Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

Y + ] H —>•П + p
yadrolarda fotoyadroviy reaksiyani hosil qilish uchun gamma-kvant energiyasi nuklonning yadrodagi bogManish energiyasidan katta boMishi kerak.

Gamma-kvantlar radioaktiv yemirilishlardan keyin, ayniqsa, yuqori energiyali gamma-kvantlar esa tezlatkichlar (betatron, sinxrotron) yordamida hosil qilinadi.

Fotoyadroviy reaksiyalarda asosan (g, n), (g, p) reaksiyalar kuzatiladi. Ularning kesimi yadroning tartib nomeriga qarab chiziqli ortadi. A > 100 boMgan og‘ir yadrolardan chiquvchi neytronlar va kichik energiyali protonlarning burchaklar bo‘yicha taqsimoti izotrop, tez protonlar esa gamma-kvant yo‘nalishiga tik ravishda ko‘proq uchib chiqadi. (g, p) reaksiya chiqishi (g, n) reaksiya chiqishidan taxminan 100 marta ko‘p boMadi. Bu natijalarni Borning yadroviy reaksiya mexanizmi asosida tushuntirish mumkin emas.
Haqiqatan ham, agar (g, n) va (g, p) reaksiya vaqtida oraliq yadro hosil boMsa, ikkilamchi neytron va protonlar Maksvell taqsimotiga o‘xshash energiya taqsimotiga ega boMishi kerak edi. (g, p) reaksiyaning chiqishi (g, n) reaksiya chiqishidan 103— 104 marta kam boMishi kerak edi, chunki kulon potensial to‘sigM kompaund yadrodan protonlarning chiqishini qiyinlashtiradi. Tajribalar esa (g, p) reaksiya chiqishining ancha katta boMishini ko'rsatadi. Bu holni to‘g‘ri tushuntirish uchun fotoyadroviy reaksiyalar bevosita ta’sir mexanizmi bilan boradi deb faraz qilindi. Bu yadro mexanizmida gamma-kvant yadro sirtiga yaqin joylashgan proton tomonidan yutiladi va to‘g‘ridan-to‘g‘ri yadrodan urib chiqariladi. Fotoprotonning maksimal kinetik energiyasi (T )maks = Eg- ep, bu yerda Eg - gamma-kvant energiyasi, ep - protonning bogManish energiyasi.
Fotoprotonning bunday to‘g‘ridan-to‘g‘ri urib chiqarilishi asosida (g, p) reaksiya chiqishining katta boMishi va fotoprotonlarning anizotrop burchak taqsimotini to‘g‘ri tushuntirish mumkin, chunki bu yadrolardan protonlarning chiqishi Bor mexanizmiga asosan qiyinlashadi.
Tezlatkichlar yordamida hosil qilingan tormozlanish gamma-nurlar yordamida kuzatilgan fotoyadroviy reaksiyalarda kesimning gamma-kvant energiyasiga bogMiq ravishda o‘zgarishi, ularning uyg‘onish funksiyasi rezonans xarakterga ega ekanligini ko‘rsatdi. (y , p) va (y , n) reaksiyalarning kesimi energiya ortishi bilan ortib Ey = 10 MeV da 1 mbarn ga tenglashadi, so‘ng Ey = 15-^25 MeV da o‘ziga xos rezonans ortish kuzatiladi (5.9-rasm).