Shahzod Sh

4.Xalqaro huquq sub’yektlarining asosiy belgilarini sanab bering.

Xalqaro huquq subyektlarining asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:

- yuridik shaxs: xalqaro huquqiy munosabatlarda qatnashish va huquq va majburiyatlarga ega bo`lish;
- avtonomiya: o'z qarorlarini qabul qilish va o'z siyosatini mustaqil ravishda belgilash qobiliyati;
- tenglik: huquq sub'ektlari tamoyili - barcha davlatlar teng sub'ektlar bo'lib, bir xil huquq va majburiyatlarga ega;
- Shartnoma tuzish qobiliyati: xalqaro shartnomalar tuzish va ularning qoidalariga rioya qilish qobiliyati.

5.Xalqaro huquq sub’yektlarining qanday turlari mavjud?

Xalqaro huquq sub'ektlarining turlariga quyidagilar kiradi:

- Davlatlar: Davlatlar xalqaro huquqning asosiy subyektlaridir. Deyarli barcha suveren davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'lib, boshqa davlatlar tomonidan avtomatik ravishda tan olinadi.
- Xalqaro tashkilotlar: Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), Yevropa Ittifoqi (EI) va boshqa mintaqaviy va funktsional tashkilotlar kabi tashkilotlar o'zlarining nizomlari va ta'sis shartnomalariga muvofiq cheklangan yuridik shaxsga ega.
- Xalqlar: o‘z taqdirini o‘zi belgilash va inson huquqlarini himoya qilish nuqtai nazaridan odamlarning ayrim guruhlari xalqaro huquq subyektlari sifatida tan olinishi mumkin.
- Xalqaro nohukumat tashkilotlari (NNTlar): Qizil Xoch va ba'zi inson huquqlari tashkilotlari kabi ayrim NNTlar ham cheklangan yuridik shaxsga ega bo'lishi va xalqaro huquqda maslahat asosida ishtirok etishi mumkin.

Ammo shuni ta'kidlash joizki, xalqaro ishtirokchilarning tan olinishi va maqomi davlatlar va xalqaro hamjamiyat nuqtai nazariga qarab farq qilishi mumkin va bu masalalar ko'pincha ziddiyatli yoki o'zgaruvchan bo'lishi mumkin.

Vazifa № 2.
1. Quyidagi sub'ektlardan qaysi biri xalqaro huquq sub'ektlari hisoblanadi?
A) Vatikan - Ha. Vatikan mustaqil davlat va xalqaro huquq subyektidir.

B) Kanada - Ha. Kanada suveren davlat va xalqaro huquq subyektidir.

D) Greenpeace tashkiloti - Yo'q. Greenpeace kabi nodavlat tashkilotlar odatda xalqaro huquqqa bo'ysunmaydi.

D) Novosibirsk viloyati - No. Mintaqaviy ma'muriy birliklar, masalan, mintaqalar yoki shtatlar xalqaro huquq sub'ekti emas.

E) Tyvin millati (tuviniyaliklar) - Yo'q. Milliy yoki etnik guruhlar xalqaro huquq sub'ektlari emas.

G) Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi – Ha. Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi (MDH) xalqaro tashkilot boʻlib, uning aʼzolari xalqaro huquq subyektlari hisoblanadi.

H) Falastinni ozod qilish tashkiloti - No. Suveren davlatlar vakili bo'lmagan tashkilotlar odatda xalqaro huquq sub'ekti emas.

I) Buyuk Britaniya - Ha. Buyuk Britaniya suveren davlat boʻlib, azaldan buyuk davlatlardan biri boʻlib, xalqaro huquq subyekti hisoblanadi.


Vazifa № 3. Case Study:

A.Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi va boshqa xalqaro huquqiy hujjatlarda xalqlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi mustahkamlangan. Hozirgi kunda dunyoda 4 mingga yaqin millat (etnik) mavjud. Aksariyat davlatlar ko'p millatli. Shu bilan birga, shtatlar soni ikki yuzdan oshmaydi.
Bu fakt xalqlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi yetarli darajada amalga oshirilmayotganligini bildiradimi? Har bir xalqning bunga haqqi bormi? Uni amalga oshirishning qanday shakllari mavjud?


Bu savolga toʻgʻri javob berish uchun, avvalo, BMTning tub aholi huquqlari toʻgʻrisidagi deklaratsiyasiga murojaat qilmoqchiman:


3-modda. Mahalliy xalqlar o'z taqdirini o'zi belgilash huquqiga ega. Ushbu huquq tufayli ular o'zlarining siyosiy mavqeini erkin o'rnatadilar va o'zlarining iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlanishini erkin amalga oshiradilar. Bu kimning o'z taqdirini o'zi belgilash huquqiga ega ekanligini aniq ko'rsatadi. Voqeada ta'kidlanganidek, xalqlar emas, balki butun xalqlar o'z taqdirini o'zi belgilash huquqiga ega. Xalq millatga qaraganda kengroq tushuncha bo'lib, turli millatlarni o'z ichiga oladi, shuning uchun o'z taqdirini o'zi belgilash huquqi millatlarga emas, balki xalqlarga beriladi. Endi o'z taqdirini o'zi belgilash tushunchasiga ta'rif beraylik. Bu mustaqil davlat bo'lib, mavjud davlatdan ajralib chiqish emas, balki uning siyosiy mavqeini o'rnatish, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy taraqqiyotini erkin amalga oshirishdir. Shuning uchun bu voqeani mantiq va siyosat nuqtai nazaridan ancha provokatsion va noto'g'ri deb hisoblash kerak. Davlat bir millatdan iborat bo‘lganda emas, aksincha, millati, dini va irqidan qat’i nazar, barcha insonlarga teng imkoniyatlar yaratib bersa, ravnaq topadi.


B.1948 yilgi Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 28-moddasida shunday deyilgan: