Ш. Д. Эргашходжаева, А. Н. Самадов

4.2-расм. Анкета воситасида сўровни ташкил қилиш ва ўтказиш
босқичлари
 
 
Кейинги босқич – анкета саволлари ва жавоблари дастлабки синаш ва 
текшириш ҳисобланади. Тегишли тартибга келтирилган анкета дастлабки 
синовдан ўтиши ундаги саволларни мантиқан такомиллаштириш, мазмунан 
ойдинлаштириш учун хизмат қилади. Бу синовда чегараланган ва танлаб 
олинган респондентлар билан ишланади. Ушбу синаш – «учирма синов» 
(русча «пилотное испўтание») деб ҳам юритилади. Тўлдирилган анкеталар 
қайта ишланади, таҳлил қилинади ва умумлаштирилади. Бошқача қилиб 
айтганда, анкета барча кейинги босқичлардан ўтказилади ва синаб кўрилади. 
Уларда учраши мумкин бўлган тўсиқлар, янглишмовчиликлар олдиндан 
текшириб кўриш имкони яратилади ва ўз вақтида бартараф этилади. 
Тасдиқланган пухта анкетани амалий қўллаш учун зарурий иш гурҳи 
белгиланади. Иш гуруҳи анкета сўровининг ўтказиш даврида юзага келадиган 
техник ва унча йирик бўлмаган вазифаларни ҳал қилиш учун керак бўлади. 
Анкета сўровларини ўтказишнинг яна бир ҳусусияти унда қатнашувчи 
респондентлар ҳажми ва таркиби ҳисобланади. Бунда худди кўзатиш услубида 
фойдаланиши лозим бўлган ҳусусиятлар ва кетма-кетликлар қўлланилади. 
Жумладан, танлов ҳажми, танлов белгиси, танлов услуб, танлаш тартиби.

---

105 
Анкета сўровидаги респондентларнинг сифат вакиллиги таъминланиши 
лозим бўлади.
Кейинги босқич - анкета сўровини ўтказиш ва ахборотларни йиғиш 
ҳисоблананди. Дастлаб белгиланган муддат, манзиллар ва сўров ўтказиш 
тартибига кўра ушбу босқич бошланади. Шуни таъкидлаш жоизки, анкета 
варақаларини тарқатиш ва уни ўз вақтида тўлдирилишини, топширилишини 
таъминлаш ўта муҳимдир. Чунки респондент вақти, сўровда қатнашиш 
иштиёқи, саволларга жавоб бермаслиги (савол моҳиятини тушунмаслиги 
натижасида), олинган анкета варақларига бефарқ қараши оқибатида, сўров 
кўнгилдагидек ўтмаслиги мумкин. 
Анкета маълумотларини қайта ишлаш, таҳлил қилиш ва тақдим этиш 
босқичлари дастлаб режалаштирилган муддатлар бўйича амалга оширилади. 
Таҳлил этиш чоғида маълумотларни умумлаштириш, тасвирий жиҳатдан 
тушунарли, содда тарзда тақдим қилишга алоҳида эътибор қаратилади. 
Энди бевосита анкета саволлари, жавоблари, уларни тўзиш тўғрисида 
батафсилроқ тыхталамиз. 
Сўров учун тавсия этилаётган анкета уч қисмдан ташкил топади: кириш, 
асосий қисм (муаммо бўйича анкета саволлари), респондент (сўралувчи) 
ҳақида маълумот. 
Анкетанинг кириш қисмида ўтказилаётган тадқиқотнинг мақсади, 
вазифалари ифодаланади. Анкета саволарига жавоб бериш тартиби, йыриқлар, 
кырсатмалар кириш қисмининг асосини ташкил этади. Кириш қисмида баён 
этилаётган фикрлар респондент (сўралувчи)ни қизиқтира олиши ҳамда амалга 
оширилаётган 
тадқиқот 
ялпи 
истеъмолчи 
манфаатларини 
кўзлаб 
ўтказилаётганини ифодалаши лозим. Агар респондент ўтказилаётган тадқиқот 
фақат ишлаб чиқарувчи манфаатларини кўзлаб уюштирилаётган бўлса, у 
ҳолда сўров натижаларининг ҳақишлоқоний ва реал бўлишига кафолат бериш 
қийин. Бундан ташқари, кириш қисми содда, равон гаплардан тўзилган 
бўлишига эътиборни қаратмоқ лозим. 
Одатда анкеталарда респондент тўғрисидаги маълумотлар охирги 
саволларда сўралади. Чунки респондент анкета саволларига қизиқиши, 
чуқурлашишини таъминлаш айнан шундай тартибда саволлар қўйилишини 
талаб қилади. Респондентнинг шаънига тегувчи айрим товарларни истеъмол 
қилишга оид саволларни имкон борича учинчи шахс воситасисиз берган 
маъқул. Анкета услубида сўров ўтказиш мураккаб ва серқирра тадқиқот 
бўлиши билан бирга, у қизиқарли ва ўта муҳим хулосалар ва таклифлар ишлаб 
чиқишга имкон беради. Анкета саволларини тўзишда найфақат тайинли фирма 
иштиёқи, изланиш йўналиши, балки респондентнинг қизиқиши, мулоқот 
одоби қоидалари албатта инобатга олиниши зарур. Самимийлик ва ўзаро 

---

106 
ишонч руҳида анкета сўровини ташкил этиш эса бундай тадқиқотнинг 
ишончлилик даражасини янада оширади.