Sensor eshitish tizimi bu akustik stimullarni baholash orqali hayvonlarning

---

Sensor eshitish
tizimi
Sensor eshitish tizimi - bu akustik
stimullarni baholash orqali hayvonlarning
atrof-muhitda harakat qilish qobiliyatini
aniqlaydigan sensorli tizimdir.
Eshitish tizimining periferik qismlari ichki
quloqda joylashgan boʻlib, eshitish
organlari va fonoreseptorlar bilan
ifodalanadi. Sensor tizimlarini (eshitish
va vizual) shakllantirish asosida nutqning
nominativ (nomlaydigan) funksiyasi

---

shakllanadi - bola obyektlarni va ularning
nomlarini birlashtiradi.
Inson
qulog'ining anatomiyasi:

 Tashqi quloq:
bosh suyagi
; eshitish kanali ; aurikula .

 O'rta quloq: timpanik membrana ; oval oyna ; malleus ; anvil ; uzengi .

 Ichki quloq: yarim doira kanallari ; salyangoz-chigʻanoq ; 
nervlar
;
evstaxiev trubasi

---

Eshitish tizimi insonning eng muhim
hissiy tizimlaridan biri hisoblanadi,
chunki u shaxslararo muloqot vositasidir.
Har xil chastotalar va kuchli havo
tebranishlari bo'lgan akustik (tovush)
signallari ichki quloqning koleasida
joylashgan eshitish retseptorlarini
qo'zg'atadi. Ushbu retseptorlar birinchi
eshitish neyronlarini faollashtiradi,
shundan so'ng sensorli ma'lumotlar
eshitish qobig'iga uzatiladi
[1]
.
Insonning sensor eshitish tizimi-juft
organ-quloqlardan iborat boʻlib, 3 ta
Insonning sensor eshitish
tizimi

---

qismga boʻlingan:tashqi quloq, shu
jumladan quloqning tashqi qismi va
quloq kanali; o'rta quloq, shu jumladan
eshitish suyaklari va quloq; ichki quloq
[2]
.
; 1-Tashqi quloq. Aurikulaning huni
shaklidagi shakli kosmosdagi tovushni
lokalizatsiya qilish uchun zarurdir.
Eshitish kanali tovush to'lqinlarini
to'playdi. Eshitish suyaklari, timpanik
membrana, tovush to'lqinlarini
salyangozga- chigʻanoqqa yetkazish
uchun mexanik tizim sifatida harakat
qiladi. Kohleada tovush energiyasi
eshitish nerv tolalari tomonidan eshitish
idrokiga javob beradigan miya qismlariga
uzatiladigan asab impulslariga aylanadi.

---

Bizni turli xil tovushlar, juda zaif
(qushlarni kuylash), juda baland (musiqa,
qichqiriq, sanoat shovqini) o'rab oladi. Bir
vaqtning o'zida baland va sokin ovozni
tinglash bilan, baland ovoz jim bo'lganda,
kamuflyaj fenomeni paydo bo'ladi
[3]
.
Tashqi eshitish kanali tovush
tebranishlarini timpanik pardaga
o'tkazadi, bu tashqi quloqni timpanik
bo'shliqdan yoki o'rta quloqdan ajratib
turadi. Bu yupqa (0,1 mm) bo'linma bo'lib,
ichkariga yo'naltirilgan voronka- konus
shakliga ega. Ovoz tebranishlari tashqi
eshitish yo'li orqali harakat qilgandan
so'ng, membrana tebranishni boshlaydi
[1]
.

---

; 2-O'rta quloq. O'rta quloqda uchta
suyak bor boʻlib, bular: bolg'acha,
sandoncha va oʻzangi. Ular quloqning
tebranishlarini ichki quloqqa ketma-
ketlikda uzatadilar. Bolg'aning tutqichi
quloqqa to'qilgan, uning boshqa tomoni
anvilga ulangan. Sandoncha o'zi
tebranishlarni uzatadi, bu timpanik
membrananing tebranishlarini
kamaytirilgan amplituda boʻlib, ammo
kuchaygan kuchni uzatadi. O'rta quloqda
ikkita mushak bor: uzang (m. stapedius)
va timpanik membranani tortadigan (m.
tensor tympani). Ulardan birinchisi,
harakatni cheklaydi, ikkinchisi esa
timpanik membrananing kuchlanishini
kamaytiradi va kuchaytiradi. Taxminan 10

---

ms qisqarib, bu mushaklar ichki quloqni
koʻp yukdan himoya qiladi.
3- Ichki quloq -chigʻanoqning tuzilishi.
Ichki quloqda diametri 0,04 mm, tepasida
0,5 mm bo'lgan suyak spiral kanali
bo'lgan koklea joylashgan. Suyak kanali
ikkita membrana bilan bo'linadi:
vestibulyar membrana va asosiy
membrana. Kokleaning yuqori qismida
bu ikkala membrana ham bog'langan.
Kokleaning yuqori kanali kokleaning
pastki kanali bilan skala timpani orqali
kokleaning tuxumdon teshigi orqali
bog'lanadi. Kokleaning ikkala kanali
tarkibida miya omurilik suyuqligiga
o'xshash perilimfa bilan to'ldirilgan.

---

Yuqori va pastki kanallar orasidan
endolimfa bilan to'ldirilgan o'rta -
membranali kanal o'tadi. Kokleaning o'rta
kanali ichida, asosiy membranada,
mexanik tebranishlarni elektr
potentsialiga aylantiradigan retseptor
sochsimon hujayralar mavjud boʻlib, ular
tovushni elektr impulsiga aylantiradilar.
Spiral organning retseptor
hujayralarining joylashishi va tuzilishi.
Asosiy membranada joylashgan ichki va
tashqi retseptor sochsimon hujayralari
bir-biridan Kortiev yoylari bilan ajralib
turadi. Ichki sochsimon hujayralari bir
qatorda, tashqilari esa 3-4 qatorda
joylashgan. Bu hujayralarning umumiy

---

soni 12 000 dan 20 000 gacha yetadi.
Cho'zilgan sochsimon hujayrasining bir
qutbi asosiy membranada
mahkamlangan, ikkinchisi esa
kokleaning membranali kanali bo'shlig'ida
joylashgan
[1]
.
Eshitishni qabul qilish mexanizmlari.
Ovoz ta'sirida asosiy membrana
tebranishni boshlaydi va retseptor
hujayralarining eng uzun tuklari pastga
egilib, integumental membranaga tegadi.
Sochlarning bir necha darajaga og'ishi
eng nozik vertikal iplarning
(mikrofilament) kuchlanishiga va
retseptor hujayralari membranasida 1
dan 5 gacha ion kanallarining ochilishiga

---

olib keladi. Shundan so'ng, kaliy ioni
oqimi ochiq kanal orqali sochlarga oqib
chiqa boshlaydi. Sochsimon
hujayralarining presinaptik uchining
depolarizatsiyasi afferent tolaning
postsinaptik membranasiga ta'sir qiluvchi
va undagi qo'zg'atuvchi postsinaptik
potentsialning paydo bo'lishiga olib
keladigan sinaptik yoriqga
neyrotransmitterning chiqarilishiga olib
keladi, shundan so'ng impulslar hosil
bo'ladi. Retseptor xujayralari o'zaro
ingichka ko'ndalang filamentlar bilan
bog'langan. Bir yoki bir nechta uzun
sochlar egilganida, ular boshqa barcha
sochlarni o'zlari bilan tortib olishadi. Shu
sababli, barcha tuklarning ion kanallari

---

ochiladi va yetarli retseptor salohiyati
ta'minlanadi
[1]
.
Kohleada elektr hodisalari.
Kohleaning turli qismlaridan elektr
potentsiallari olinganda, besh xil hodisa
aniqlanadi:
kokleaning mikrofonik potentsiali
yig'ish potentsiali
eshitish nervi potentsiallari
eshitish retseptorlari hujayrasining
membrana salohiyati
endolimfa potentsiali
Birinchi uchtasi tovush qo'zg'atuvchilari
ta'sirida paydo bo'ladi va oxirgi ikkitasi

---

tovush ta'siridan kelib chiqmaydi. Agar
siz elektrodlarni koklea ichiga
joylashtirsangiz va keyin ularni karnayga
ulab, quloqqa ovoz bilan ta'sir qilsangiz,
karnay bu tovushni aniq takrorlaydi. Bu
hodisa salyangoz mikrofonik effekti deb
ataladi. Ro'yxatga olingan elektr
potentsiali (koxlear mikrofonik
potentsial) sochlarning deformatsiyasi
natijasida soch hujayralari
membranasida hosil bo'ladi. Yuqori
chastotali kuchli tovushga ta'sir qilganda,
boshlang'ich potentsial farq (summatsiya
potentsiali) siljiydi. Yig'ish potentsiali
ijobiy yoki salbiy bo'lishi mumkin.
Retseptorlarning qo'zg'alishi natijasida

---

eshitish nervi tolalarida impuls signallari
hosil bo'ladi
[1]
.
1. 
Слуховая система (http://www.biblioteka
r.ru/447/214.htm) // Физиология
человека (http://www.bibliotekar.ru/447/i
ndex.htm) / под редакцией
В.М.Покровского, Г.Ф.Коротько. —
Медицина, 2007. — 656 с. — (Учебная
литература для студентов
медицинских вузов). — 10,000 экз. —
ISBN 5-225-04729-7
2. 
https://auris-nnov.ru/poleznaya-
informatsiya/sluxovaya-sistema-
cheloveka.html/
3. 
https://auris-nnov.ru/poleznaya-
informatsiya/sluxovaya-sistema-
Manbalar

---

Bu sahifa oxirgi marta 7-Noyabr 2022, 13:46 da
tahrir qilingan.
•
cheloveka.html/
Eshitish (fiziologiya)
Eshitish vositasi
Eshitish nervi
eshitish trubasi
"https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Sensor_eshitish_tizimi&old
id=3158712" dan olindi
Suningdek qarang

---

Matndan 
CC BY-SA 3.0
 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).