK va uchala chulg‘amdan vaqt bo'yicha fazasi bir xil toklar o'tadi. Shuning uchun sinxronizatsiya chulg'amini uch nurli sinxronizatsiya
Sinxronizatsiya chulg'ami har doim yoyilgan usulda tayyorlanadi. Qo'zg'atish chulg'amini ham yoyilgan, ham jamlangan usullarda tayyorlash
Selsinlarning qutblar juftligi sonini birga teng qilib tanlanadi, shunda bir aylanish chegarasida sinxronizatsiyalash imkoni bo'ladi.
Selsinning qo'zg'atish chulg'ami ma’lum chastotali magnit oqimini hosil qiladi. Bu oqimning kuch chiziqlari selsinning magnit o'tkazgichidan o'tayotib sinxronizatsiyalash chulg'amini kesib o'tadi va unda qiymati rotor burilish burchagiga bog'liq bo'lgan EYuK hosil qiladi. Rotorning burilishi paytida qo'zg'atish va sinxronizatsiyalash chulg'amlarining o'zaro induktiv- ligi kosinus qoidasi bo'yicha silliq o'zgaradi va natijada sinxronizatsiyalash chulg'amida hosil bo'ladigan EYuKning qiymati rotor burilishi burchagi.
Ba’zi selsinlarda qo'zg'atish chulg‘amiga perpendikular holda joylashti- rilgan dempferlash chulg'ami (DCh) ham bo'ladi.
Selsinning ishlash prinsipi chulg'amlarining statorda yoki rotorda joy- lashishiga bog'liq emas. Ammo aksariyat selsinlar qo'zg'atish chulg'ami rotorda va sinxronizatsiyalash chulg'ami statorda joylashgan qilib tayyorlanadi. Bunday selsinlarda kontaktlarning kam bo'lishi uning ishonchli ishlashini ta’minfaydi, ishqalanish momenti kam va selsinning massa hamda o'lchov ko'rsatkichlari kichik bo'ladi, Signalni uzatish (sinxroni­zatsiyalash chulg'amining aloqa) liniyasida sirpanuvchi kontaktlar bo'lmaydi. Bunday konstruksiyali selsinlarda dempferlovchi chulg'amni rotorda o'matish
Sirpanuvchi kontaklarning bo'lishi kontaktli selsinlarning ishonchli ishlashiga salbiy ta’sir qiladi. Shuning uchun ham hozirda kontaktsiz selsin - Kontaktsiz selsinlar konstruktiv ijrosi bo'yicha stator tomonidan rotor qo’zg’atiladigan va oHkinchihalqachali transformatorli turlarga bo'linadi.
Differensial selsinlar bir fazali kontaktli selsinlardan rotori va statori- dagi chulg'amlarining uch nurli bo'lishi bilangina farq qiladi.


SELSINLARNING INDIKATOR ISH REJIMI
Uzoq masofada joylashgan qandaydir mexanik rostJanuvchi organlar (masalan, suv taqsimlagich klapan)ning holati to‘g‘risidagi informat siyani indikator rejimida ishtaydigan selsinlar yordamida uzatish qulaydir.
Odatda, indikator rejimida ikkita bir xil rusumdagi selsinlar: uzatuvchi SU va qabul qiluvchi SQ lar ishlaydi. 6.2- rasmda indikator rejimida ishlay- digan bir fazali selsinlarning sxemasi keltirilgan.


U sin a>t

Indikator rejimida ishlaydigan bir fazali selsinlarning sxemasi.
Ikkala selsinning qo'zg'atish chulg'amlari bir fazali o‘zgaruvchan tok tarmog'iga ulangan, Ularning sinxronizatsiyalash chulg‘amlari o‘zaro mos ravishda aloqa liniyalari bilan ulangan.
SU va SQ selsinlarning qo'zg'atish chulg'amlari selsinlarning magnit tizimlarida ma’Ium chastotaga ega bo'lgan magnit oqimi F_q ni hosil qiladi. Selsinlar bir xil bo‘lgani uchun ular hosil qilgan magnit oqimining qiy­mati ham bir xil bo‘ladi.